ویدیویی احساسی پدر ترانه علیدوستی برای دخترش: رفیق تنهاییهام به وجودت افتخار میکنم
رأی دهید
واکنشها به مستند ترانه علیدوستی؛ این تصویر ماست، زخمی اما سربلند
انتشار مستند «ترانه» ساخته پگاه آهنگرانی از تلویزیون بیبیسی فارسی موج گستردهای از واکنشها در فضای مجازی فارسیزبان به راه انداخت. فضای شبکههای اجتماعی به ویژه توییتر سالهاست فضایی دو قطبی است. بعد از هر اتفاقی جامعه شاهد تقابل دو یا چند گروه در موافقت و مخالفت، تایید و رد آن رخداد است. از شامگاه چهارشنبه ۳دیماه ۱۴۰۴ که مستند «ترانه» پخش و دیدگاه ترانه علیدوستی، بازیگر نامآشنای سینمای ایران درباره فمینیسم، حجاب اجباری، تعهداتش بهعنوان هنرمند، شیوه بازداشت و نحوه زندانیشدن و ابتلا به بیماری خود ایمنی روایت شده هم در بر همین پاشنه چرخیده است.
حامیان و منتقدان او چه میگویند؟
انتشار مستند «ترانه» ساخته پگاه آهنگرانی از تلویزیون بیبیسی فارسی موج گستردهای از واکنشها در فضای مجازی فارسیزبان به راه انداخت. فضای شبکههای اجتماعی به ویژه توییتر سالهاست فضایی دو قطبی است. بعد از هر اتفاقی جامعه شاهد تقابل دو یا چند گروه در موافقت و مخالفت، تایید و رد آن رخداد است. از شامگاه چهارشنبه ۳دیماه ۱۴۰۴ که مستند «ترانه» پخش و دیدگاه ترانه علیدوستی، بازیگر نامآشنای سینمای ایران درباره فمینیسم، حجاب اجباری، تعهداتش بهعنوان هنرمند، شیوه بازداشت و نحوه زندانیشدن و ابتلا به بیماری خود ایمنی روایت شده هم در بر همین پاشنه چرخیده است.
حامیان و منتقدان او چه میگویند؟
حامیان ترانه: تو نماد مبارزه و مقاومت هستی
جمله به جملهای که ترانه علیدوستی در این مستند میگوید مورد توجه کاربران قرار گرفته است. انگار دارند روی دیگری از او میبینند. اینبار چهره واقعی ترانه را، در زندگی شخصی و حیات اجتماعیاش، فراتر از نورها و فلشها و پرده نقرهای سینما و فرش قرمزها.
«روی نیمکتام نوشته بودم من سنتها را میشکنم.» این توصیف ترانه علیدوستی است از خود نوجوانش.
بسیاری از کاربران او را «نماد مقاومت و مبارزه» زنان ایران توصیف کرده و نوشتهاند که ترانه «مایه افتخار» آنهاست.
کاربری مستند ترانه را «ثبت شجاعتی که باید دیده و تکثیر شود» توصیف کرده و نوشته است: «این مستند به کارگردانی پگاه آهنگرانی، روایتی صریح، انسانی و بیاغراق از ایستادن، انتخاب و بهایی است که برای شجاعت پرداخته میشود؛ روایتی که الهامبخش است و شایسته تکثیر.»
ترانه علیدوستی پس از آزادی از زندان، دچار یک بیماری خودایمنی شد. بیماری که چنانکه در این مستند توضیح داده یک سال او را خانهنشین کرد و موجب شد پوست بدنش از نوک سر تا کف پا آسیب ببیند. او حالا پس از رویش دوباره موهایش به رغم جراحتهایی که آثارشان بر دستهای او دیده میشود، مقابل دوربین نشسته و همین موجب شده بسیاری از کاربران جسارت او را تحسین کنند.
«بنفشه جمالی» از فعالان شناخته شده حقوق زنان در ایکس با اشاره به همین بخش نوشت: «بنظرم وجه دیگر مستند ترانه علیدوستی، ابتلا به بیماریهای مختلفی است که زندانیان به دلیل فشارهای روحی، روانی و جسمی از یک سو و از سوی دیگر داروهایی که در زندان به زندانیان خورانده یا تزریق میشود است. در سالهای اخیر زندانیان زیادی بودند که در دوران محکومیتشان یا بعد از زندان به بیماریهای نادری مبتلا شدهاند. موضوعی که به دلیل نبود شواهد کافی به آن کمتر پرداخته شده است.»
