بیمارستان‌های ایران؛ هر روز به اندازه سقوط یک هواپیما بیماران از سرطان می میرند

یورونیوز: ساعت ۶ صبح ۶ روز در هفته، یکی از شلوغترین و متراکم‌ترین مکان‌های تهران، «انستیتو کانسر» دانشگاه علوم پزشکی تهران در انتهای بلوار کشاورز و در مجتمع بیمارستانی «امام خمینی» است.

بیماران مبتلا به سرطان و یا خانواده‌هایشان در این مراکز در انتظار منشی می‌نشینند تا نوبتی برای تشخیص بیماری، شروع و یا ادامه درمان از پزشکان متخصص قدیمی‌ترین مرکز سرطان‌شناسی ایران بگیرند. این احتمالا تکراری‌ترین تصویر از یک مرکز طبی-تشخیصی در ایران در حدود ۸۰ سال گذشته است؛ از ۱۳۲۵ تاکنون.

همین تصویر را برای دیگر بیمارستان‌های دولتی و تخصصی می‌توانید تصور کنید؛ مملو از بیماران نگران مبتلا به سرطان . اما سرطان در ایران با سرعتی که بسیاری آن‌را نگران‌کننده می‌دانند یکی از اصلی‌ترین عوامل فقر و مرگ‌ومیر ایرانیان است. برای بسیاری از مردم، این بیماری پایان محتوم زندگی در شرایطی پر از تنش و دشواری است.
مرگ روزانه بیش از ۲۰۰ نفر بر اثر سرطان در ایران
مطابق آخرین آمار جهانی، از هر پنج نفر، یک نفر به سرطان مبتلا می‌شود. هرچند که در اول بهمن ۱۴۰۳، کوروش اعتماد، مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با استناد به آخرین گزارش‌های رسمی دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت،‌ اعلام کرده که «میزان بروز سرطان در کشور به ۱۷۳ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر رسیده است و اگر اقدامات پیشگیرانه جدی اتخاذ نشود، این آمار در ۱۵ سال آینده دو برابر خواهد شد.»

به گفته او تعداد موارد جدید بیماران مبتلا به سرطان در ایران «۱۴۱هزار و ۶۴۱ مورد بوده که ۴۹ درصد از آنها در زنان و ۵۱ درصد در مردان رخ داده است.» این درحالی است که انستیتو کانسر در سال ۱۳۹۹ به طور رسمی تعداد بیماران جدید مبتلایان به سرطان را ۱۵۲ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت برآورد اعلام کرد.

از سوی دیگر، در ششم بهمن امسال، کاظم زنده‌دل، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و معاون پژوهشی انستیتو کانسر ایران به خبرگزاری تسنیم گفت که روزانه حداقل ۲۰۰ مرگ ناشی از سرطان در ایران ثبت می‌شود: «زمانی که بیماری کرونا روزانه ۲۰۰ مرگ رقم می‌زد بسیاری نگران می‌شدند، اما به نظر می‌رسد آمار مرگ روزانه ۲۰۰ نفر در کشور که معادل سقوط روزانه یک فروند هواپیما در کشور است، برای کسی نگرانی ایجاد نکرده است.»

هرچند که پیش در سال ۱۴۰۰ اعلام شد ۷۹ هزار و ۱۳۶ نفر در ایران بر اثر سرطان جان خود را از دست دادند؛ این آمار به معنی ۲۱۷ مرگ در روز است.

ایران با مرگ بیش از ۲۰۰ نفر در روز در رتبه ۴۸ جهان از نظر میزان مرگ‌ومیر ناشی از سرطان قرار دارد. رتبه‌ای که از نظر کاظم زنده‌دل، معاون پژوهشی پژوهشکده سرطان (انستیتو کانسر ایران) نتیجه‌ای قابل انتظار از رسیدن جمعیت جوان به سن میانسالی و سالمندی است: «در حال حاضر، کشورهای عربی در منطقه ما نظیر قطر، عمان و... به دلیل جمعیت جوان و سرعت توسعه‌ای که دارند میزان رشد سرطانشان از ما بیشتر است. کشورهای قطر، امارات، کویت، بحرین، سوریه، مالدیو و دیگر کشورها، از نظر میزان رشد بروز سرطان، در رتبه‌های بالاتری قرار دارند و جزو ده کشور اول دنیا از نظر رشد سرطان هستند.»

