ایران در جام ملت‌های آسیا؛ خداحافظی با قهرمانی پس از انقلاب

ایران در آخرین دوره جام ملت‌های آسیا پس از شکست مقابل ژاپن به فینال نرسیدبی بی سی: جام ملت‌های آسیا معتبرترین رقابت‌های ملی فوتبال در پهناورترین قاره جهان است، اما این تورنمنت تا رسیدن به شکل کنونی‌اش راه زیادی طی کرده است. تیم ملی فوتبال ایران، با سه قهرمانی، یکی از پرافتخارترین تیم‌های آسیاست هرچند که بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ نتوانسته به این افتخار برسد.

فدراسیون فوتبال ایران، با وجود این ‌که از موافقان جدی برگزاری این مسابقات بود، در دوره‌ اول این مسابقات شرکت نکرد.

گفته می‌شود، فدراسیون فوتبال ایران با «چگونگی برگزاری این مسابقات» و جدول بازی‌ها موافق نبود. بازی‌ها ابتدا در سه گروه غرب، شرق و مرکزی برگزار می‌شد و در نهایت ۴ تیم به مرحله پایانی می‌رسیدند.

در جریان «بازی‌‌‌‌‌های آسیایی ۱۹۵۴ مانیل»، هنگ کنگ به عنوان میزبان نخستین دوره رقابت‌های جام ملت‌های آسیا انتخاب می‌شود. از میان تیم‌های شرق آسیا، تایوان و کره‌جنوبی و از غرب آسیا با وجود اعلام آمادگی ایران، هند، افغانستان و پاکستان، در بازی‌های انتخابی هم شرکت نکردند تا اسرائیل در مرحله چهار تیمی حاضر شود. از مرکز آسیا هم ویتنام به مرحله پایانی راه یافت.

در نهایت کره جنوبی با ۲ پیروزی و یک تساوی کاپ قهرمانی اولین دوره رقابت‌های جام ملت‌های آسیا را به خانه برد.
در دومین دوره، مسابقات متاثر از رویدادهای نظامی و درگیری‌های سیاسی در شرق و غرب این قاره بود. جنگ ویتنام میان دو بخش شمالی و جنوبی به اوج خود رسیده بود و البته کشورهای عربی که به‌تازگی وارد عرصه فوتبال شده بودند هم در آن سال‌ها، علاقه‌ای به روبرو شدن با اسرائیل نداشتند.

ایران، اما، در مرحله گروهی این مسابقات شرکت کرد و البته به مرحله نهایی راه نیافت. کره جنوبی، میزبان بازی‌ها، به دومین قهرمانی پیاپی دست یافت.

سال ۱۹۶۴ میزبانی سومین دوره را اسرائیل به دست آورد و خودش هم جام قهرمانی را بالای سر برد.
آغاز و پایان قهرمانی‌های ایران در جام ملت‌های آسیا
آغاز تاج‌گذاری فوتبال ایران در آسیا از سال ۱۹۶۸ آغاز می‌شود؛ با میزبانی در ورزشگاه امجدیه تهران.

بیستم اردیبهشت ۱۳۴۷ تهران میزبان مراسم افتتاحیه رقابت‌ها می‌شود. فدراسیون ایران برای به دست آوردن میزبانی مجبور بود با تایلند و هندوستان رقابت کند. در نهایت ایران موفق شد ابتدا میزبانی و سپس قهرمانی این دوره از بازی‌ها را به دست آورد.

این اولین قهرمانی ایران و آخرین دوره برگزاری این مسابقات به صورت گروهی و با حضور تیم‌های محدود بود. هر چند که در این دوره، پنج تیم به مرحله نهایی راه یافته بودند.

ایران با چهار پیروزی به ترتیب بالاتر از برمه، اسرائیل، چین و هنگ کنگ قرار گرفت. همایون بهزادی، مهاجم ایران، نیز کنار گیورا اشپیگل و موشه رومانو، هر دو از اسرائیل، با پنج گل آقای گل این رقابت‌‌ها شد.

شکل برگزاری جام از سال ۱۹۷۲ با تصمیم کنفدراسیون فوتبال آسیا تغییر کرد. تعداد تیم‌های راه یافته به مرحله نهایی به شش تیم افزایش یافت؛ دو گروه با حضور سه تیم شکل گرفت و از هر گروه دو تیم صعود می‌کردند. یعنی از هر گروه تنها فقط یک تیم حذف می‌شد.

