زنان تاثیرگذار ایرانی: روح‌انگیز سامی‌نژاد
+32
رأی دهید
-2
ایران وایر می نویسد : تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهره ها گره خورده است، هر یک خشتی گذاشته اند تا سقفی پدیدار شده، خشت هایی که گاه به قیمت زندگی و جان شان تمام شده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریده اند. در این میان، زنان ایرانی در این گذار طولانی، نویسنده برگ های بسیاری از کتاب تاریخ دویست سال اخیر ما بوده اند.تاثیر مهم آنها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعی شان، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژه های علمی، سیاست ورزی، موسیقی، سینما و ... یک لیست پر و پیمان فراهم کرده است. مجموعه ای که از امروز ایران وایر منتشر می کند، یک مقدمه است. افرادى که اسمشان در این فهرست آمده، نماینده میلیون ها زن ایرانى هستند که هر روز در ایران و کشورهاى دیگر بر زندگى خانواده و اجتماع خود تاثیر مى گذارند.
*********
«صدیقه سامی‌نژاد»(روح‌انگیز)، نخستین زن هنرپیشه است که در اولین فیلم ناطق تاریخ سینمای ایران ایفای نقش کرده است. او در یک فیلم دیگر نیز بازی کرد اما سرانجام به دلیل فشار سنتی خانواده، مجبور شد بازیگری را کنار بگذارد. او سه دهه پایانی عمر خود را به تنهایی سپری کرد و در ۸۰ سالگی درگذشت.
روح‌انگیز در تیر ماه سال ۱۲۹۵ در شهر بم استان کرمان به دنیا آمد. تحصیلات خود را تا اول دبیرستان ادامه داد و با فردی به نام «دماوندی» ازدواج کرد. دماوندی در «استودیو امپریال فیلم بمبئی» هندوستان، راننده «اردشیر ایرانی بود».
اردشیر مالک استودیو بود که اولین فیلم ناطق ایران به نام «دختر لر» را تهیه و کارگردانی کرد. در آن زمان، زنان به دلیل فرهنگ سنتی و مذهبی جامعه ایران، حاضر نبودند مقابل دوربین قرار بگیرند. روح‌انگیز این تابو را شکست و در تاریخ سینمای ایران ماندگار شد.
زمانی که روح‌انگیز در هند زندگی می‌کرد، «عبدالحسین خان شیروانی» معروف به «سپنتا»، شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگاردر نیمه دوم دهه ۱۳۰۰ برای تحقیق در زمینه هنر و فرهنگ ایران باستان به این کشور سفر کرد و با نوشتن فیلم‌نامه دختر لر، قدم به سینمای ایران گذاشت.
روح‌انگیز در نقش «گلنار» و سپنتا در نقش «جعفر»، اولین فیلم ناطق ایرانی را در آبان ماه سال ۱۳۱۲ روی پرده سینما بردند. روح‌انگیز با لهجه‌‌ای کرمانی در نقش دختری «لر» بازی کرد. فیلم چنان مورد استقبال قرار گرفت که این تناقض نادیده گرفته شد.
سامی‌نژاد سپس در فیلم دیگر سپنتا به نام «شیرین و فرهاد» به ایفای نقش پرداخت. او پس از بازی در این فیلم، از همسر اول خود جدا شد و با «نصرت‌الله محتشم» ازدواج کرد. محتشم در فیلم شیرین و فرهاد، هم‌بازی روح‌انگیز بود و در سال‌های ۱۳۳۱ و ۱۳۴۱ اداره نمایش کشور را بر عهده داشت. اما این ازدواج هم دوامی نیافت و محتشم پس از بازگشت به ایران، به شکل غیابی از روح‌انگیز جدا شد.
نخستین زن بازیگر تاریخ سینمای ایران پس از ۱۸ سال زندگی در هندوستان، به ایران بازگشت اما هنگامی‌که خواست حرفه بازیگری را ادامه دهد، با مخالفت خانواده روبه رو شد. او در فیلمی که بعدها «محمد تهامی» از زندگی وی ساخت، از سرنوشت خود و مخالفت‌های خانواده‌اش با حرفه بازیگری سخن گفت و از آزار و اذیت‌هایی که به دلیل بازی در این دو فیلم از سوی جامعه و مردم دیده بود، پرده برداشت؛ آزار و اذیت‌هایی که باعث شد روح‌انگیز سال‌ها انزوا را پیشه کند.
یادآوری آن خاطرات در فیلم «سینمای ایران از مشروطیت تا سپنتا» با وجود گذشت سال‌ها، باز هم اشک به چشمان روح‌انگیز آورده بود.
سامی‌نژاد در آن فیلم روایت کرد: «به خاطر ناراحتی‌هایی که در موقع فیلم‌برداری و بعد از آن، چه از طرف فامیل و چه از طرف مردم کشیدم، هرگز راضی نشدم در فیلم دیگری بازی کنم... هر موقع که از در شرکت می‌آمدیم بیرون، مجبور بودیم سه نفر مستحفظ داشته باشیم؛ یک شوفر و دو نفر کمک شوفر که شیشه پرت نکنند. هر جایی هم که می‌رفتیم، باید یه چیزی سرمون می‌انداختیم تا کسی ما را نشناسد.»
او که از ادامه بازیگری صرف‌نظر کرده بود، تصمیم گرفت به پرستاری مشغول شود. پس از بازگشت به ایران، گواهی‌نامه سیکل اول خود را گرفت و در وزارت بهداری به پرستاری پرداخت. در این دوران با یکی از بستگانش ازدواج کرد اما سومین ازدواج نیز دوام نیافت. او که فرزندی از ازدواج‌های خود نداشت، به مدت ۳۰ سال تنها زندگی کرد.
روح‌انگیز نمی‌خواست شناخته شود و ترجیح داده بود که در انزوا و به دور از مردم زندگی کند. اما به گفته محمد تهامی‌نژاد که در یادداشتی در شماره ۱۶۱۶ روزنامه «شرق» منتشر شده است، در اوایل دهه ۷۰ «مجید فدایی»، پژوهش‌گر و مستندساز توانست به همراه تیم خود روح‌انگیز را بیابد و با او گفت‌وگو کند.فیلم «به یاد اولین بازیگر زن سینمای ایران»، مستندی است که فدایی از مصاحبه با روح‌انگیز و جمع‌آوری مجموعه‌ای عکس از او ساخته است. این فیلم با عکسی از سامی‌نژاد در حالی‌که چشمانش باز به دوربین خیره مانده، به پایان می‌رسد.
سامی‌نژاد در بعدازظهر روز دهم اردیبهشت ماه ۱۳۷۶ در سن ۸۱ سالگی در حالی‌که خواهرزاده‌اش از او پرستاری می‌کرد، جان سپرد. فردای آن روز، ۱۱ اردیبهشت ماه، «بهزاد بهزاد زاده» طی تماسی تلفنی به دفتر هفته نامه «سینما» گفت: «من از بستگان روح‌انگیز سامی‌نژاد، اولین بازیگر زن سینمای ایران هستم و او صبح دیروز درگذشت.»