هرچند که آلودگی همیشگی هوا در تهران و شهرهای بزرگ، کیفیت مواد غذایی، فقر، استرس و اضطراب و سبک زندگی ناسالم و چاقی، از مهمترین دلایل ابتلا به سرطان در ایران هستند.

همچنین علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت در ۷ بهمن امسال گفت: «در ایران، سالانه ۱۴۱ در ۱۰۰ هزار ابتلاء داشتیم که به ۱۷۲ در ۱۰۰ هزار رسیده است. بر اساس پیش بینی‌ها، مرگ و میر ناشی از سرطان‌ها، دو برابر خواهد شد که علل مختلفی دارد.»
مرگ بیماران در ازدحام جمعیت پشت در مطب پزشکان
محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت روز ۱۲ بهمن درباره شیوع سرطان در ایران گفت: «در زنان، سرطان پستان (Breast Cancer) و در مردان، سرطان پروستات، شایع‌ترین انواع سرطان محسوب می‌شوند. هر دوی این بیماری‌ها در صورت تشخیص زودرس، قابل درمان قطعی هستند. بی‌توجهی به این امر، منجر به تبدیل یک بیماری ساده و قابل‌درمان به بیماری‌ای صعب‌العلاج خواهد شد که علاوه بر افزایش رنج بیمار، هزینه‌های درمانی را نیز به‌مراتب بیشتر می‌کند.»

وزیر بهداشت اعتراف کرد که در بسیاری از موارد، «درمان‌هایی همچون شیمی‌درمانی و رادیوتراپی، به‌رغم هزینه‌های بالا و سختی‌هایی که برای بیمار به همراه دارد، به نتیجه مطلوب نمی‌رسد.»   
یک روایت تکراری از درمان سرطان در ایران
فریبرز-ر که در یکی از بیمارستان‌های تخصصی تهران، پرستار است و روزانه با بیماران مبتلا به سرطان هم روبرو می‌شود، درباره وضعیت تشخیص سرطان به «یورونیوز» می‌گوید: «مراجعه به بیمارستان‌های دولتی برای درمان سرطان به حدی است که ممکن است تا زمان رسیدن نوبت تشخیص و شروع درمان، درجه سرطان و سطح فراگیری بیماری در بدن تغییر کند و از گرید یک به دو و سه برسد.»

تجربه تاخیر در درمان انواع سرطان، یکی از تجربه‌های تلخ بیماران مبتلا به سرطان در ایران است؛ انتظار برای گرفتن نوبت پزشک متخصص در انستیتو کانسر تهران بیش از چیزی که قابل تصور است، باعث می‌شود بیماران زجر بیماری را بیشتر بکشند و حتی امیدی به درمان نداشته باشند.

فریبرز درباره معضل غربالگری بیماران سرطانی که مهمترین قدم در تشخصی زودهنگام، پیشگیری از پیشرفت بیماری و درمان است، می‌گوید: «غربالگری برای سرطان در ایران به معنای واقعی وجود ندارد، فرد وقتی متوجه بیماری می‌شود که سرطن پیشرفت کرده و برای درمان زمان زیادی وجود ندارد.»

او می‌گوید که حتی به عنوان یک پرستار هم به سختی به درمان ارزان‌قیمت دولتی دست پیدا کرده است: «تجربه شخصی خودم را می‌گویم؛ پزشک سرطان پدرم را در گرید یک تشخیص داد، اما در تهران که بیشترین امکانات تشخیصی را در ایران دارد، زودترین زمان برای کولونوسکوپی (معمولی‌ترین آزمایش برای تشخیص نوع و درجه سرطان) یک ماه و نیم پس از تشخیص اولیه پزشک بود. این زمان برای بیماری که غده در شکمش دارد و باید به سرعت جراحی شود تا جلوی بیماری گرفته نشود، به معنای پیشرفت بیماری تا گرید دو و سه و ناامیدی از درمان جراحی است. همین باعث می‌شود سرطان پیشرفت کند و بجای جراحی، پزشک از درمان‌های سخت‌تری مثل شیمی‌درمانی استفاده کند که درمان طولانی‌تری است و احتمال موفقیت کمتر.»

