فرصتی برای تماشای صف‌بندی سیاره‌های منظومه شمسی
رأی دهید
در ساعات پیش از سپیده‌دم روزهای ۱۴ و ۱۵ خرداد امسال، سیاره‌های منظومه شمسی در آسمان پیش از طلوع خورشید در امتداد یک خط به‌صف می‌شوند تا بهانه‌ای عالی برای تماشای آسمان را برای علاقه‌مندان فراهم کنند.
مهم نیست چقدر آرام در جای خود نشسته باشید؛ شما در حال حرکت با سرعتی غیرقابل‌باور هستید.
سیاره ما، زمین، به همراه من و شما و هرچه روی این کره قرار دارد، در حال حرکت با سرعت ۱۰۷ هزار کیلومتر در ساعت یا حدود ۳۰ کیلومتر در ثانیه به دور خورشید است. اما این تنها حرکت ما نیست؛ خورشید نیز به همراه زمین در حال حرکتی سریع به دور مرکز کهکشان است.
خورشید اما چابک‌تر از زمین مسیرش را می‌پیماید و با سرعتی معادل ۸۲۸ هزار کیلومتر بر ساعت، یا حدود ۲۳۰ کیلومتر بر ثانیه در حال دور زدن حول مرکز کهکشان است و با ترکیب این دو، زمین در هر ساعت ۸۳۵ هزار کیلومتر را در فضا طی می‌کند.
هنوز برای سرگیجه گرفتن زود است، چون کهکشان ما هم به همراه خورشید و زمین ما در حال حرکتی در فضای میان‌کهکشانی با سرعتی بیش از دو میلیون کیلومتر بر ساعت است، و البته که این همه حرکت‌هایی نیست که در هر لحظه، آن را تجربه می‌کنیم.
در دنیایی چنین فعال و پر جنب‌وجوش طبیعی است که شاهد بروز منظره‌های متفاوتی اصل از این سفرهای فضایی باشیم.
اجازه بدهید به منظومه شمسی خودمان برگردیم، جایی که زمین و هفت‌سیاره دیگر در مدارهای مختلفی و در نتیجه با سرعت‌های مختلفی در حال گشت زدن به دور ستاره مادر ما هستند.
هر کدام از سیاره‌های منظومه شمسی که اکنون در مدار خود پایدار شده‌اند، تحت تأثیر گرانش خورشید به دور این ستاره در حال چرخش هستند. معادلات ساده فیزیک نیوتونی ازجمله معادلات حرکت سیاره‌ای کپلر بیان می‌کند که سیاراتی که در مدار نزدیک‌تری به خورشید قرار دارند (مستقل از جرمشان) با سرعت بیشتری به دور خورشید می‌چرخند.
اما اگرچه ما چنین دوربینی در اختیار نداریم اما به کمک محاسبات ساده ریاضی می‌توانیم موقعیت تک‌تک آن‌ها را در آسمان و به دور خورشید محاسبه کرده و درنتیجه وضعیتشان را به تصویر بکشیم.
تغییر موقعیت سیاره‌ها به دور خورشید باعث می‌شود که گاه‌گاهی برای ما که روزی زمین قرار داریم مناظر خیره‌کننده‌ای در آسمان شکل بگیرد. زمانی این موقعیت‌های مختلف مداری، باعث می‌شود از زمین گاهی، دو یا چند سیاره را در آسمان در نزدیکی هم ببینیم که به آن مقارنه و اگر تعداد سیاره‌های بیشتر از دو مورد باشد، اجتماع سیاره‌ای بگوییم.
گاهی هم این موقعیت‌ها باعث می‌شود تعداد قابل‌توجهی از سیاره‌ها را بتوانیم در یک‌زمان در آسمان مشاهده کنیم؛ پدیده‌ای که به هم خطی سیاره‌ها معروف است.
