بمبی که ساخته نشد؛ اسناد اتمی سرقت‌شده از جمهوری اسلامی در یک کتاب
رأی دهید
موسسه پژوهشی «علوم و امنیت بین‌الملل»، ناشر کتاب، برخی از اسناد را که در یک عملیات ۶ ساعت و نیمه از نزدیکی تهران خارج شده بودند، برای انتشار در این کتاب از زبان فارسی به انگلیسی برگردانده است.
مقام‌های جمهوری اسلامی ابتدا اظهارات نتانیاهو در خارج کردن این اسناد از ایران را رد کردند، اما اندکی بعد سرلشکر «محسن رضایی»، فرمانده اسبق «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی»، به سرقت رفتن بایگانی اتمی را تایید کرد. حجم اسناد سرقت‌شده ۵۵ هزار صفحه به همراه ۵۵ هزار فایل دیجیتال در قالب ۱۸۳ سی‌دی بوده است.
بخش اول کتاب به شروع برنامه اتمی ایران در اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی برابر با اواخر سال ۱۳۷۸ اشاره می‌کند که بر اساس اسناد برنامه ساخت پنج کلاهک اتمی در آن پیش‌بینی شده بود. کتاب می‌گوید جمهوری اسلامی ایران تا سه سال پس از این تاریخ یعنی سال ۱۳۸۲ در برابر نگرانی‌های روزافزون سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان و بیم حمله احتمالی آمریکا که به تازگی حکومت «صدام حسین» را در عراق سرنگون کرده بود، تصمیم به محدود کردن برنامه اتمی به جای توقف آن گرفت.
در مهر ماه ۱۳۸۲ وزرای خارجه سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان به طور همزمان به تهران سفر کردند و با توافقی که از سوی ایران «حسن روحانی»، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران، آن را پذیرفت، با موافقت آیت‌الله «علی خامنه‌ای» غنی‌سازی اورانیوم در ایران برای مدتی متوقف شد. اسناد بایگانی اتمی ایران که از سوی نویسندگان کتاب تجزیه و تحلیل شده‌اند، می گویند که تا پیش از این تاریخ ایران توانایی فنی ساخت سلاح اتمی را به دست آورده بود.
کتاب بر اساس اسناد به دست آمده شرحی از یک برنامه وسیع می‌دهد که هدف آن را توسعه مخفیانه یک برنامه هسته‌ای بالقوه نظامی عنوان می‌کند. توانایی غنی‌سازی اورانیوم به حدی که در سلاح قابل استفاده باشد و توسعه موشک‌های بالستیک با برد بیشتر و دقت بالاتر، تمرکز جمهوری اسلامی- به باور نویسندگان- در این دوره بوده که به پیشرفتی محسوسی هم نائل شده بود.
نویسندگان تصمیم پرمخاطره ایران برای سلاح اتمی می گویند که برنامه جمهوری اسلامی در این دوره به دست آوردن آمادگی و توانایی ساخت سلاح اتمی در کوتاه‌مدت، اما پرهیز از تولید آن بوده است تا در هر زمان که به این سلاح احتیاج داشته باشد، آن را بر اساس تقاضای آنی در مدت زمان کم مهیا و آماده کند. توانایی ایران در ساخت سلاح اتمی از دید قدرت‌های جهانی خطرات زیادی دارد، از جمله آن که با داشتن یک برنامه بالستیک موشکی، مرحله بالقوه بعدی ساخت کلاهک اتمی است که این موشک‌ها از نظر فنی قابلیت حمل آن را دارند.
کتاب با عکس‌ها و نمودارهایی از بایگانی هسته‌ای ایران حاوی اطلاعات و تجزیه و تحلیل‌های جدیدی است که در مباحث تقویت راه‌های جلوگیری از توسعه مخفیانه سلاح‌های هسته‌ای در جهان بسیار ارزشمند خوانده شده است.
مرکز تحقیقات فیزیک در پارک لویزان-شیان تهران در این کتاب یکی از اولین مراکز مطالعاتی برای طراحی نقشه راه برنامه اتمی ایران معرفی شده است که زیر نظر فردی به نام «عباس شاهمرادی زواره» اداره می‌شده است. نقشه راه اتمی با استخدام بیش از ۲۰۰ متخصص از وزارت دفاع، سازمان انرژی اتمی، وزارت نفت و دانشگاه‌هایی همچون دانشگاه تربیت پاسداری «امام حسین» آغاز شده بود.
