زنان تاثیرگذار ایرانی: مهرانگیز کار

مهرانگیز کار وکیل، نویسنده و فعال حقوق بشری ۷۳ ساله ایرانی از چهره‌های پیشگام در حوزه دموکراسی، حاکمیت قانون، حقوق بشر و حقوق زنان است؛ او از طریق انتشار کتاب، نگارش مقالات و بر عهده گرفتن وکالت متهمان در پرونده‌های جزایی و مدنی تلاش‌های زیادی در اصلاح ساختارهای اجتماعی و حقوقی ایران داشته است.

 

این حقوق‌دان ایرانی در سال ۲۰۰۰ و به دنبال حضور در کنفرانسی در برلین، به اتهام اقدام علیه امنیت ملی، در ایران بازداشت شد. در همین سال سازمان بین‌المللی دیده‌بان حقوق بشر جایزه Hellman/Hammett را به عنوان نویسنده‌ای که در معرض شکنجه سیاسی است، به او اهدا کرد.

 

مهرانگیز کار پیش از انقلاب سال ۵۷ با چاپ مقالاتی در نشریات به عنوان منتقد و تحلیل‌گر شناخته می‌شد؛ مجله فردوسی، روزنامه کیهان و روزنامه رستاخیز مطلب‌هایی از او در حوزه اجتماعی ایران و سیاست خارجی منتشر می‌کردند. چاپ این مقاله‌ها به همراه عکسی از مهرانگیز کار با موهای کوتاه و هم‌چنین همراه نشدن او با فرمان اعتصاب مطبوعات آیت‌الله خمینی و ادامه انتشار مجله فردوسی، زمینه نگارش مقالاتی درباره "فساد اخلاقی"اش را در روزنامه کیهان پس از انقلاب فراهم کرد. او که در سال‌های پایانی دهه ۴۰ با سیامک پورزند، روزنامه‌نگار و فعال فرهنگی ایرانی ازدواج کرده بود، سال‌ها بعد با یادآوری عدم همراهی‌اش با جریان انقلاب در ایران می‌نویسد که او و چند نفر دیگر "تصور" می‌کردند با ادامه​ انتشار مجله​فردوسی و مقالات مهدی بهار درباره حکومت ولایت فقیه، می‌توانند "انقلاب را که به بیراهه می​رفت" به راه آورند.

 

پس از انقلاب ۱۳۵۷ او  علاوه بر نقد و تحلیل حوزه‌های سیاست و اجتماع، به طرح و پرداخت مسایل حقوقی و قانونی در حوزه زنان روی آورد، آن‌ها را به چالش کشید و هم‌زمان وکالت متهمان در دادگاه‌های مدنی و جزایی ایران را نیز به عهده ‌گرفت.

 

مهرانگیز کار که سه ماه پیش از انقلاب سال ۵۷ پروانه وکالت خود را دریافت کرده بود، پس از انقلاب به سختی توانست به عنوان یک وکیل مدافع زن، به دادگاه‌های جزایی و مدنی راه پیدا کند. او در توصیف آن روزها، فضا را "ضد زن" و "ضد وکیل" توصیف می‌کند؛ فضایی که او را ناچار می‌کرد تا به گفته خودش هویتی را که تا پیش از ۲۲ بهمن در "مقاله​هایم، در آرایش موهای کوتاهم، در طرز لباس پوشیدنم، در مراوده​ی آزادانه و رفیقانه​ام با مردان شکل گرفته بود و به آن می​بالیدم، مخفی کنم."

 

او که توانسته بود به عنوان وکیل تسخیری به دادگستری راه پیدا کند، به گفته خودش و با خواندن پرونده‌ها تصمیم به "افشاگری قانون" گرفت. آشنایی‌ او با شهلا لاهیجی، نویسنده و ناشر، مقدمه تالیف کتاب‌های زیادی به قلم او شد؛ "فرشته عدالت و پاره​های دوزخ"، "پژوهشی در هویت تاریخی زنان ایران"، "زنان در بازار کار ایران" و "بچه‌های اعتیاد" از جمله آثاری بود که او در سال‌های ابتدایی دهه ۷۰ از سوی انتشارات روشنگران به بازار کتاب ایران فرستاد. در همین دوران، مقالاتی پیرامون بحث‌های قانونی درباره حقوق زن در ماهنامه زنان نیز منتشر می‌کرد.

 

ماهنامه زنان به مدیرمسوولی شهلا شرکت در کنار نشریاتی چون کیان، آدینه، پیام امروز، ایران فردا، دنیای سخن و جامعه سالم از نشریه‌های جریان روشنفکری ایران بود و مسوولان مجله آن را «تنها ماهنامه فمینیستی ایران» می‌دانستند. به عقیده مهرانگیز کار، انتشار این مقالات در کنار جریان‌های دیگر دفاع از حقوق زنان زمینه‌ای را فراهم کرد تا "برخی فقها به دفاع از اسلام، علیه قوانین ضد حقوق زن موضع​گیری کنند و بحث​هایی مانند پویایی فقه، اجتهاد و تفاسیر روزآمد از اسلام را گسترش دهند."