چرا سیاره‌ها در آسمان تقریباً در امتداد یک خط دیده می‌شوند؟
اگر به منظومه شمسی نگاه کنید، می‌بینید که همه سیاره‌ها در مدارهایی به دور خورشید می‌چرخند که تقریباً روی یک صفحه قرار دارد. این صفحه (صفحه‌ای در فضا که خورشید در مرکز آن و مدار زمین به دور آن تعیین‌کننده بخشی از سطح آن است)، صفحه دایره‌البروج نامیده می‌شود.
عمده سیاره‌های بزرگ منظومه شمسی پس از پیدایش و پس‌ازاینکه دوران نوزادی خود را سپری کردند و به تعادل گرانشی رسیدند، به دلیل تأثیر برآیند نیروهای گرانشی، در نزدیکی این صفحه تثبیت‌شده‌اند.
حالا اگر به‌جای دید از بالا به روی زمین بیاییم و به آسمان و به مسیر حرکت سیاره‌ها و البته همین‌طور حرکت ظاهری خورشید به دور زمین، نگاه کنیم می‌بینیم که همه آن‌ها در یک پهنه باریک در آسمان که منطقه‌البروج نامیده می‌شود در حال حرکت‌اند. به همین دلیل هم وقتی تعدادی از آن‌ها هم‌زمان در آسمان ظاهر می‌شوند می‌توانیم آن‌ها را در یک امتداد در راستای منطقه‌البروج مشاهده کنیم.
اگرچه بامداد ۱۴ و ۱۵ خرداد این سیاره‌های آن‌قدر به هم نزدیک نیستند که بتوان نام اجتماع را بر آن نهاد، اما در این سپیده‌دمان، همه سیاره‌ها (غیر از زهره) در آسمان بامدادی به خط شده‌اند و شما در یک زمان می‌توانید همه آن ها را ببینید یا حداقل به بهانه تلاش برای تماشای آن سری به‌سوی آسمان بلند کنید.
شاید دیدن تعدادی از سیاره‌ها به دلیل گرگ و میش هوا یا کم‌سویی نیازمند مهارت باشد، اما چه بهانه‌ای بهتر برای تماشای آسمان در بامداد یک روز اواخر بهار.
مهم نیست چقدر آرام در جای خود نشسته باشید؛ شما در حال حرکت با سرعتی غیرقابل‌باور هستید.
سیاره ما، زمین، به همراه من و شما و هرچه روی این کره قرار دارد، در حال حرکت با سرعت ۱۰۷ هزار کیلومتر در ساعت یا حدود ۳۰ کیلومتر در ثانیه به دور خورشید است. اما این تنها حرکت ما نیست؛ خورشید نیز به همراه زمین در حال حرکتی سریع به دور مرکز کهکشان است.
خورشید اما چابک‌تر از زمین مسیرش را می‌پیماید و با سرعتی معادل ۸۲۸ هزار کیلومتر بر ساعت، یا حدود ۲۳۰ کیلومتر بر ثانیه در حال دور زدن حول مرکز کهکشان است و با ترکیب این دو، زمین در هر ساعت ۸۳۵ هزار کیلومتر را در فضا طی می‌کند.
هنوز برای سرگیجه گرفتن زود است، چون کهکشان ما هم به همراه خورشید و زمین ما در حال حرکتی در فضای میان‌کهکشانی با سرعتی بیش از دو میلیون کیلومتر بر ساعت است، و البته که این همه حرکت‌هایی نیست که در هر لحظه، آن را تجربه می‌کنیم.
در دنیایی چنین فعال و پر جنب‌وجوش طبیعی است که شاهد بروز منظره‌های متفاوتی اصل از این سفرهای فضایی باشیم.
اجازه بدهید به منظومه شمسی خودمان برگردیم، جایی که زمین و هفت‌سیاره دیگر در مدارهای مختلفی و در نتیجه با سرعت‌های مختلفی در حال گشت زدن به دور ستاره مادر ما هستند.