تصمیم پرمخاطره ایران برای سلاح اتمی از سندی به دست آمده از بایگانی اتمی می‌گوید که صورت‌جلسه آبان ۱۳۷۹ در یک مرکز مخفی است که نویسندگان حدس می‌زنند همین مرکز تحقیقات فیزیک پارک شیان تهران بوده باشد. دستور کار جلسه تصمیم‌گیری‌های فنی درباره ساخت یک سایت زیرزمینی برای آزمایش هسته‌ای به نام «طرح میدان» بوده است.
کتاب می‌گوید همکاری نکردن صدام با بازرسان بین‌المللی و احتمال سربرآوردن یک قدرت اتمی دیگر در همسایگی ایران همزمان با بروز ناآرامی‌های اعتراضی در این کشور که مربوط به جنبش اعتراضی دانشجویان بود و به حوادث کوی دانشگاه مشهور شد، از جمله انگیزه‌‌های جمهوری اسلامی برای رسیدن به یک برنامه تسلیحاتی اتمی با هدف ایجاد بازدارندگی بوده است.
بر اساس اسناد بایگانی‌شده برنامه اتمی ایران، کتاب می‌گوید که جمهوری اسلامی از این دوره به سوی آغاز یک برنامه تسلیحاتی اتمی تحت عنوان «آماد» و با سرپرستی «محسن فخری‌زاده» که در آن زمان تازه به ۴۰ سالگی رسیده بود، گام برداشت. طرح آماد در سال ۱۳۸۱ در اوج خود بود؛ یعنی همان سالی که کتاب «تصمیم پرمخاطره ایران برای سلاح اتمی» می‌گوید جمهوری اسلامی به آستانه توانایی ساخت سلاح هسته‌ای رسیده بود.
طرح آماد محسن فخری‌زاده چرخه کاملی را برای سوخت اتمی در نظر گرفته بود که شامل استخراج اورانیوم، تبدیل آن به هگزافلوراید و سپس غنی‌سازی اورانیوم می‌شد که بحث‌برانگیزترین بخش برنامه اتمی ایران تا کنون بوده و موجب تحمیل تحریم‌های فراوان و خسارات اقتصادی عظیمی به این کشور شده است.
پارچین یکی از مبهم‌ترین مراکز اتمی ایران بوده است که جمهوری اسلامی پس از آن که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آن ذرات اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالا کشف کرد، آن را به طور کامل از بین برد، اما با این همه ماهیت این مرکز و فعالیت‌های انجام‌گرفته در آن تا پیش از توافق هسته‌ای برجام به طور دائم یکی از سوالات آژانس باقی ماند.
در کتاب تصاویری از یک سوله در پارچین منتشر شده‌اند که از جمله اسناد بایگانی‌شده برنامه اتمی ایران هستند. تحقیق بر ویژگی‌های سوله و ادوات و تاسیسات به کار رفته در آن، به نوشته نویسندگان نشان‌دهنده وجود اتاقکی برای آزمایش محدود انفجار اتمی بوده است.
دیوید آلبرایت و سارا بورخارد بر اساس تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای از تاسیسات تخریب‌شده پارچین و عکس‌های آرشیوشده ایران از ساختمان نتیجه گرفته‌اند که این همان سوله بحث‌برانگیزی است که ایران با تخریب آن تلاش کرده بود، آثار کار با اورانیوم غنی‌شده را در آن نابود کند، اما بازرسان با نمونه‌برداری محیطی و کشف ذرات اورانیوم غنی‌شده متوجه اقدامات مشکوک ایران شده بودند و فرصت برای پنهان‌کاری از دست رفته بود.
نویسندگان کتاب با بررسی اسناد اتمی ایران گفته‌اند که بین شهریور ۱۳۸۱ تا اردیبهشت ۱۳۸۲ بر اساس طرح آماد ۸ آزمایش نوترونی در این مرکز انجام شده‌اند. یکی از عکس‌های منتشرشده از آرشیو اتمی ایران در این کتاب تجهیزاتی را نشان می‌دهد که برای سامانه اندازه‌گیری نوترون استفاده می‌شود و به نوشته کتاب در کشورهایی استفاده می‌شود که سلاح اتمی تولید می‌کنند.
