شهبانو فرح پهلوی در گفتوگو با بیبیسی؛ از تولد موزه هنرهای معاصر تهران تا گنجینه میلیارد دلاری
رأی دهید
شهبانو فرح پهلوی میگوید خوشحال است که گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران از گزند بلایای روزگار در امان مانده است.
۴۸ سال پیش وقتی موزه هنرهای معاصر تهران افتتاح شد، کمتر کسی تصور میکرد که این موزه صاحب یکی از مهمترین گنجینههای هنری جهان شود.
زمین موزه که روزگاری محل مشق و رژه نظامیها بود، با مداخله و حمایت شهبانو فرح پهلوی، ملکه وقت ایران، تبدیل به پارکی بزرگ شد و در گوشهای از این پارک یک موزه مدرن شکل گرفت. افتتاح این موزه در ۲۲ مهر ماه سال ۱۳۵۶، همزمان با تولد شهبانو و حدودا یک سال پیش از انقلاب رخ داد.
پابلو پیکاسو، سالوادور دالی، ونگوگ، اندی وارهول، جکسون پولاک، فرانسیس بیکن و شاگال از جمله نامهایی هستند که آثار آنها در این موزه در قلب تهران نگهداری میشود.
به گفته او، زمین موزه در محوطهای کنار دانشگاه تهران قرار داشت که در اختیار ارتش بود. پس از خروج ارتش، وزارت آموزش و پرورش تصمیم داشت در آن زمین خانهسازی کند، اما با نامهای که ملکه وقت ایران به محمدرضا شاه نوشت، اجازه یافت آن محدوده را به نهادهای فرهنگی اختصاص دهد. نتیجه آن، ساخت مجموعهای از بناهای فرهنگی از جمله موزه هنرهای معاصر، موزه فرش و کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود.
کامران دیبا، معمار و نخستین مدیر موزه، طراحی ساختمان را بر عهده داشت. شهبانو درباره انتخاب او میگوید: «استعداد و علاقهمندیاش دلیل اصلی انتخابش بود.»
ارزش دقیق گنجینه موزه مشخص نیست، اما علیرضا سمیعآذر، مدیر پیشین موزه در دوران ریاستجمهوری محمد خاتمی، آن را «پرسودترین تجارت ایران» خوانده است. مجید ملانوروزی، مدیرکل سابق مرکز هنرهای تجسمی وزارت ارشاد، نیز در سال ۱۳۹۷ ارزش این مجموعه را پنج تا ۱۰ میلیارد دلار تخمین زد.
شهبانو فرح درباره ارزش امروز این آثار میگوید: «آن موقع قیمتها قابل قبول بود، اما حالا بعضی از آن آثار قیمتهای عجیب و غریب پیدا کردهاند. مثلاً تابلوی جکسون پولاک را یک میلیون دلار خریدیم.»
در سال ۱۳۹۱ «تابلوی نقاشی روی زمینه قرمز هندی»، اثر جکسون پولاک، ۲۵۰ میلیون دلار قیمتگذاری شد.
شهبانو فرح با وجود نگرانی از سرنوشت گنجینه موزه پس از انقلاب میگوید خوشحال است که آثار حفظ شدهاند: «همیشه نگران بودم چیزهایی را از بین ببرند یا بفروشند، ولی خوشبختانه این اتفاق نیفتاد. کتابی هم چاپ شده که فهرست آثار را دارد و چیزی عوض نشده است.»
با وقوع انقلاب، کارکنان موزه آثار غربی را به زیرزمین منتقل کردند تا از آنها محافظت شود. در میان صدها اثر پنهانشده، پرترههای اندی وارهول از شهبانو فرح هم بود.
او درباره این پرترهها گفت: «خیلی خوشحال بودم که یکی مثل اندی وارهول پرتره من را کشید. خوشبختانه هنوز چند اثر در کاخ نیاوران هست، فقط یکی از آنها در زیرزمین موزه بود که با چاقو پارهاش کردهاند. کاش آن را نگه میداشتند چون قیمتی بود، ولی کسی نمیداند، شاید بعدها پرتره من که از طرف اینها پاره شده، قیمت بیشتری هم پیدا کند.»
پس از انقلاب، گنجینه برای دو دهه پنهان ماند. با این حال، پس از آن در سالهایی متناوب، بخشی از آثار برای نمایش عمومی بیرون آورده شدهاند. از جمله در سال گذشته که نمایشگاه «چشم در چشم» با استقبال گسترده مواجه شد و روزانه بیش از دو هزار و پانصد نفر بازدید کننده داشت. نمایشگاه آثار پابلو پیکاسو هم که فروردین ۱۴۰۴ برپا شد روزانه حدود پنج هزار بازدیدکننده داشت.
شهبانو فرح این استقبال را نشانه ماندگاری علاقه مردم ایران به هنر میداند و درباره استقبال از آثاری که روزی گفته میشد برای جامعه ایران «آوانگارد» است میگوید: «مردم ایران هنردوست و هنرمندند و قدر آثار هنری را میدانند. آنهایی که ایراد میگرفتند، هر کاری میکردیم باز ایراد میگرفتند.»
او همچنین از علاقه اش برای راهاندازی مکانی برای نمایش مجموعهای از تابلوهایی که خود خریداری کرده، در کنار هدایا و آثاری که در طول این سالها از سوی هنرمندان و مردم برای او فرستاده شده، میگوید: «من این امکانات را در اختیار ندارم که بتوانم یک جایی را بگیرم و بسازم، اما با کمک برخی ایرانیان، بنیادی درست شده و هزاران عکس و کتاب و تابلو و آثار دیگر در اختیار این بنیاد است.»
شهبانو فرح پهلوی میگوید امیدوار است فرصتی پیش آید تا این آثار که «عجالتا» در پرتغال نگهداری میشود، روزی به نمایش عمومی گذاشته شود.