او درباره مشاهداتش از روند درمان دیگر بیماران می‌گوید: «به دلیل مراجعه زیاد، ممکن است درمان به تاخیر بیفتد، اما در تهران از وقتی بیمار متوجه سرطان می‌شود تا به مراحل درمان در مراکز دولتی برسد (از تشخیص اولیه تا شروع درمان) بین سه ماه تا شش ماه باید منتظر بماند.»
تحریم دارویی و هزینه‌های خانمان‌برانداز درمان
بحران دارو در ایران، یک خبر تکراری در سه دهه گذشته است؛ اما در سال‌های گذشته، دولت‌های سیزدهم و چهاردهم جمهوری اسلامی وعده‌های مختلفی برای پوشش داروهای بیماران مبتلا به سرطان داده‌اند، اما نکته اینجاست که گرانی دارو از یک سو و کبود دارو از سوی دیگر، جان بیماران مبتلا به سرطان را تهدید می‌کند.

فریبرز - ر دراین‌باره به یورونیوز می‌گوید: «در بیمارستان‌های دولتی و با بیمه معمولی هم هزینه‌های جراحی پایین است و با بیمه تکمیلی، تقریبا رایگان می‌شود. بیمه برای داروهای درمان سرطان پوشش بدی ندارد، اما با گران شدن دلار، دارو هم به شدت گران می‌شد و سهم بیمار، هر ماه بیشتر می‌شود. ضمن اینکه بیماران به سختی دارو پیدا می‌کنند و کمبود دارو هر روز بیشتر می‌شود.»

با این حال، بهرام عین‌الهی، وزیر پیشین بهداشت در فروردین ۱۴۰۳ از برنامه‌ریزی برای درمان رایگان سرطان و اجرای پویش ملی غربالگری بیماران سرطانی سخن گفته بود اما به نظر می‌رسد این وعده عملی نشد. ضمن اینکه در عمل بیمارستان‌های دولتی توان ارائه خدمت به این حجم از بیمار را ندارند.

گزارش‌های رسانه‌ای و غیررسمی متعددی وجود دارد که مدعی هستند بیمارستان‌های دولتی مملو از بیمارانی هستند که برای غربالگری، دریافت دارو و انجام شیمی‌درمانی ماه‌ها در انتظار می‌مانند؛ ساعت‌ها، روزها و گاهی ماه‌ها چشم‌انتظار نوبت درمانی که شاید دیگر برای نجاتشان کافی نباشد. امکانات درمانی دولتی ایران با حجم بالای بیماران سرطانی مواجه است، در حالی که هزینه‌های بالای درمان خصوصی بسیاری را از دستیابی به مراقبت‌های مناسب بازمی‌دارد.

به عنوان مثال، خبرگزاری تسنیم در ۱۰ بهمن ۱۴۰۳ دراین‌باره نوشته است: «بررسی‌ها از میزان افزایش قیمت داروی برخی کارخانجات تولیدی نشان می‌دهد که میزان افزایش قیمت داروها از ۱۵ درصد تا بیش از ۱۵۰ درصد نیز بوده است و در مواردی حتی میزان افزایش قیمت دارو تا ۳۹۸ درصد یعنی نزدیک به چهار برابر بوده. اما بیمه‌ها می‌گویند منابع کافی برای پوشش افزایش هزینه‌ها را ندارند!»

خبرگزاری مهر هم نوشته بود: «افزایش قیمت دارو در کشور به یکی از چالش‌های بزرگ حوزه سلامت تبدیل شده است که نه تنها فشار اقتصادی سنگینی را بر بیماران، به‌ویژه اقشار آسیب‌پذیر و کم‌درآمد وارد کرده، بلکه دسترسی به خدمات درمانی مناسب را نیز به‌شدت محدود کرده است. عواملی مانند نوسانات نرخ ارز، افزایش هزینه‌های تولید، کاهش یارانه‌های دولتی و مشکلات تأمین دارو به دلیل تحریم‌ها، از دلایل اصلی این بحران شناخته می‌شوند.»

 رسول نظرفرد، مسئول داروخانه بیماری‌های خاص دراین‌باره به مهر گفته: «تغییر نرخ ارز روی قیمت داروهای وارداتی و تک‌نسخه‌ای تأثیر گذاشته است. داروهای وارداتی، مثل داروهای سرطان، با ارز نیمایی یا آزاد وارد می‌شوند و این باعث شده قیمت آن‌ها بسیار بالا برود. داروهایی که در کشور تولید می‌شوند، تا حدی تحت پوشش بیمه قرار دارند. اما داروهای تک‌نسخه‌ای که وارد فهرست رسمی ایران نشده‌اند، بیمه نیستند. این داروها می‌توانند هزینه‌هایی مانند ۵۰ میلیون تا حتی ۲۰۰ میلیون تومان برای بیمار به همراه داشته باشند.»
در اروپا چه خبر است؟
گزارش جدیدی که پیش از روز جهانی سرطان (۴ فوریه ۲۰۲۴) منتشر شده، نشان‌دهنده افزایش قابل‌توجه موارد سرطان در سطح جهانی و اروپا طی دو دهه آینده است. بر اساس برآوردهای جدید آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، تعداد موارد جدید سرطان در اروپا تا سال ۲۰۴۵ حدود ۲۲.۵ درصد افزایش خواهد یافت.  

