چرا دولت ایران ظرفیت پذیرش دانشجوی دکتری را دوبرابر کرد

کاوه امیدوار

چند ماه پس از اعلام نتایج اولین کنکور سراسری پذیرش دانشجوی دکتری در ایران، به پذیرفته نشدگان فرصت داده شده که یک بار دیگر بخت خود را در تکمیل ظرفیت دانشگاهها بیازمایند.

بنابر تصمیم سازمان سنجش آموزش کشور که مسئولیت برگزاری کنکور سراسری دانشگاههای دولتی را بر عهده دارد، دو هزار و ۵۶۱ نفر در تکمیل ظرفیت دوره دکتری پذیرفته می شوند. بنابر اطلاعیه سازمان سنجش، شرکت کنندگان کنکور دکتری که فروردین ماه گذشته در امتحان شرکت کرده بودند از امروز بیستم آذر ماه به مدت سه روز فرصت دارند که برای تکمیل ظرفیت دانشگاهها دوباره تعیین رشته کنند.

حدود یک سال پیش وزارت علوم به همه دانشگاهها دستور داد که دیگر حق پذیرش دانشجوی دکتری به صورت اختصاصی را ندارند و همه باید از طریق یک کنکور سراسری دانشجوی دکتری بپذیرند.

این تصمیم، واکنش های تندی به دنبال داشت اما وزارت علوم حاضر به کوتاه آمدن نبود و با تهدید و فشار همه دانشگاهها را مجبور کرد که ظرفیت ها خود را برای پذیرش دانشجو اعلام کنند تا بعد از برگزاری کنکور سراسری دکتری، وزارت علوم، دانشجویان واجد شرایط را به دانشگاهها معرفی کند.

وزارت علوم تاکید داشت که سازمان سنجش آموزش کشور که زیر نظر این وزارتخانه کار می کند، چند برابر ظرفیت دانشگاهها را از میان واجدان شرایط پذیرفته شده در آزمون کتبی دکتری را به دانشگاهها معرفی خواهد کرد تا دانشگاهها از میان آنها به میزان ظرفیت خود دانشجو بگیرند.

بیشتر از ۱۳۰ هزار متقاضی ورود به دوره دکتری، برای شرکت در آزمون کتبی شرکت کردند که قرار بود از میان آنها ۵ هزار و ۴۰۰ نفر پذیرش شوند.

اما بعد از آن، یکباره با پیگیری دولت و تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی ظرفیت پذیرش دوره دکتری دوبرابر شد و بنابر مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در بیست ویکم تیرماه ظرفیت پذیرش دانشجوی دکتری باید به ده هزار نفر افزایش پیدا کند.

این تصمیم واکنش منفی بسیاری از دانشگاهها را به دنبال داشت که معتقد بودند، دانشگاهها در شرایط فعلی امکانات کافی برای دوبرابر کردن ظرفیت تعداد دانشجویان دکتری را ندارند.

اما شورای عالی انقلاب فرهنگی تصمیم خود را گرفته بود و محمدرضا مخبر ذزفولی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به منتقدان گفت که "تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی برای افزایش ظرفیت دانشجویان مقطع دکتری یک تصمیم بدون بررسی و پشتوانه کارشناسی نبوده است."

آقای مخبر دزفولی به خبرگزاری مهر گفت که بررسی های شورای عالی انقلاب فرهنگی نشان داد که "پتانسیل لازم در بین اعضای هیات علمی و دانشگاههای ما برای تحقق این مهم (دوبرابر کردن ظرفیت پذیرش دوره دکتری در دانشگاهها) وجود دارد."

این مقام شورای عالی انقلاب فرهنگی در عین حال گفت که دوبرابر کردن ظرفیت دوره دکتری "نیازمند الزامات و فراهم کردن برخی امکانات است تا این افزایش ظرفیت با کمترین آسیب ممکن باشد."