در یکی از عکس‌های کتاب هم نمایی نزدیک از محل انفجار آزمایشی در مریوان قابل مشاهده است که به زبان فارسی موقعیت دقیق انفجار در آن مشخص شده است. تصاویری هم از مراحل ساخت کارگاه تولید فلز اورانیوم و ساختمان تکمیل‌شده آن در کتاب منتشر شده‌اند.
ایران پس از آغاز ریاست‌جمهوری «جو بایدن» در آمریکا با هدف تحت فشار قرار دادن دولت این کشور برای رفع تحریم‌های اعمال‌شده، تولید این محصول را از سر گرفت، اما پس از اعتراض سه کشور اروپایی به این اقدام، بدون اعلام عمومی مجددا به آن خاتمه داد. سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان در اعلامیه اعتراضی خود گفته بودند که ساخت فلز اورانیوم جز برای تسلیحات اتمی کاربرد مهم دیگری ندارد.
یکی از بخش‌های کتاب، انتشار و تجزیه و تحلیل طرح موسوم به «شهید بروجردی» و استفاده از کلاهک اتمی در موشک میان‌برد شهاب-۳ است. در این بخش نامه‌ای خطاب به فخری‌زاده موجود است که در ارتباط با نیازهای فنی و تسلیحاتی موشک شهاب-۳ است.
یکی از افرادی که کتاب بر اساس اسناد به سرقت رفته از بایگانی اتمی ایران در موردش نوشته است، «محمد مهدی طهرانچی»، رئیس کنونی «دانشگاه آزاد اسلامی»، است. عکسی از او در حال آزمایش و کار در تاسیسات پارچین در این کتاب موجود است. تا کنون نام وی در ارتباط با برنامه ایران مطرح نشده بود.
اسنادی در کتاب آمده‌اند که می‌گویند مصوبه‌ای دولتی برای استفاده از تحقیقات دانشگاه‌های ایران همچون دانشگاه «مالک اشتر» اصفهان در زمینه برنامه اتمی وجود داشته است، اما بر اساس اسناد این ارتباط نباید به صورت سازمانی می‌بوده باشد تا اسرار آن پنهان نگه داشته شوند، اما روسای این دانشگاه‌ها باید با تایید مدیران برنامه اتمی منصوب شوند تا از طریق رئیس منصوب، مستقیما اما مخفیانه، این ارتباط برقرار شود.
برخی از دانشگاه‌های ایران در جریان پرونده اتمی جمهوری اسلامی در فهرست تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفتند و علی‌رغم توافق برجام هنوز هم برخی از آن‌ها همچون دانشگاه «صنعتی شریف» تحت تحریم هستند.
کتاب چند ماه پس از ترور محسن فخری‌زاده منتشر شده است. رسانه‌های اسرائیل می گویند دولت این کشور فایلی صوتی از فخری‌زاده در اختیار دارد که طی آن در جلسه‌ای محرمانه از ضرورت ساخت پنج کلاهک اتمی گفته است. این فایل بر اساس گزارش رسانه‌های اسرائیلی در دوره ریاست‌جمهوری «جورج بوش» پسر در اختیار او قرار گرفت و یکی از عواملی بوده است که بر مبنای آن ایالات متحده فشار بر برنامه اتمی ایران را بیشتر کرده بود. این فایل به طور عمومی منتشر نشده است، اما حالا اسناد بایگانی اتمی ایران که می‌توانند مستندی درباره تلاش برای به دست آوردن توانایی ساخت سلاح باشند در دسترس افکار عمومی قرار گرفته‌اند.
اسناد این کتاب بخشی از پرونده «ابعاد نظامی احتمالی برنامه اتمی ایران» است که همزمان با توافق هسته‌ای برجام با کمک «جان کری»، وزیر وقت خارجه آمریکا، بسته و مختومه شد. به همین دلیل است که افشای این اسناد موجب فشار بین‌المللی تازه‌ای بر ایران نشد، هرچند «رافائل گروسی»، مدیرکل کنونی آژانس، تمایل ملایمی برای گشودن دوباره این پرونده از خود نشان داده است.
