مذاکره ایران با «گرگ درنده»؛ خبری در راه است؟
رأی دهید
مذاکره مستقیم با آمریکا دوباره به صدر اخبار رسانه‌های ایران برگشته است.
در هفته گذشته وزیر خارجه ایران و دبیر شورای عالی امنیت ملی به نوعی از گفته‌هایشان درباره احتمال مذاکره مستقیم با آمریکا عقب‌نشینی و "بی‌اعتمادی" به آمریکا را برجسته کردند و موضوع مذاکره مستقیم را به حاشیه بردند و در میان فشارهای پیدا و پنهان مخالفان، چنین القا کردند که چنین برنامه‌ای در دستور کار نیست.
اما هنگامی که انتقادها از سفر ابراهیم رئیسی به روسیه بالا گرفت و فیلم‌های ورود و خروج او از کرملین منتشر شد، بسیاری از منتقدان این دیدار خرده گرفتند که کلید حل مشکلات فعلی ایران جای دیگر است و ولادیمیر پوتین چون گذشته با کارت ایران در برابر غرب بازی می‌کند و به جای کرملین بهتر است با واشینگتن مذاکره مستقیم شود.
هیات مذاکره‌کننده ایران در وین روز جمعه به تهران برگشت تا پس از چندین دور گفتگو با سه کشور اروپایی و چین و روسیه، نتیجه را به گوش مقام‌های ارشد برساند. نمایندگان بریتانیا، فرانسه و آلمان پس از این دور از مذاکرات، در بیانیه‌ای گفتند: "همه می‌دانند به مراحل پایانی مذاکرات رسیده‌ایم که به تصمیمات سیاسی نیاز دارد".
این بیانیه از بن‌بستی خبر می‌دهد که با تصمیم سیاسی و نرمش یک یا هر دو طرف گشوده می‌شود و با وجود تاکیدهای صریح آیت‌الله خامنه‌ای درمخالفت با مذاکره مستقیم با آمریکا، به نظر می‌رسد زمینه و مقدمه چنین نرمشی در حال فراهم شدن است.
آیت‌الله خامنه‌ای ۱۹ دی‌ماه امسال گفت: "اینکه در مقطعی با دشمن مذاکره، صحبت و تعامل شود به معنای تسلیم شدن در مقابل آن نیست، همچنانکه تاکنون تسلیم نشده و از این پس نیز نخواهیم شد".
سخنان رهبر حکومت ایران در حالی ایراد شد که خبر از "پیشرفت" در مذاکرات وین و امکان رسیدن به توافق مطرح می‌شد و این روزها نیز بیشتر از گذشته اظهار امیدواری می‌شود.
احتمال می‌رود سخنان ماه گذشته آیت‌الله خامنه‌ای نوعی چراغ سبز برای دستگاه دیپلماسی و تیم مذاکره ایران بوده که در صورت نیاز، گفتگوهایی با مذاکره‌کنندگان آمریکا صورت بگیرد، چنانکه روز پنجشنبه نائب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران گفت در صورتیکه شروط ایران برآورده شوند تیم مذاکره‌کننده اختیار مذاکره مستقیم با آمریکا را دارد.
به نظر می‌رسد وقتی صحبت از "تصمیم سیاسی" در این دور از گفتگوها می‌شود به معنی رسیدن مذاکرات وین به همان نقطه‌ای است که حسن روحانی در روزهای پایانی ریاست جمهوری‌اش مطرح می‌کرد.
حسن روحانی دوم تیرماه امسال گفت: "همین امروز به آقای عراقچی اختیار بدهیم برود وین و در عرض چند روز توافق را نهایی کند و تحریم هم برداشته شود". این اختیار نیاز به یک اراده سیاسی داشت که به دولت سابق داده نشد و مذاکرات چندماه متوقف شد.
در دیدار پایانی با دولت دوازدهم در ششم مرداد که کوتاه و انتقادی بود، آیت‌الله خامنه‌ای خطاب به حسن روحانی گفت: "شماها هرجایی که کارهایتان را منوط کردید به غرب ناموفق ماندید، هرجایی که بدون اعتماد به غرب حرکت کردید، موفق شدید". او از دولت آینده خواست که از این تجربه استفاده کند.
