هوموفوبیا: تعصب و تبعیض یا اختلال روانی؟

بیش از چهل سال است که همجنس‌گرایی بیماری تلقی نمی‌شود، اما هوموفوبیا هنوز یک مسئله اساسی در جوامع مختلف است

 

هوموفوبیا (Homophobia) یا همجنس گراگریزی، همجنس گراستیزی و همجنس گراهراسی، مجموعه ای از نگرش ها و واکنش های منفی و تبعیض آمیز نسبت به همجنس گرایان است. این واژه را اولین بار جرج وینبرگ در سال ۱۹۷۱ ابداع و معرفی کرد.

دکتر جرج وینبرگ روانشناس آمریکایی در کتاب خود با عنوان "جامعه و همجنس گرای سالم" به توصیف این پدیده پرداخت و این درحالی بود که در آن سال ها، همجنس گرایی همچنان در فهرست اختلالات روانی قرار داشت.

سرانجام همجنس گرایی که از سال ۱۹۵۲ در لیست اختلالات روانی قرار گرفته بود، در سال ۱۹۷۳ از "راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی" (DSM) خارج شد و پس از آن به تدریج از سایر پروتکل های جهانی سلامت حذف شد.

هوموفوبیا را می توان در رفتارهای خصمانه، همانند اعمال تبعیض و خشونت علیه یک گروه بر اساس تمایلات جنسی آنان دید.

با اینکه اکنون بیش از چهل سال از خروج همجنس گرایی از لیست اختلالات روانی می‌گذرد و با وجود تلاش های گسترده سازمان های مدافع حقوق همجنس گرایان، هوموفوبیا هنوز یک مسئله اساسی در جوامع مختلف، به ویژه در جوامع سنتی و مذهبی است.

برای داشتن درک درستی از هوموفوبیا ابتدا باید به تعریف مشخصی از فوبیا برسیم. بسیاری فوبیا را معادل ترس می دانند، اما در علم روانشناسی فوبیا مترادف با ترس نیست.

در واقع ترس پاسخ معقول به خطر است، اما فوبیا نوعی هراس نامعقول، اختلال اضطرابی یا یک پاسخ روانی و رفتاری شدید نسبت به یک جسم، فرد، حالت یا محرک محیطی است.

از سوی دیگر باید به مساله ای به نام تبعیض جنسی اشاره کرد که کاملا متفاوت با هوموفوبیاست. تبعیض جنسی عبارت است از رفتارهای منفی بر اساس گرایش های جنسی.

این رفتارها هم از طرف دگرجنس گرایان به هم جنس گرایان و سایر دگرباشان جنسی اعمال می شود، و هم می تواند از سوی همجنس گرایان علیه دگرجنس گرایان اعمال شود.

تمایز قائل شدن میان این دو مسئله (هوموفوبیا و تبعیض جنسی) معمولا کار ساده ای نیست، اما بسیار مهم است. فرد همجنس گراستیز، نسبت به همجنس گرایان احساس منفی دارد و دچار اضطراب و هراس می شود اما کسانی که تبعیض جنسی اعمال می کنند، تنها به این دلیل که مثلا همجنس گرا را فردی متفاوت و حتی "بزهکار و معیوب" می دانند، خواستار جدایی او از اجتماع و نادیده گرفتن حقوق اجتماعی اش هستند، اما لزوما در مواجهه با او دچار اضطراب یا هراس نامعقول نمی شوند.

هوموفوبیا و تبعیض جنسی تنها مختص کشورهای سنتی و مذهبی نیست. روت هانت (Ruth Hunt) مدیر عامل اجرایی موسسه استونوال (Stonewall) که سال ها برای رفع تبعیض علیه همجنس گرایان و دگرباشان جنسی کوشیده می گوید: "با وجود فعالیت هایی که سال ها در زمینه آگاهی رسانی در مورد مسائل همجنس گرایان صورت گرفته، همجنس گرایان همچنان با سوء رفتار غریبه و آشنا از جمله همسایه ها، دوستان، همکاران و حتی اعضا خانواده خود مواجهند. در سال های اخیر همجنس گرایان امکان ازدواج پیدا کرده اند، اما تبعیض جنسی علیه آنها همچنان در جامعه وجود دارد. تنها در لندن حدود ۲۷% از همجنس گرایان قربانی رفتارهای همجنس گرا ستیزانه و تبعیض آمیز بوده اند."

