گاز طبیعی: برگ برنده ایران در رویارویی تهران و ریاض؟

ایران و عربستان سعودی دو قدرت منطقه‌ای در خاورمیانه درباره مسائل گوناگونی رقابت و البته خصومت دارند؛ خصومتی که گاه کهنه است و ریشه در گذرگاه‌های تاریخ دارد و گاه وقایعی ورای روابط مستقیم دو طرف در منطقه، آن‌ها را به دشمنی با یکدیگر کشانده است.
 
با این حال عمده رویارویی تهران و ریاض بر سر یک مساله است: هر کدام آن‌ها می‌خواهند قدرت برتر جغرافیای سیاسی پراهمیت خاورمیانه باشند.
 
تهران و ریاض در رویارویی‎های ژئوپلیتیکی منطقه در ‌دهه‌های گذشته، از جمله جنگ‌های سوریه و عراق و حضور داعش در خاورمیانه هرگز مستقیماً برابر یکدیگر قرار نگرفتند.
 
جنگ یمن شاید نزدیک‌ترین عرصه‌ تقابل دو کشور باشد: دو بازیگردان اصلی منازعه‌ای که شهروندان یک سرزمین دیگر را قربانی کرده است.
 
عمده راهکار و ابزار دو کشور در تضعیف موقعیت رقیب و تثبیت جایگاه خود تاکنون سرمایه‌گذاری برای ایجاد فشار سیاسی داخلی و خارجی بر روی کشور رقیب بوده است.
 
یک عامل تعیین‌کننده اما ممکن است بدل به برگی شود که این بازی را تغییر دهد و وزنه ایران را سنگین‌تر کند: گاز طبیعی.
خط لوله صلح برای انتقال گاز ایران به هند از طریق پاکستان پس از سال‌ها هنوز نهایی نشده است
پیمان پاریس: تغییر رویکرد جهان در جهت استفاده از منابع پاک
 
پس از این که پیمان پاریس در رابطه با کاهش گازهای گلخانه‌ای به امضای تمام کشورهای جهان به استثنای ایالات متحده رسید، به نظر می‌رسد، امضاکنندگان در تکاپوی تدوین چارچوبی در راستای عملی کردن آن و تهیه راهکارهای خود در جهت اجرای این سند هستند.
 
راهکار بسیاری از این کشورها عبور آهسته از سوخت‌های فسیلی بسیار آلاینده‌ای است که نقش بزرگی در تولید گازهای گلخانه‌ای دارند.
 
در این میان اما گاز طبیعی پلی است فراخ و طولانی برای گذار از عصر استفاده تام و تمام از سوخت‌های فسیلی تا ورود به سرزمین سوخت‌های پاک و استفاده از منابع تجدیدپذیر.
 
حجم آلاینده‌های حاصل از سوختن گاز طبیعی نسبت به دیگر سوخت‌های فسیلی بسیار پایین‌تر است و با توجه به ساختار فن‌آوری‌های موجود و فراوانی و قیمت آن، جایگزین مناسب و واقع‌بینانه‌ای برای نفت است.
 
در حالی که تاکنون اغلب، ژئوپلیتیک و نفت عامل تعیین‌کننده مناسبات در خاورمیانه بوده است، اقبال جهان به گاز طبیعی با وارد کردن یک فاکتور عمده و تعیین‌کننده به گفتمان "سیاست‌انرژی" جهان می‌تواند مناسبات را در این منطقه تغییر دهد.
 
ایران: دومین دارنده منابع عمده گاز طبیعی جهان
 
در عرصه رقابت دو غول سیاسی منطقه، برگ برنده در دست ایران است: ایران پس از روسیه، میزبان بزرگترین منابع گاز طبیعی جهان است.
 
منابع گاز طبیعی عربستان سعودی اما ناچیزند و ریاض بر پاشنه آشیل خود آگاه و نگران است که در رقابت بازنده باشد.
 
راهکار محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی برای جا نماندن در این عرصه، توسعه بستر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی است. عربستان قرار است برای دوران «پس از نفت» آماده شود و همچنان جایگاه ژئوپلیتیکی خود را در این دوره حفظ کند.
 
جغرافیای عربستان سعودی و بهره‌ای که از تابش خورشید می‌برد به نظر این کشور را بستری مناسب برای سرمایه‌گذاری در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌کند. هرچند، این تاکتیک خود با دو چالش روبه‌روست: اول این که ایران هم در این زمینه شرایط قابل قبولی دارد و ممکن است در همین عرصه سرمایه‌گذاری کند و دوم، مساله ابعاد بازگشت سرمایه از راه استفاده از راه انرژی‌های تجدیدپذیراست که در بهترین حالت هم قابل مقایسه با درآمدهای حاصل از فروش گاز طبیعی نیست.
 
به نظر می‌آید عربستان سعودی آگاه به نقطه ضعف خود، سعی دارد ایران را تا آن جا که ممکن است در همه عرصه‌هایی که می‌تواند تضعیف کند تا سرمایه‌گذاری در زمینه گاز طبیعی اولویت نخستش نباشد: از تقابل با ایران در منازعات منطقه‌ای مانند جنگ یمن تا تلاش برای ناکام گذاشتنش از گسترش مراوادات سیاسی و اقتصادی با جهان پس از امضای توافق هسته‌ای، با هم‌جبهه شدن با دونالد ترامپ در خطرناک خواندن برجام.
 
با این حال و با همه فراز و فرودها، برگ برنده میزبانی ذخایر عمده گاز طبیعی جهان نزد ایران خواهد ماند.
میدان گازی پارس جنوبی هرچند تهران این روزها چه در عرصه داخلی و چه در روابط خارجی خود، اگر نه در بحران که شاید در آستانه شرایطی بحران‌ساز باشد.
 
نارضایتی‌های داخلی و مشکلات اقتصادی و روابط خارجی دوران پس از خروج آمریکا از برجام، کشورداران را در ایران در چند عرصه درگیر کرده و ناروشن است که تا چه اندازه بخواهند یا بتوانند پیگیر توسعه روابط گازی خود باشند.
 
از جمله توسعه و پیگیری احداث خط لوله موسوم به صلح برای صادرات گاز به هند و پاکستان و حتی بلندپروازی‌هایی مانند رساندن گاز به چین در آینده. همچنین گسترش روابط سیاسی و مراودات اقتصادی با کشورهای حاشیه دریای خزر برای توسعه طرح خط لوله‌ انتقال گاز در این منطقه و تلاش برای اثرگذارتر کردن مجمع کشورهای صادرکننده گاز یا همان اوپک گازی.
 
گازی که می‌تواند هم برگی پرارزش برای اروپای درگیر بحران‌ باشد و هم تهران را متصل به یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان کند و پلی شود برای کوتاه کردن مسیر توسعه.
 
در رقابت منطقه‌ای تهران و ریاض که امروز بزرگ‌ترین نمودش در میدان جنگ خونبار یمن است، همه طرف‌ها به نظر تاکنون باخته‌اند.
 
شاید پررنگ شدن نقش گاز طبیعی در عرصه رقابت این دو غول منطقه‌ای بیش‌تر از منازعه‌ای این چنینی هم به حال خودشان و هم به حال جهان مفید باشد.