برنامه تخت گاز چگونه دنیا را فتح کرد؟

امروزه به هر نقطه ای از دنیا سفر کنید می بینید که برنامه تلویزیونی تخت گاز (Top Gear) قبل از شما به آنجا رسیده است. تولید و پخش این برنامه توسط یکی از کانالهای محلی تلویزیون بی‌بی‌سی شروع شد اما اکنون این برنامه تقریبا در سراسر جهان تماشا می شود.

اخیرا در پرو برای دیدن آثار به جا مانده از تمدن اینکا در شهر سای هوئیته به مناطق دور افتاده و کوهستانی کشور می رفتم. تاکسی که با آن سفر می کردیم یک تویوتای درب و داغان بود که حداقل نیم میلیون کیلومتر کار کرده بود. از آینه داخل ماشین چند تمثال مریم مقدس آویزان بود. راننده تاکسی به نام ریکاردو، از اهالی بومی منطقه بود و تمام پیچ ها و دست اندازهای این جاده خاکی و کوهستانی را مثل کف دست می شناخت.

 

وقتی که فهمید من انگلیسی هستم تنها سئوالی که از من پرسید این بود: "این استیگ راننده مرموز برنامه تخت گاز کیه؟"

 

اولین باری نبود که در نقاط دور افتاده جهان از من در مورد برنامه تخت گاز می پرسیدند. چند سال قبل نیز در جاده ای در کرانه باختری رود اردن و حوالی شهر اریحا، در یک قهوه خانه کوچک و روباز کنار جاده توقف کردم.

دیر وقت بود ولی حدود بیست مرد فلسطینی روی صندلی های پلاستیکی قهوه خانه نشسته بودند و قلیان می کشیدند. تمام هوش و حواس آنها به تلویزیون بود که برنامه تخت گاز را پخش می کرد.

 

حدود ده سال قبل از آن نیز در یکی از زاغه های بزرگ حاشیه شهر بمبئی، گروه بزرگی از مردان اهل محل را دیدم که زیر یک سقف حلبی جمع شده و در تلویزیونی که سیم آن به شکل غیرقانونی به کابلهای برق آشفته روی سقف وصل شده بود، برنامه تخت گاز را تماشا می کردند.

یکی از این مردان برای تماشای برنامه کارش را رها کرده بود و به همین خاطر همسرش حسابی با او دعوا کرده بود. اما برای او گذراندن ساعتی با جرمی کلارکسون به این دردسر می ارزید. شکی نیست که جرمی کلارکسون نیز کار او را تایید می کرد.

 

به نظر می رسد که حال و هوا و شیوه تولید این برنامه، که مردسالارانه و پر از صحنه های مهیج رانندگی است، و مجریان آن سه مرد میانسالی هستند که به لطیفه های بچگانه علاقه دارند، به راحتی از تمام مرزهای زبانی، فرهنگی و حتی طبقاتی عبور کرده است.
کلارکسون میان دو مجری دیگر تخت گازبه عنوان نمونه در ایران که این برنامه توسط تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی دوبله شده و پخش می شود، مظفر شافعی، دوبلور جرمی کلارکسون، در نوع خودش به ستاره‌ای بدل شده است. در سال ۲۰۱۲ وقتی که تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی برای اینکه بتواند مصاحبه اختصاصی با هیلاری کلینتون را پخش کند، یک قسمت از برنامه تخت گاز را حذف کرد طرفداران این برنامه به شدت اعتراض کردند.

 

کلارکسون بعد از شنیدن این ماجرا گفت: "مسلما هیلاری کلینتون حرف های مهمی در مورد ایران دارد. حرف های او برای ایرانی ها قاعدتا باید بسیار جالب باشد، حداقل جالبتر از کلنجار رفتن سه تا مرد چاق و پیر."

 

داریوش بازرگان، مستند ساز بریتانیایی می گوید دلیل محبوبیت برنامه تخت گاز در ایران نه فقط اتومبیل ها و صحنه های مهیج رانندگی بلکه شیوه صحبت کردن بی پرده جرمی کلارکسون و کلماتی است که او به کار می برد.

 

او می گوید: "یک بار جرمی کلارکسون برای توصیف نرم بودن دستگاه دنده اتومبیلی این جمله را به کار برد: درست به نرمی لیس زدن عسل روی بدن برهنه یک زنه. تهیه کنندگان این برنامه در تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی تلاش زیادی می کنند که زبان آن با دقت و به خوبی ترجمه شود. یک چنین عبارات یا استعاره هایی هیچگاه از تلویزیون دولتی ایران پخش نمی شود."

