زنان تاثیرگذار ایران:ستاره فرمانفرامائیان

«شما بیش از چهل مرکز رفاه اجتماعی و تنظیم خانواده ساختید و با جلوگیری از به دنیا آمدن پنج هزار کودک، مسئول مرگ نوزادان به دنیا نیامده ای هستید که می توانستند سربازان گمنام امام زمان باشند. شما به دستور شاه به اسرائیل سفر کردید، در آمریکا تحصیل کردید و با کمک به بالا رفتن سطح زندگی مردم ، موجب به تاخیر افتادن سرنگونی رژیم پهلوی شدید»

 

«اشرفی» ، بازجوی مدرسه علوی با تحکم اتهامات ستاره فرمانفرماییان را برمی شمرد. به نظر می رسید سرنوشت او به اتفاقات مخوفی گره خورده و صدور حکم اعدام برایش قطعی است. اما او با وساطت آیت الله طالقانی از اعدام نجات یافت.

 

ستاره فرمانفرمائیان یکی از زنان تلاشگر و هموار کننده مسیر سنگلاخی حقوق بشر، آن طور که در کتاب خاطراتش نوشته، یکی از مبتکران طرح تنظیم خانواده و از زنان سنت شکن و پیشرو ایرانی بوده است.

 

او متولد سال 1299 شهر شیراز است، فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرماییان و از شاهزادگان صاحب نام دوران قاجار که در خانواده ی شلوغ و البته پرنفوذ متولد شد. سال های کودکی او در میان هفت همسر پدرش و سی خواهر و برادرش گذشت،  بسیاری از خواهران و برادرانش بعدها از افراد نام آور در تاریخ کشورمان شدند، از جمله آنان می توان به «مریم فیروز»، خواهر ناتنی ستاره اشاره کرد که او نیز از جمله زنان تاثیرگذار و پیشرو ایرانی بوده است.

 

ستاره فرمانفرمائیان نه تنها به «مادر مددکاری اجتماعی» در ایران لقب گرفته، بلکه  نامش در لیست دانشگاه هاروارد به عنوان یکی از زنان تاثیرگذار تاریخ آمریکا به ثبت رسیده است. زمانی که ستاره یک نوجوان بود پدرش را از دست داد و پس از مرگ پدر به تایید مادر و برادرانش برای ادامه تحصیل راهی آمریکا شد و از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی مدرک کارشناسی رشته جامعه شناسی را کسب کرد و پس از آن با یکی از همدوره ای هایش که یک دانشجوی هندی بود، ازدواج کرد و صاحب دختری به نام «میترا» شد اما این ازدواج سرانجام نداشت و به جدایی منتهی شد. این زندگی کوتاه، تنها تجربه ستاره در زندگی مشترک بود و او پس از طلاق ستاره برای ادامه تحصیل در رشته کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی راهی دانشگاهی در شیکاگو شد.

 

او در طول مدت زمان یک دهه ای که در آمریکا اقامت داشت با ساموئل جردن، معلم و مبلغ مذهبی آمریکایی که بعدها موسس مدرسه البرز تهران شد، آشنا و با کمک جردن توانست تحصیلات آکادمیکش را در زمینه مددکاری به انتها برساند. او از سوی دانشگاه شیکاگو برای سفر به خاور دور انتخاب شد. بعدها به استخدام سازمان ملل متحد درآمد و به مدد این سازمان و به خاطر فعالیت هایش، زمینه دیدار کشورهای مختلفی همچون عراق، اردن، لبنان، مصر و کشورهای شیخ نشین خلیج فارس برایش فراهم شد. او بعد از یک دهه اقامت در آمریکا به منظور در میان گذاشتن تجربه هایی که کسب کرده بود، به ایران بازگشت.

 

ستاره فرمانفرماییان که سال های متمادی در دوران پهلوی رئیس سازمان مددکاری اجتماعی ایران بود، در سال  1337 مدرسه عالی مددکاری اجتماعی را تاسیس کرد. موسسه ستاره، مدرسه ای خصوصی برای آموزش مددکاران اجتماعی و عملا مدرسه ای  برای محرومان و تهیدستان بود که به تدریج و با گذر زمان به یک مدرسه عالی و مرکز توجه کارشناسان بین المللی تبدیل شد.