آقای خامنه‌ای در نخستین دیدار با دولت ابراهیم رئیسی در ششم شهریور نیز با اشاره با مذاکرات هسته‌ای، آمریکا را به "گرگ درنده" تشبیه کرد و گفت: "در قضیه هسته‌ای، آمریکایی‌ها انصافاً وقاحت را از حد گذرانده‌اند".
او در همان جلسه اشاره کرد که دولت بایدن با ترامپ فرقی ندارد و آمریکا حاضر نیست تعهد بدهد دوباره از برجام خارج نمی‌شود. اکنون مقام‌های آمریکایی و ایرانی تائید کرده‌اند برون‌رفت از بن‌بست مذاکرات وین نیاز به "تصمیم سیاسی" دارد و یک طرف باید کوتاه بیاید.
علی باقری‌کنی مسئول مذاکرات هسته‌ای ایرانوزن‌کشی موافقان و مخالفان مذاکره
با یکدست شدن حکومت، صدای مخالفان مذاکره و برجام کمتر شنیده می‌شود. کسانی مانند وزیر خارجه و تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران اگرچه نامی از برجام نمی‌آورند و بیشتر کلمه "توافق" و "رفع تحریم‌های ظالمانه" را مطرح می‌کنند اما مستقیم یا غیر مستقیم می‌گویند به همان چیزی که در برجام توافق شده باید عمل شود.
روزنامه کیهان که صدای اصلی مخالفان مذاکره با آمریکاست در هفته گذشته تلاش گسترده‌ای کرد تا نشان دهد آمریکا مستاصل شده است.
این روزنامه چهارشنبه و پنجشنبه گذشته با تیترهایی مانند "مذاکره مستقیم با آمریکا، ترفند دشمن برای فرار از لغو تحریم‌ها" و نقل قولی از سخنگوی وزارت خارجه آمریکا که "به مذاکره مستقیم احتیاج داریم"، به مخالفت صریح با مذاکره با آمریکا پرداخت. حسین شریعتمداری مدیر مسئول روزنامه در یادداشتی تند از علی شمخانی و حسین امیرعبداللهیان خواست "اظهارات نسنجیده" خود درباره مذاکره با آمریکا را "تصحیح" کنند.
این روزنامه دیروز نیز در یادداشتی از یک "نویسنده مهمان" نوشت: "عناصر وطن فروش در رسانه‌های مدعی اصلاح‌طلبی، سیاست موفق نظام را «لجبازی سیاسی و دیپلماتیک» القا می‌کنند."
"دولت جدید به دنبال احیای برجام نیست بلکه به دنبال لغو تحریم‌ها و تأمین حقوق مردم است".
روزنامه جوان که نزدیک به سپاه پاسداران است دیروز رویکرد متفاوتی داشت و مذاکره با آمریکا را رد نکرد و در یاداشتی نوشت که پیشنهاد وزیر خارجه ایران برای گرفتن بهانه از طرف مقابل بوده است: "اگر طرفین به چنین مرحله حساسی رسیدند، موضوع مذاکره مستقیم نیاز به بررسی پیدا می‌کند و باید در مورد آن تصمیم‌گیری کرد."
در مقابل این دیدگاه، برخی رسانه‌ها و تحلیلگران سیاسی از جمله عطاالله مهاجرانی براین باورند که "نباید مذاکره را تبدیل به تابو کرد".
وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی دیروز در یادداشتی با عنوان "مذاکره مستقیم" در روزنامه اعتماد نوشت "از لحاظ نظری نمی‌توان مذاکره را مطلقا برای همیشه نفی کرد" و "تردیدی نیست که روسیه و چین علاقمند به گفتگوی مستقیم آمریکا و ایران و حتی بازسازی روابط دوجانبه دو کشور نیستند. نباید به گونه‌ای رفتار کرد که نماینده همسایه شمالی نقش کارگردان خودخوانده برجام را پیدا کند".
سایت خبری آفتاب یزد نیز در دفاع از نرمش وزیرخارجه و بعضی از مسئولان ایران در مذاکره مستقیم با آمریکا نوشت: "اکنون زمان سرزنش نیست. همه باید از مسئولین به خاطر انتخاب درستی که کرده‌اند حمایت کنیم و با فاصله گرفتن از تعصبات بیجای گروهی و جناحی، راه را برای تامین مصالح کشور و منافع ملی هموار نمائیم".