 

با روی کار آمدن دولت اصلاحات و باز شدن فضای مطبوعات او بیش از پیش به نوشتن در مسیر دغدغه‌های‌اش روی آورد؛ نوشته‌هایی که به گفته خودش، "افشاگری قوانین ضدبشری" بودند و موجب شدند تا برخی مطبوعات او را "به ترویج فحشاء، جاسوسی و ترویج فرهنگ مبتذل غربی پیاپی به صورت سیستماتیک محکوم کنند."

 

دفروردین ماه ۱۳۷۹ او برای شرکت در کنفرانس "ایران بعد از انتخابات" به برلین رفت. این کنفرانس از سوی بنیاد هاینریش بل وابسته به حزب سبز آلمان برگزار می‌شد و قرار بود به بهانه پیروزی اصلاح​طلبان در انتخابات مجلس ششم شورای اسلامی، تعدادی از فعالان سیاسی و نویسندگان نزدیک به این جناح در آن شرکت و آینده اصلاحات در ایران را بررسی کنند. مهرانگیز کار در این کنفرانس به عنوان اولین سخنران از لزوم اصلاح قانون اساسی در راه رسیدن به اصلاحات حرف زد. این کنفرانس که حاشیه‌های زیادی به همراه داشت، از یک سو مورد مخالفت و اعتراض برخی گروه‌های اپوزیسیون خارج از کشور قرار گرفت و از سوی دیگر در داخل با واکنش برخی جریان‌ها و روزنامه‌ها نظیر "کیهان" مواجه شد.

 

مهرانگیز کار در بازگشت به ایران مورد بازجویی قرار گرفت و مدت دو ماه را در زندان اوین سپری کرد. او که به واسطه فشارهای بین‌المللی آزاد شد، در جریان محاکمه‌اش در شعبه سوم دادگاه انقلاب اسلامی به ۴ سال زندان محکوم شد. پس از آن به حکم دادگاه اعتراض کرد و برای طی مراحل درمان بیماری‌ سرطان سینه با کمک دولت‌ هلند از کشور خارج شد.

 

همان زمان سیامک پورزند، همسر او در جریان بازداشت تعدادی از روشنفکران، روزنامه‌نگاران، مدیران سایت‌های خبری و وبلاگ‌نویسان بازداشت و پس از پخش اعترافات تلویزیونی‌اش در دادگاهی غیرعلنی به ۱۱ سال زندان محکوم شد. مهرانگیز کار این اعترافات را "اقاریری" می‌خواند که "با شکنجه اخذ شده​" و "در بسیاری موارد برحسب خواست بازجویان مستقر در زیرزمین اداره اماکن در سال ۱۳۸۰ علیه من بوده تا با این شگرد ضمن ایجاد پرونده​های ساختگی، راه بازگشت به ایران را بر من و فرزندانم" ببندند.

 

مهرانگیز کار در سال ۲۰۰۰ جایزه انجمن بین‌المللی قلم هلند (PEN/NOVIB) را به عنوان نویسنده‌ای که آزادی خود را به دلایل سیاسی و عقیدتی از دست داده، جایزه  Donna Dell’anno  انجمن Conseil De Lavallee Consiglio Regionale Della Valle  D’aosta  ایتالیا را برای ادامه مبارزه در راه آزادی و دفاع از حقوق زنان و جایزه "لطیفه یارشاطر" انجمن مطالعات ایرانی آمریکا را برای تالیف بهترین کتاب سال درباره زنان ایرانی به دست آورد.

 

او سال 2001 جایزه "آزادی نوشتن" انجمن قلم نیوانگلند (ماساچوست آمریکا) را به عنوان نویسنده‌ای که با ظلم و بی رحمی مبارزه کرده است تا صدایش شنیده شود، به دست آورد.

 

سال ۲۰۰۲ انستیتوی حقوق بشر حقوق‌دانان بوردو و اتحادیه وکلای اروپا، جایزه بین‌المللی حقوق بشر را به عنوان وکیل فعال در زمینه حقوق انسانی زنان به او داد. مهرانگیز کار در سال ۲۰۰۴ نیز جایزه حقوق بشر سالانه سازمان "Human Rights First" به دست آورد. او در سال ۱۳۵۵ در ایران نخستین جایزه نویسندگی خود را دریافت کرد: جایزه فروغ فرخزاد، به عنوان بهترین مقاله‌نویس. او در حال حاضر در «مرکز پِمبروک برای تدریس و تحقیق در مورد زنان» در دانشگاه براون مشغول به کار است. مهرانگیز کار پس از خروج‌اش از ایران،  "گردنبند مقدس" و "شورش: روایتی زنانه از انقلاب ایران" را منتشر کرده است.

مهرانگیز کار و سیامک پورزند در ارودگاه آوارگان فلسطینی در اردن

مهرانگیز کار و دو دختر خود٬ آزاده و لیلی

مهرانگیز کار٬ سیامک پورزند در کنار دو دختر خود آزاده و لیلی

مهرانگیز کار و دخترش لیلی

مهرانگیز کار و سیامک پورزند

مهرانگیز کار درکنار همسرش سیامک پورزند و ویگن