هر کدام از سیاره‌های منظومه شمسی که اکنون در مدار خود پایدار شده‌اند، تحت تأثیر گرانش خورشید به دور این ستاره در حال چرخش هستند. معادلات ساده فیزیک نیوتونی ازجمله معادلات حرکت سیاره‌ای کپلر بیان می‌کند که سیاراتی که در مدار نزدیک‌تری به خورشید قرار دارند (مستقل از جرمشان) با سرعت بیشتری به دور خورشید می‌چرخند.
اما اگرچه ما چنین دوربینی در اختیار نداریم اما به کمک محاسبات ساده ریاضی می‌توانیم موقعیت تک‌تک آن‌ها را در آسمان و به دور خورشید محاسبه کرده و درنتیجه وضعیتشان را به تصویر بکشیم.
تغییر موقعیت سیاره‌ها به دور خورشید باعث می‌شود که گاه‌گاهی برای ما که روزی زمین قرار داریم مناظر خیره‌کننده‌ای در آسمان شکل بگیرد. زمانی این موقعیت‌های مختلف مداری، باعث می‌شود از زمین گاهی، دو یا چند سیاره را در آسمان در نزدیکی هم ببینیم که به آن مقارنه و اگر تعداد سیاره‌های بیشتر از دو مورد باشد، اجتماع سیاره‌ای بگوییم.
گاهی هم این موقعیت‌ها باعث می‌شود تعداد قابل‌توجهی از سیاره‌ها را بتوانیم در یک‌زمان در آسمان مشاهده کنیم؛ پدیده‌ای که به هم خطی سیاره‌ها معروف است.
چرا سیاره‌ها در آسمان تقریباً در امتداد یک خط دیده می‌شوند؟
اگر به منظومه شمسی نگاه کنید، می‌بینید که همه سیاره‌ها در مدارهایی به دور خورشید می‌چرخند که تقریباً روی یک صفحه قرار دارد. این صفحه (صفحه‌ای در فضا که خورشید در مرکز آن و مدار زمین به دور آن تعیین‌کننده بخشی از سطح آن است)، صفحه دایره‌البروج نامیده می‌شود.
عمده سیاره‌های بزرگ منظومه شمسی پس از پیدایش و پس‌ازاینکه دوران نوزادی خود را سپری کردند و به تعادل گرانشی رسیدند، به دلیل تأثیر برآیند نیروهای گرانشی، در نزدیکی این صفحه تثبیت‌شده‌اند.
حالا اگر به‌جای دید از بالا به روی زمین بیاییم و به آسمان و به مسیر حرکت سیاره‌ها و البته همین‌طور حرکت ظاهری خورشید به دور زمین، نگاه کنیم می‌بینیم که همه آن‌ها در یک پهنه باریک در آسمان که منطقه‌البروج نامیده می‌شود در حال حرکت‌اند. به همین دلیل هم وقتی تعدادی از آن‌ها هم‌زمان در آسمان ظاهر می‌شوند می‌توانیم آن‌ها را در یک امتداد در راستای منطقه‌البروج مشاهده کنیم.
اگرچه بامداد ۱۴ و ۱۵ خرداد این سیاره‌های آن‌قدر به هم نزدیک نیستند که بتوان نام اجتماع را بر آن نهاد، اما در این سپیده‌دمان، همه سیاره‌ها (غیر از زهره) در آسمان بامدادی به خط شده‌اند و شما در یک زمان می‌توانید همه آن ها را ببینید یا حداقل به بهانه تلاش برای تماشای آن سری به‌سوی آسمان بلند کنید.
شاید دیدن تعدادی از سیاره‌ها به دلیل گرگ و میش هوا یا کم‌سویی نیازمند مهارت باشد، اما چه بهانه‌ای بهتر برای تماشای آسمان در بامداد یک روز اواخر بهار.