هوموفوبیا را به دو گروه اصلی تقسیم کرده‌اند، هوموفوبیای نهادینه (هوموفوبیای فرهنگی، مذهبی یا دولتی) و هوموفوبیای درونی (هوموفوبیا در میان خود همجنسگرایان)

اما به راستی ریشه های هوموفوبیا کجاست؟

عوامل بسیاری در ایجاد هوموفوبیا نقش دارند. در ابتدای امر باید توجه داشت که تمایلات جنسی انسان را نمی توان به دو بخش تقسیم کرد، بلکه این مساله یک جریان سیال است که محدوده آن از همجنس گرایی مطلق تا دگرجنس گرایی مطلق است و بسیاری از مردم در میانه این طیف قرار دارند، اما به خاطر مناسبات اجتماعی ترجیح می دهند که خود را تنها در یک سر طیف بدانند.

این مطلق گرایی از عواملی است که باعث ظهور هوموفوبیا می شود و سبب می گردد که افراد با دیدن کوچکترین نشانه های تمایل به همجنس در خود به هراس بیفتند و بکوشند با استفاده از نوعی ماسک اجتماعی، واقعیت وجودی خود را بپوشانند.

از دیگر عوامل موثر در پیدایش هوموفوبیا در افراد، باورهای مذهبی و سیاسی آنها است. در بسیاری از مذاهب، به خصوص مذاهب ابراهیمی، اعمال همجنس گرایانه به شدت تقبیح شده و همجنس گرا در پیشگاه خداوند گناهکار خوانده می شود (هوموفوبیای نهادینه).

در برخی کشورها برای همجنس گرایی مجازات های سنگینی در نظر گرفته می شود که در دامن زدن به هوموفوبیا نقش مهمی دارد.

این دو عامل نه تنها باعث ایجاد هوموفوبیا در دگرجنس گرایان می شود، بلکه حتی ممکن است همجنس گرایان را (پس از کشف هویت جنسی خودشان) دچار نوع شدیدتری از انزجار نسبت به همجنس گرایی کند (هوموفوبیای درونی).
۲۹ ماه می معادل ۱۹ اردیبهشت روز جهانی مبارزه باهوموفوبیا نامگذاری شده است.

علاوه بر این، افرادی که مورد سوء استفاده جنسی یک فرد همجنس گرا قرار گرفته اند، بیشتر در معرض ابتلا به هوموفوبیا هستند.

داشتن والدین ضد همجنس‌گرا و زندگی در جامعه یا در جمعی که همجنس گرایی را عملی ناپسند می داند، از عوامل مهم زمینه ساز هوموفوبیا است.

برای پیشگیری از هوموفوبیا راه های متعددی ارائه شده است.

گفته می شود که بهترین راه پیشگیری از هوموفوبیا آموزش صحیح در مورد همجنس گرایی است.

درک این مساله که اغلب افراد دگرجنس گرای مطلق یا همجنس گرای مطلق نیستند و بیشتر در میانه طیف قرار گرفته اند، کمک شایانی به پیشگیری از این مسئله می کند.

از دیگر راهکارهای مفید در پیشگیری از هوموفوبیا، ایجاد روابط اجتماعی با همجنس گرایان و پرسش و پاسخ در مورد زوایای مختلف زندگی آنهاست. این روش ها کمک می کنند تا درک درست تری از همجنس گرایی بوجود آید و احتمال بروز آن کاهش پیدا کند.

برای غلبه بر هوموفوبیا، همانند انواع دیگر فوبیا، روشهایی مثل رفتاردرمانی، روان درمانی، گفتگو درمانی، درمان رفتاری شناختی و تکنیک های تمدد اعصاب به کار گرفته می شود.

در سالهای اخیر برخی هوموفوبیا را یک اختلال روانی دانسته‌اند و حتی بعضی از دانشمندان علوم بالینی آن را دست کم بصورت موردی یک تشخیص بالینی موجه می دانند.

اما برخی تحقیقات حتی به این نتیجه رسیده‌اند که هوموفوبیا نه ایجاد ترس می کند نه اضطراب و در اصل حسی که ایجاد می کند انزجار است، بنابراین نمی توان آن را در قالب ترس های مرضی گنجاند.