جشن خشونت

بحث‌های قانونیساده‌اندیشی است اگر فکر کنیم مجریان این عملیات از قوانین بی اطلاع بوده‌اند. برخورد با "اراذل و اوباش" توسط بالاترین مقام‌های پلیس تهران هدایت و اجرا شده است. بنابراین یادآوری قانون در این مورد شاید خنده دار باشد. این که پیش از اثبات جرم در دادگاه نمی‌توان کسی را مجازات کرد و یا این که وظیفه پلیس دستگیری و تحویل خلاف کار به دادگاه است و نه اجرای اعمال تنبیهی در همان شب دستگیری. این که اعمال تنبیهی به چه قصدی اعمال می‌شوند و غیره و غیره زمانی مصداق پیدا می‌کند که طرف حساب شما گروهبان ریز نقشی در یکی از روستاهای دور افتاده است و نه بالاترین مقام‌های انتظامی.

اما ماجرا جدی تر از این حرف‌هاست. بحث بر سر به نمایش گذاشتن خشونت است و گرنه سوژه فاقد اهمیت است. بعید است در دستگاه عریض و طویل پلیس با کارشناسانش فراوانش، کسی باشد که فکر کند می‌توان با آفتابه به گردن مجرم انداختن و او را به صورت علنی جلو دوربین کتک زدن، تنبیه و سر به راه کرد و از تکرار جرم او جلوگیری به عمل آورد.

بازخوانی تصاویربیایید عکس‌ها را با هم مرور کنیم: در ابتدا عکسی می‌بینیم از اتاق فرماندهی با مونیتورها و ابزار الکترونیک کنترل و هدایت. تصویری کلیدی از آن "اتاق" نامریی اما حاضر در زندگی شهری. اتاقی تمیز و پیشرفته با ابزار بی پایانی برای دیدن و شنیدن. در این عملیات درهای اتاق به روی دوربین خبرنگاران باز است. آنها باید این نکته را ثبت و مخابره کنند که "اتاق" کنترل چه طور "هدایت" ماجرا را در دست دارد و پشت هر اتفاقی در خیابان، نظارت وجود دارد.

تصاویر بعدی یورش نیروهای نقابدار را نشان می‌دهد. کمتر پیش می‌آید پلیس بخواهد صحنه‌های خشونت فیزیکی خود را به نمایش بگذارد. اما این بار نه تنها جلوگیری نکرده بلکه ظاهرن تمام شرایط را برای تصویربرداران مهیا کرده‌اند. به عکس بعدی دقت کنید. دست و دهان خونین فرد دستگیر شده و حالت چشمانش نشان دهنده آنست که همین چند ثانیه پیش ضربه‌ای خورده و در انتظار ضربه بعدی چشمان خود را بسته است. بعد دستگیر شدگان کتک خورده که پیراهن خودشان را روی سرشان کشیده‌اند، روی زمین نشسته‌اند و ناله می‌کنند. اما تصاویر بعدی تکان‌دهنده‌ترند.

ذهنیتی عجیب این‌جا به کار آمده تا خشونت را به سیرک یا تئاتر نیمه شب تبدیل کند. مجرم از نفس افتاده و کتک‌خورده به جای آن که سوار ماشین شود و به بازداشتگاه انتقال پیدا کند باید در خیابان به اجرای نمایشی بپردازد که در آن قرار است به بدترین وجهی تحقیر شود. عدالت در همان لحظه در مورد او تصمیم گرفته است بدون آن که فرصت دفاع بیابد. اما وسایل صحنه چیستند: دو عدد آفتابه پلاستیکی، یک شمشیر پلاستیکی، بلندگوی پلیس و تعدادی مرد نقابدار به اضافه بازیگر اصلی و تعداد زیادی تماشاگر.

آفتابه را با بند فانوسقه از گردن مجرم آویزان کرده‌اند. در تصویر دیگری لوله آفتابه را به دهان او فرو کرده‌اند. آفتابه یعنی وسیله پاک کننده کثافت. بعید می‌دانم چیزی در فرهنگ ما کم ارزش‌تر از آفتابه باشد. لوله آفتابه در مجاورت مقعد برای پاک کردن کثافت است. کثافتی که در فرهنگ مذهبی، بار "نجاست" هم دارد. حالا این لوله آفتابه را به دهان مجرم فروکرده‌اند تا درون آن صحبت کند. او را همنشین دهانه آفتابه کرده‌اند.

در تصویری دیگر شمشیری پلاستیکی به دستش داده‌اند تا بداند قدرت او در برابر "آن" قدرت دیگر وبرتر هیچ است. یعنی تو حقانیتی نداری زیرا شمشیر تو پلاستیکی است و شمشیرهای مقابل تو حقیقی.در این جا اصل شمشیر نفی و طرد نشده بلکه "بی قدرت" بودن یا پلاستیکی بودن شمشیر مجرم عامل تحقیر اوست. و این یعنی آن که اگر می‌خواهی تحقیر نشوی به دنبال شمشیر واقعی باش. بعد هم بلندگو را جلو دهانش گرفته‌اند تا لابد اظهار ندامت کند و یا شاید خودش را به باد ناسزا بگیرد.

تاریخ را می‌شود از زیر تصاویر برداشت. اصلن فرض بگیریم این عکس‌ها مربوط به چهل سال گذشته یا ده سال آینده‌اند. آن چه تکان دهنده است استفاده از خشونتی جمعی برای مقابله با خشونتی فردی است. خشونتی سازمان یافته همراه با تماشاگر و قدرت وسیع پخش و انتشار آن، آیا فقط به قصد تنبیه مجرم است؟ آیا در این عمل باید به دنبال آیین‌های جمعی و نمایشی بود؟ راز این خشونت و اصرار به نمایش آن در چیست؟ مگر می‌شود پلیسی با این همه تجهیزات نتواند مجرم را بدون سر و صدا دستگیر و روانه بازداشتگاه وسپس دادگاه کند؟ علنی کردن اعمال قدرت برای چیست؟

وقتی خشونت، ابزاری نمایشی می‌شود، وقتی به جشنی همگانی تبدیل می‌شود که حتا بسیاری از شهروندان هم از دیدن آن لذت می‌برند و هورا می‌کشند، انگار که به نبرد گلادیاتورها نگاه می‌کنند، وقتی تمام تخیل جهت تحقیر مجرم به کار می‌رود نه بهبود شرایط زندگی او، آن وقت عرق سردی روی مهره‌های پشت آدم می‌نشیند.