در این دوره از رقابت‌ها، ایران با دو پیروزی مقابل تایلند و عراق به عنوان صدرنشین صعود کرد و کامبوج را در مرحله حذفی شکست داد. پس از آن مقابل کره جنوبی به پیروزی ۲ بر یک رسید و قهرمان شد.

چهار سال بعد ایران باز هم به عنوان میزبان انتخاب شد. ایران اولین کشوری بود که دو شهر را به عنوان میزبان مسابقات معرفی می‌کرد: تهران و تبریز.
تیم ملی فوتبال ایران سال ۱۹۷۶ برای سومین بار پیاپی قهرمان جام ملت‌های آسیا شد، عنوانی که دیگر تکرار نشددر مرحله گروهی، ایران مقابل عراق (۲-۰) و یمن (۸-۰) به دو پیروزی با ۱۰ گل زده و بدون گل خورده دست یافت و به عنوان صدرنشین مقابل چین قرار گرفت. پیروزی ۲ بر صفر برابر چین ایران را به دیدار پایانی مقابل کویت رساند. در فینال این مسابقات ایران با گل علی پروین، و پیروزی یک بر صفر، جام قهرمانی را بالای سر برد تا به سومین قهرمانی پیاپی خود دست پیدا کند.

ایران تاکنون تنها کشوری در قاره آسیا است که موفق شده سه بار متوالی به این مقام دست پیدا کند. هر چند که فوتبال ملی ایران پس از انقلاب، هرگز رنگ قهرمانی این مسابقات را ندید.
انقلاب، جنگ و کشته شدن برادر حسن روشن
قهرمان سه دوره متوالی رقابت‌های جام ملت‌های آسیا، در حالی وارد مسابقات ۱۹۸۰ به میزبانی کویت شد، که بحرانی‌ترین روزگار خود را تجربه می‌کرد.

از انقلاب اسلامی حدود یک سال می‌گذشت، بعضی ستاره‌های فوتبال ایران مهاجرت کرده و بعضی هم به‌اجبار حذف شده بودند.

تنها ساعاتی پس از پایان بازی دوم ایران در مرحله گروهی مقابل چین، خبر حمله نظامی عراق به ایران منتشر شد.
حضور تیم ملی ایران در جام ملت‌های ۱۹۸۰ کویت همراه شد با آغاز حمله عراق به ایرانرسانه‌های کویتی اعلام کرده بودند که در نخستین روزهای حمله نظامی عراق به ایران، برادر حسن روشن، مهاجم وقت تیم ملی، که سرباز ارتش بود، درکشته شده است. حسن روشن سال ۱۳۹۹ به خبرآنلاین گفته بود: «با مادر و خاله‌ام تلفنی حرف زدم. خاله‌ام به من گفت برادرم در جبهه مهران غرب شهید شده است. بعد خود کویتی‌ها هم خبر را اعلام کردند. با آقای حبیبی سرمربی تیم حرف زدیم و خیلی دل و دماغ بازی کردن نداشتیم. گفتند قانون اجازه نمی‌دهد و باید بازی کنیم. منتهی من از تیم جدا شدم.»

با وجود چنین شوک روحی، ایران به عنوان صدرنشین، بالاتر از کره‌شمالی، سوریه، چین و بنگلادش به مرحله نیمه نهایی صعود کرد. ایران اما در نیمه نهایی مقابل کویت شکست خورد و در دیدار رده‌بندی کره شمالی را شکست داد و به مقام سوم رسید.
دوره‌های حسرت، سه مقام سوم به جای قهرمانی
حدفاصل سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۰۳ میلادی، جام ملت‌های آسیا برای ایران همراه با قهرمانی نبود، اما در برخی از این ادوار، تیم ملی ایران بیش از سایر رقبایش شایسته قهرمانی به نظر می‌رسید.