در سطح جهانی نیز میزان ابتلا به سرطان از ۱۹.۹ میلیون مورد در سال ۲۰۲۲ به ۳۰.۹ میلیون مورد در سال ۲۰۴۵ خواهد رسید که نشان‌دهنده افزایش ۵۵ درصدی در این مدت است.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، عوامل متعددی در افزایش نرخ ابتلا به سرطان نقش دارند که مهم‌ترین آن‌ها پیری جمعیت، مصرف دخانیات و الکل، چاقی و سبک زندگی ناسالم و آلودگی هوا است.

طبق پیش‌بینی این گزارش میزان مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در اروپا تا سال ۲۰۴۵ حدود ۳۲٪ افزایش خواهد یافت و تعداد مرگ‌های ناشی از سرطان در جهان از ۹.۷ میلیون نفر در سال ۲۰۲۲ به ۱۶.۶ میلیون نفر در سال ۲۰۴۵ خواهد رسید. براساس گزارشی که در دسامبر ۲۰۲۴ بر اساس پژوهش مجله تخصصی The Lancet منتشر شده، شانس زنده ماندن بیماران سرطانی در کشورهای مختلف اتحادیه اروپا تفاوت چشمگیری دارد.

این پژوهش نشان می‌دهد که عوامل متعددی در نرخ بقای بیماران سرطانی در کشورهای مختلف اروپا نقش دارند. دسترسی به خدمات بهداشتی، کیفیت درمان، پیشرفت‌های پزشکی و سیاست‌های بهداشتی از جمله فاکتورهایی هستند که می‌توانند بر میزان موفقیت درمان و افزایش نرخ زنده ماندن بیماران تأثیرگذار باشند.
فرانسه؛ ۴۳۳ هزار مورد جدید سرطان در سال
سرطان همچنان مرگبارترین بیماری در فرانسه است و سالانه جان ۱۵۷ هزار نفر را می‌گیرد. بر اساس گزارش‌های رسمی، در سال ۴۳۳ هزار مورد جدید ابتلا ثبت می‌شود، رقمی که طی سه دهه اخیر دو برابر شده است. علت اصلی این روند رو به رشد، پیری جمعیت و پیشرفت در روش‌های تشخیصی عنوان شده، اما افزایش رفتارهای پرخطر مانند مصرف دخانیات و سبک زندگی ناسالم نیز در این میان بی‌تأثیر نیست. در مجموع، تخمین زده می‌شود که ۳.۸ میلیون نفر در فرانسه با تشخیص سرطان زندگی می‌کنند.

اگرچه میزان ابتلا به سرطان در مردان از سال ۲۰۱۲ تاکنون ثابت مانده، اما این روند در زنان همچنان افزایشی است. ۵۷ درصد از مبتلایان به سرطان در فرانسه را مردان تشکیل می‌دهند، اما میزان رشد سرطان در زنان از ۱۹۹۰ تاکنون هر ساله ۰.۹ درصد افزایش داشته است.

در میان زنان، سرطان پستان همچنان شایع‌ترین نوع سرطان محسوب می‌شود. این بیماری یک‌سوم از کل موارد سرطان در زنان را شامل می‌شود. نکته امیدوارکننده این است که ۹۹ درصد از بیماران مبتلا به سرطان پستان در صورت تشخیص زودهنگام تا پنج سال پس از درمان زنده می‌مانند. با این حال، سالانه ۱۲ هزار زن در فرانسه همچنان بر اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند.

در میان مردان نیز سرطان پروستات، با ۶۱ هزار مورد جدید در سال ۲۰۲۳، شایع‌ترین نوع سرطان است. سرطان‌های روده بزرگ و راست‌روده با ۲۱ هزار مورد و سرطان ریه با ۱۹ هزار مورد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

هزینه‌های درمان سرطان در فرانسه، یکی از چالش‌های اقتصادی نظام سلامت این کشور محسوب می‌شود. سالانه ۱۶.۱ میلیارد یورو از بودجه بیمه سلامت فرانسه به درمان سرطان اختصاص دارد که ۱۰ درصد از کل هزینه‌های درمانی کشور را شامل می‌شود. از این رقم، ۳.۲ میلیارد یورو به داروهای سرطان اختصاص یافته است و پیش‌بینی می‌شود که هزینه این داروها سالانه ۱ تا ۱.۲ میلیارد یورو افزایش یابد.