سفر پرحاشیه ابراهیم رئیسی به مسکو از نظر حکومت ایران بسیار "موفقیت آمیز" بود و برای مثال احمد خاتمی در نماز جمعه این هفته اعلام کرد که "هفده هجده" هدفی که برای این سفر در نظر گرفته شده بودند همگی محقق شده‌اند.
درباره کم و کیف این سفر همچنان حرف و حدیث هست و با اینکه این سفر بسیار مهم توصیف شده اما آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با مداحان در سوم بهمن اشاره‌ای به این سفر نکرد و اسمی هم از امریکا نبرد اما ۱۴ بار به "دشمن" اشاره کرد.
به نظر می‌رسد با وجود حمایت تمام قد رسانه‌های حکومتی از این سفر، فعلا ملموس‌ترین نتیجه آن تغییر لحن رئیس جمهور ایران درباره مذاکره با آمریکا باشد.
ابراهیم رئیسی سه شنبه شب برای ارائه گزارش سفرش به مسکو در تلویزیون دولتی ایران حضور یافت و برای نخستین بار درباره آمادگی ایران برای گفتگوی مستقیم با ایالات متحده گفت: ''تا الان با آمریکا مذاکره نکرده‌ایم، اما چنانچه در طرف مقابل آمادگی رفع تحریم‌های ظالمانه وجود داشته باشد، جا برای توافق وجود دارد".
البته او در بهمن‌ماه سال ۹۸، چندماه قبل از انتخابات ریاست جمهوری، گفته بود: "دیر یا زود با قاتلان قاسم سلیمانی ملاقات میکنیم؛ نه برای مذاکره، برای محاکمه".
تغییر لحن مقام‌های ایران با استقبال بسیاری از فعالان سیاسی روبرو شده است. مهدی نصیری پژوهشگر دینی در یادداشتی در تلگرام نوشت خبرها حکایت از برداشته شدن منع مذاکره با آمریکا از سوی رهبر ایران برای پیشرفت مذاکرات وین دارد و این یک گام به جلو است و باید از آن استقبال کرد اما نباید هم کسانی را که مذاکره با آمریکا را به معنای بی‌غیرتی می‌دانستند، سرزنش کرد.
علی مطهری نماینده سابق مجلس نیز سه روز پیش به روزنامه جهان صنعت گفت: "از آنجایی که دو طرف اراده بر توافق دارند فکر می‌کنم که توافق حتما انجام می‌شود و خوشبختانه الان دیگر آن مخالفت‌ها با برجام را نیز شاهد نیستیم".
مذاکرات وین به نقطه سرنوشت‌سازی رسیده و به گفته وزیرخارجه بریتانیا "مذاکره هسته‌ای با ایران در حال نزدیک شدن به بن‌بست خطرناکی است". ایران می‌گوید "توافق موقت" را نمی‌پذیرد و در چنین شرایطی برای خروج از این بن‌بست راهی جز کوتاه آمدن و نرمش مذاکره‌کنندگان وجود ندارد.
به نظر می‌رسد برغم شعارهای ضد آمریکایی مقام‌های ایران، از نظر آیت‌الله خامنه‌ای آن "مقطع" برای مذاکره با "دشمن"، همانند مذاکرات برجامی سال ۱۳۹۴ فرا رسیده است.
بسیاری از تحلیلگران سیاسی سفر سه روز پیش وزیرخارجه قطر به تهران را در همین چارچوب ارزیابی می‌کنند.
اگرچه وزارت خارجه ایران اعلام کرد که محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی حامل هیچ پیامی بین ایران و آمریکا نیست اما خبرگزاری رویترز به نقل از دو منبع آگاه گزارش داده که شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر نیز قرار است در یکی دو روز آینده به آمریکا سفر و با جو بایدن دیدار کند و گفته شده یکی از محورهای این گفتگوها، ایران و مذاکرات احیای برجام خواهد کرد.
با اینکه احتمال دارد بازیگرانی مانند قطر نقش میانجی را بازی کنند اما همانطور که وزیر ارشاد سابق ایران گفته کشورهایی مانند روسیه هستند که تمایلی به موفقیت چنین مذاکراتی ندارند. در داخل ایران نیز قدرت "میدان" بر "دیپلماسی" می‌چربد و بازیگرانی مخالف برهم‌خوردن شرایط موجودند و قادرند مانع امضای نهایی در پای توافق شوند.