 

یکی از دوستان داریوش بازرگان، مثل تجربه من در پرو، در سالهای اخیر متوجه شده که برنامه تخت گاز به اندازه باشگاه فوتبال منچستر یونایتد و یا فیلم های جیمز باند به یکی از نمادهای شاخص بریتانیا بدل شده است. او در یکی از سفرهای اخیر خود به کردستان عراق متوجه شد که مردم پس از آنکه می فهمیدند او بریتانیایی است در مورد دو موضوع مهم صحبت می کردند: یکی احتمال مشارکت بریتانیا در عملیات نظامی علیه گروه داعش و دیگری قسمت مورد علاقه آنها از مجموعه تلویزیونی تخت گاز بود.
جشنواره تخت گاز در شهر دوربان آفریقای جنوبی سال ۲۰۱۲با توجه به اینکه جرمی کلارکسون در چند دهه اخیر همیشه با اتهاماتی در مورد برخوردهای مردسالارانه و جنسیتی مواجه بوده جای تعجب دارد که حدود ۴۰ درصد از بینندگان این برنامه را زنان تشکیل می دهند.

هرمز سرابجی، سردبیر مجله اتوکار در هند می گوید: "همسر من نیز این برنامه را تماشا می کند نه فقط به خاطر اتومبیل ها بلکه به خاطر اینکه یک برنامه تفریحی عالی است. به نظر بسیاری از هندی ها، چه مرد و چه زن، جرمی کلارکسون بسیار جالب و سرگرم کننده است. او خیلی ها را دست می اندازد و من می توانم درک کنم که چرا آنها دلخور می شوند. ولی شوخی های این برنامه زننده و جنسی نیست."

اندی ویلمن، مدیر تولید برنامه تخت گاز چند سال پیش در مصاحبه ای با شبکه تلویزیونی سی بی اس در توصیف این برنامه گفت:"در واقع سفری است در ذهن مردان که من واقعا معتقدم محل خنده داری است. چون باید این را پذیرفت که در آنجا چیز مهمی روی نمی دهد."

و اگر این حرف در جایی حقیقت داشته باشد قاعدتا در همه جا صادق است.
نگاهی به تاریخچه برنامه تخت گاز

تولید و پخش تخت گاز در سال ۱۹۷۷ به عنوان یک برنامه ساده اتومبیلرانی توسط یکی از شبکه های محلی تلویزیون بی‌بی‌سی آغاز شد.

از سال ۱۹۷۸ به تولیدات تلویزیون مرکزی بی‌بی‌سی پیوست و مجریان جدید و سرشناس تری به آن افزوده شدند.

 

در سال ۱۹۸۸ با پیوستن جرمی کلارکسون که ستون نویس جوان یک مجله اتومبیلرانی بود، شیوه اجرا و پرداخت این برنامه جسورانه و جذاب تر شد و تعداد تماشاچیان آن به مرور از چند صدهزار به شش ملیون نفر رسید.

 

در سال ۱۹۹۸ جرمی کلارکسون پس از چند ماجرای بحث برانگیز این برنامه را ترک کرد که باعث شد بینندگان آن کاهش یابد. و در سال ۲۰۰۱ پس از آنکه برندن کوگان مجری جدید آن به رانندگی در حال مستی متهم شد، پخش تخت گاز متوقف شد.

در سال ۲۰۰۲ جرمی کلارکسون و یکی از تهیه کنندگان سابق این برنامه به بی‌بی‌سی بازگشتند و فصل جدیدی از تولید و پخش تخت گاز شروع شد.

 

شیوه های مدرن و مهیج تولید، استفاده از پیست های اتومبیلرانی و افزودن یک راننده حرفه‎ای اسرار آمیز به نام استیگ که در هر قسمت اتومبیل های جدیدی را آزمایش می کرد، باعث شد که تخت گاز به یکی از موفق ترین و پر بیننده ترین برنامه های تلویزیونی جهان بدل شود.

در سال ۲۰۱۳ موسسه رکوردهای جهانی گینس اعلام کرد که تخت گاز پربیننده ترین برنامه تلویزیونی جهان است که در بیش از ۲۰۰ کشور جهان پخش می شود.

 

در اکتبر 2014 جرمی کلارکسون گفت که مقامات دولتی آرژانتین او را از آن کشوربیرون کردند.

در مارس ۲۰۱۵ بی‌بی‌سی همکاری با جرمی کلارکسون را به دلیل "درگیری با تهیه‌کننده برنامه" به طور موقت به حال تعلیق درآورد.
آمارهایی در مورد تخت گاز

آخرین آمارها نشان می دهند که برنامه تخت گاز در سراسر جهان حدود ۳۵۰ میلیون بیننده دارد.

از سال ۲۰۰۲ و شروع فصل جدید این برنامه تاکنون بیش از ۱۷۰ قسمت از آن تولید و پخش شده است.

این برنامه روی شبکه یوتیوب حدود سه میلیون مشترک دارد.

تیراژ مجله تخت گاز در سطح جهان حدود ۱.۷ میلیون نسخه است.