طبق اعلام اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، هر سال ۲.۷ میلیون مورد جدید سرطان در اتحادیه اروپا ثبت می‌شود.
۵ میلیون نفر در آلمان گرفتار سرطان
بر اساس آخرین گزارش اداره فدرال آمار آلمان سرطان همچنان پس از بیماری‌های قلبی-عروقی، دومین علت مرگ در این کشور محسوب می‌شود. هر سال حدود ۵۰۰ هزار نفر در این کشور به سرطان مبتلا می‌شوند و بیش از پنج میلیون نفر یا با این بیماری زندگی می‌کنند یا آن را پشت سر گذاشته‌اند.

مؤسسه رابرت کُخ پیش‌بینی می‌کند که تعداد مبتلایان به سرطان در آلمان تا سال ۲۰۳۰، به دلیل تغییرات جمعیتی، حدود ۲۳ درصد افزایش یابد. در این میان، سرطان کبد یکی از انواعی است که میزان شیوع آن رو به افزایش است. چاقی مفرط و بیماری‌های متابولیکی مانند دیابت از مهم‌ترین عوامل این روند عنوان شده‌اند.

طبق این گزارش، سرطان ریه و نایژه همچنان شایع‌ترین علت مرگ ناشی از سرطان در آلمان است و در سال ۲۰۲۲، یک‌پنجم از کل مرگ‌های ناشی از سرطان را شامل می‌شد.

مرکز تحقیقات سرطان آلمان (DKFZ) و بنیاد کمک به بیماران سرطانی آلمان قصد دارند یک مرکز ملی پیشگیری از سرطان را در هایدلبرگ تأسیس کنند. این مرکز با هدف گسترش سیستماتیک پیشگیری از سرطان در سراسر آلمان راه‌اندازی خواهد شد. در این مرکز، کلینیکی ویژه برای ارائه‌ی مشاوره‌ی فردی به شهروندان درباره‌ی سلامت، پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان ایجاد می‌شود.
سرطان در آمریکا؛ افزایش موارد ابتلا، کاهش مرگ‌ومیر
طبق گزارش سالانه انجمن سرطان آمریکا (ACS) با عنوان «آمار سرطان ۲۰۲۵» که در ژانویه ۲۰۲۵ منتشر شده، نرخ مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در ایالات متحده بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۲۲ به میزان ۳۴ درصد کاهش یافته و از مرگ ۴.۵ میلیون نفر جلوگیری شده است. با این حال، افزایش موارد جدید سرطان، به‌ویژه در میان زنان و جوانان، تهدیدی جدی برای این پیشرفت است.

طبق این گزارش پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۵، تعداد 2 میلیون و ۴۲ هزار مورد جدید ابتلا به سرطان در ایالات متحده ثبت شود (معادل ۵ هزار و ۶۰۰ مورد در روز) و حدود ۶۱۸ هزار نفر بر اثر سرطان جان خود را از دست دهند.
افزایش موارد ابتلا به سرطان در سراسر جهان
موارد سرطان در سراسر جهان رو به افزایش است. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، تا سال ۲۰۵۰ ممکن مبتلایان به ۳۵ میلیون نفر در سال برسد (افزایش ۷۷ درصدی). سرطان سینه در زنان و سرطان ریه در مردان شایع‌ترین انواع سرطان هستند.

علاوه بر این، سرطان همچنان یکی از پرهزینه‌ترین بیماری‌ها محسوب می‌شود. هزینه اقتصادی سرطان در سراسر جهان ۱.۱۶۰ میلیارد دلار برآورد شده است، رقمی که شامل کاهش بهره‌وری، کاهش درآمد خانوارها، افت کیفیت زندگی و مرگ‌ومیر زودهنگام می‌شود.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سرطان پس از بیماری‌های قلبی، دومین علت اصلی مرگ‌ومیر در جهان است و سالانه نزدیک به ۱۰ میلیون نفر را قربانی می‌کند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰، تعداد موارد جدید سرطان در سراسر جهان به ۳۵ میلیون خواهد رسید، یعنی ۷۷ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۲.