روایت متناقض یک عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی

دلیل افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان دکتری 

"به دلیل اعتراض شرکت کنندگان برای این که حقی ضایع نشود، پیشنهاد دادیم که ظرفیت را افزایش دهیم تا آنهایی که به دلیل ضعف زبان خارجی در اولین کنکور نیمه متمرکز دکتری بیرون مانده بودند، وارد شوند."

حسن غفوری فرد رئیس هیات نظارت و ارزیابی شورای عالی انقلاب فرهنگی

اما روایت دیگری هم در باره علت دوبرابر کردن ظرفیت دوره دکتری دانشگاههای دولتی از سوی یک عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شد.

حسن غفوری فرد رئیس هیات نظارت و ارزیابی شورای عالی انقلاب فرهنگی دلیل اصلی افزایش ظرفیت دانشگاهها در دروه دکتری را "احقاق حق داوطلبان آزمون" دانست و به خبرگزاری مهر گفت که "برای این که حق داوطلبان ضایع نشود، پیشنهاد دادیم که ظرفیت ها افزایش یابد."

پیش از این هر دانشگاه می توانست آزمون جداگانه برای پذیرش دانشجوی دکتری برگزار کند ولی امسال برای اولین بار آزمون متمرکز سراسری برای پذیرش دانشجوی دکتری برگزار شد که اعتراضات گسترده ای هم به دنبال داشت.

آقای غفوری فرد گفته است که بعد از اعتراض شدید" به نحوه پذیرش دانشجویان دوره دکتری، شورای عالی انقلاب فرهنگی این موضوع را بررسی کرد و "برای این که حقی از این افراد ضایع نشود، پیشنهاد دادیم که ظرفیت را افزایش دهیم تا آنهایی که به دلیل ضعف زبان (خارجی) در اولین کنکور نیمه متمرکز بیرون مانده بودند، وارد شوند."

بخشی از اعتراض ها مربوط به مسئله زبان خارجی بود و آقای غفوری فرد می گوید که "تمام اعضای شورا موافق افزایش ظرفیت بودند چرا که معتقد بودیم که دانشجویان نخبه که موثر هم خواهند بود، وارد (دانشگاهها) می شوند."

اما مشکل بررگ دانشگاهها این بود که به سادگی نمی توانستند تعداد دانشجویان دوره دکتری خود را دوبرابرکنند هر چند برخی مدیران وزارت علوم نظیر محمد مهدی نژاد معاون پژوهشی وزارت علوم معتقد بودند که اگر تغییراتی در نظام آموزشی دانشگاهها ایجاد شود می توان هر سال به جای پنج هزار دانشجو ۴۰ هزار دانشجوی دکتری پذیرش کرد.

مشکل دانشگاهها اما فراتر از آرزوهای مقامات دولتی بود که معتقد بودند هم امکانات لازم نظیر آزمایشگاه برای دوبرابر کردن ظرفیت دوره دکتری را ندارند و هم به اندازه کافی استاد برای آموزش این تعداد دانشجو را ندارند.

برای همین وقتی اولین مرحله پذیرش دانشجویان دکتری تمام شد، تعداد دانشجویان پذیرش شده حتی کمتر از ظرفیتی بود که دانشگاهها اعلام کرده بودند، بنابر این وزارت علوم تصمیم گرفت تا در مقررات مربوط به ظرفیت تربیت دانشجوی دکتری برای اعضای هیات علمی تجدید نظر کند.

تا پیش از این هر استاد تمام وقت تنها می توانست چهار دانشجوی دکتری داشته باشد که به ده تا دوازده نفر افزایش پیدا کرد و محدودیت استادیاران تازه وارد هم برداشته شد که پیش از نمی توانستند سهمی در آموزش دانشجویان دکتری داشته باشند.

با این تغییرات اکنون وزارت علوم می گوید که ظرفیت برای دو هزارو هشتصد نفر دیگر فراهم شده ولی این پرسش همچنان وجود دارد که آیا بدون ایجاد شرایط و امکانات لازم فقط با تغییر مقررات می توان به افزایش کیفیت آموزش و پژوهش دانشجویان دوره دکتری هم امیدوار بود؟