 

در این موسسه مددکاران بسیاری تربیت شده و برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفتند. در همان سال ها، او زمینه تاسیس خانه ی سالمندان، تدوین طرح اداره مهدکودک های کشور به شکل امروزی و تاسیس مراکز بهزیستی در ایران را فراهم کرد.

 

ستاره فرمانفرمائیان اگرچه در خانواده ای مرفه زندگی می کرد اما همواره به فکر طبقات فرودست جامعه بود. او در محله های فقیرنشین تهران از جمله در محله «شهرنو» - که محل زندگی کارگران جنسی در تهران بود- و دیگر محله های فقیرنشین، دست به کار تاسیس مراکز رفاهی و درمانگاه ها شد و از طریق این مراکز به خانواده مستمند ساکن در حاشیه ی تهران کمک کرد. او همچنین با تلاش و همتی مثال زدنی و با بهره گیری از موقعیت خانوادگی اش، برای تصویب «لایحه ملی تنظیم خانواده» از هیچ کوششی فروگذاری نکرد و شاید اگر همت و پیگیری ستاره فرمانفرماییان نبود این لایحه اساسا تدوین نمی شد.

 

اما با وقوع انقلاب سال 1357 و تشکیل پرونده های دراز و طویل برای سران حکومت پهلوی و حتی تلاشگران مدنی، پرونده ی قطوری نیز بر علیه ستاره فرمانفرمائیان تشکیل شد.

 

او  را در مدرسه معروف علوی به محاکمه کشاندند. این بانوی تلاشگر در کتاب خاطراتش به نام «دختر ایران» در شرح این محاکمه نوشته است که «اتهام هفتمش در لیست بلندبالای اتهاماتش، مسئولیت مرگ پنج هزارنوزاد به علت تجویز قرص های تنظیم خانواده و ضد بارداری بوده است». بازجوی ستاره فرمانفرماییان به او گفته : «دانشجویان شما گفته‌اند که یکی از دروس مدرسه شما، چگونگی جلوگیری از بارداری بوده و هر دانشجویی مجبور بود یک ترم هم در یکی از کلینیک‌هایی که دایر کرده بودید، کارآموزی کند. آن‌ها نوشته‌اند که شما در مراکز تنظیم خانواده، به زنان قرص‌هایی به صورت رایگان می‌داده‌اید که موجب جلوگیری از حاملگی آن‌ها می‌شده است. شاگردان چنین تخمین زده‌اند که بدین ترتیب در طول یک سال، مانع از حاملگی حداقل پنج هزار زن مراجعه کننده به مراکز تنظیم خانواده شده‌اید و چون شما آغازگر و مروج چنین روشی در ایران بوده‌اید، پس مسوول جلوگیری از تولد پنج هزار نوزادید، اگر آن‌ها به دنیا می‌آمدند، حال می‌توانستند در زمره یاران و سربازان امام باشند و برای پیشرفت انقلاب مبارزه کنند.»

 

او به اختلاس و همکاری با اسرائیل و دربار متهم شد و به سختی از حکم اعدام رهایی یافت و پس از این اتفاق به سرعت از ایران خارج شد. ابتدا به انگلستان و پس از آن به آمریکا رفت. در سال های زندگی در آمریکا  به  کمک و همت «دونا مانکر» که دست نوشته های ستاره فرمانفرماییان را گردآوری کرده بود داستان زندگی خودش و حوادث روزهای آخر سلطنت محمدرضا شاه پهلوی  را به تصویر کشید. کتابی که در ابتدا  به زبان انگلیسی منتشر شده و پس از آن به همت «مریم اعلایی» به فارسی برگردانده شد. ستاره  فرمانفرماییان بامداد روز سوم خردادماه سال 1391 در سن 91 سالگی در منزلش واقع در شهر لس آنجلس درگذشت.