شاخص‌ترین این دوره‌ها به سال ۱۹۹۶ و جام ملت‌ها به میزبانی امارات برمی‌گردد؛ مسابقاتی که برای نخستین بار با حضور ۱۲ تیم در سه گروه ۴ تیمی برگزار می‌شد. ایران در گروه مرگ با عربستان، عراق و تایلند همگروه بود. پس از شکست ۲ بر یک مقابل عراق، ایران ابتدا تایلند را با نتیجه ۳ بر یک و سپس عربستان را با نتیجه ۳ بر صفر مغلوب کرد تا به عنوان صدرنشین صعود کند.در مرحله یک‌چهارم نهایی یکی از بهترین نتایج تاریخ فوتبال ایران شکل گرفت. ایران برابر کره جنوبی به پیروزی خیره‌کننده و فراموش نشدنی ۲-۶ دست یافت و در حالی که باید مقابل امارات در نیمه نهایی قرار می‌گرفت، با تغییر دادن قرعه مسابقات دوباره حریف عربستان شد. این بار در ضربات پنالتی و در روز مشکوک داوری، ایران شکست خورد تا در رده‌بندی و برتری مقابل کویت، به مقام سوم دست پیدا کند.
محمد الدعایه پنالتی محمد خاکپور را مهار کرد و عربستان با پیروزی ۳-۴ در ضربات پنالتی مقابل ایران به فینال رفتاین تیم، آغازگر نسل طلایی فوتبال ایران پس از انقلاب بود. تیمی که به جام جهانی ۱۹۹۸ صعود کرد و گروهی از بازیکنانش از جمله علی دایی، خداداد عزیزی، کریم باقری و مهدی مهدوی‌کیا راهی فوتبال آلمان شدند.

دیگر تیمی که شاید شایسته قهرمانی بود ولی به مقام سوم دست یافت، سال ۲۰۰۴ به رقابت‌هایی رفت که میزبانش چین بود. ایران پس از ژاپن و بالاتر از عمان و تایلند، به عنوان تیم دوم به مرحله حذفی راه یافت.

دیدار این تیم در مرحله گروهی مقابل عمان، آبستن اتفاقاتی خاص بود. کنفدراسیون فوتبال آسیا، پس از این دیدار، محمد نصرتی را به دلیل خطای شدید روی مهاجم عمان، شش جلسه از همراهی تیم ملی محروم کرد.

همچنین کنفدراسیون فوتبال آسیا علی بداوی و رحمان رضایی را به دلیل درگیری فیزیکی با یکدیگر در زمین، سه بازی محروم کرد. تیم ایران، با ترکیب‌هایی غیرمنتظره و بدون سه مدافع تخصصی‌اش مقابل ژاپن قرار گرفت و با تساوی صعود کرد.

در یک‌چهارم نهایی این تیم موفق شد کره‌جنوبی را، که به مقام چهارم جام جهانی ۲۰۰۲ دست یافته بود، ۳-۴ با درخشش علی کریمی شکست دهد. علی کریمی در این بازی سه بار دروازه کره جنوبی را باز کرد.
ایران پس از تساوی ۱-۱ مقابل چین در ضربات پنالتی به این تیم باخت و نتوانست به فینال برسددر بازی نیمه‌نهایی و باز هم با تصمیمات داوری، ایران مقابل چین پس از تساوی یک بر یک در ضربات پنالتی شکست خورد و در بازی رده‌بندی بحرین را ۴ بر ۲ مغلوب کرد.
جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۹ امارات، آخرین تجربه
مرحله مقدماتی جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۹ با مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۸ یکی شد و ایران توانست صعود آسان و بی‌دردسر به جام ملت‌ها را تجربه کند. تیم ملی ایران این دوره را بسیار خوب شروع کرد و بدون حتی یک گل خورده تا مرحله نیمه‌نهایی بالا رفت تا این پس از پانزده سال یک بار دیگر حضور در نیمه‌نهایی را تجربه کند. اما در این مرحله با شکست سنگین ۰-۳ در برابر ژاپن از صعود به دیدار پایانی بازماند.
ایران با هدایت کارلوس کی‌روش هم نتوانست به فینال جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۹ برسد و در نیمه‌نهایی سه بر صفر به ژاپن باختدر این دوره برای نخستین بار در تاریخ جام ملت‌ها مسابقه رده‌بندی برگزار نشد تا دیدار ایران در مرحله نیمه‌نهایی آخرین بازی تیم ملی در این جام هم باشد. ایران در پایان با اعلام ای‌اف‌سی با توجه به عملکرد بهتر نسبت به دیگر تیم حذف شده در نیمه‌نهایی، مقام سوم را کسب کرد.