ترانه علیدوستی در این مستند زبان بدنی پیروز را به نمایش میگذارد. او با سر افراشته و نگاهی که غنی است از «بیمعنا بودن ممنوعالکاری در وزارت ارشاد جمهوری اسلامی» حرف میزند و میگوید: «۲۲ سال در این سینما، بهترین فیلمها را بازی کردم. دستاوردهای خوبی بود اما کافی است. ما هنوز هستیم. وجود داریم. ممنوعالکار بودن در وزارت ارشاد جمهوری اسلامی، اصلا معنای حذف ندارد؛ به هیچوجه. این اراده من بوده که تا الان در خانه مخفی بنشینم و الان هم ارادهه من است که مخفی نباشم. هرچه بادا باد.»
همین زبان بدن توجه کاربران زیادی را جلب کرده است.
کاربری با انتشار تصویری از همین سکانس آن را «تصویر همه زنان ایران» توصیف کرد و نوشت: «این تصویر زنان ایرانه. زخمی ولی با سرِ بالا. قوی. مصمم. مغرور. شکست ناپذیر.»
ترانه علیدوستی در کارنامه خود، فیلم «اورکا» را دارد. او در این فیلم نقشیک شناگر زن را بازی میکند که سودای ثبت رکورد در آبهای آزاد دارد. او مستند میگوید: «برام اعجابآوره که چهجوری نقش شناگر رو با حجاب بازی کردم.»
کاربران به ادیت بینقض این بخش از مستند اشاره میکنند که بعد از کات در انتهای این جمله تصویری از شنا کردن او در استخری با مایو را به نمایش میگذارد. کاربری دراینباره نوشت: «زیباتر از این نمیشد این یک مورد را با سینمای جمهوری اسلامی تلافی کرد.»
چهرههای سرشناس رسانهای، سیاسی و مدنی هم به این مستند واکنش نشان دادند.
«مسیح علینژاد» از مخالفان شناخته شده جمهوری اسلامی در ایکس نوشت: «ترانه علیدوستی ثابت کرد شهرت اگر با وجدان همراه باشد، تبدیل به قدرت میشود؛ قدرتی که استبداد از آن میترسد. »
«حسین باستانی» از روزنامهنگاران برجسته ایران واکنشهای تحسینآمیز روایت ترانه در این مستند را «غافلگیرکننده» توصیف کرد و نوشت: «قابل انتظار بود که قدرتِ این روایت خاص، مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد. اما چنین حدی از تاثیرگذاری، فراتر از تصورات بود. به وضوح با یک «پدیده» روانشناختی اجتماعی مواجهیم که نیاز به فهم دقیق ترش داریم.»
مینا اکبری، خبرنگار سینما و از مخالفان حجاب اجباری نیز درباره سخنان ترانه علیدوستی نوشته است: این مستند با نام «ترانه» ثبت یک «نه» تاریخیست.
علی شریفی زارچی، استاد دانشگاه و از کاربران شناخته شده ایکس نیز با یادآوری نقشهای تابوشکن ترانه در فیلمها نوشت: «ایستادگی در برابر «بزرگآقا»، یا آن سیلی در «برادران لیلا» نقش نبود، آینده خودش بود.»
مخالفان ترانه؛ از خودشان است
ترانه علیدوستی صراحتا اعلام میکند که دیگر حاضر نیستدر هیچ شرایطی با حجاب بازی کند. او تاکید میکند که این انتخاب خودش است و ربطی به ممنوعیت وزارت ارشاد ندارد.
گویی این بخش از حرفهای او بیش از بقیه روایت به مذاق شماری از کاربران شبکههای اجتماعی خوش نیامده است. به درستی نمیتوان گفت مخالفان حرفهای ترانه لزوما کاربران موسوم به «ارزشی» هستند یا «ارتش سایبری» یا گروههایی که با اصلاحطلبان در جامعه ایران مخالفاند اما در هر حال ستایش او را تاب نمیآورند.
کاربری به نام «خانم خاکتوس» در این دسته است. او با انتشار توییتی ترانه را صاحب موسسهای فرهنگی به نام «راش» دانسته و تصویری از آگهی تاسیس آن را ضمیمه کرده است. در این آگهی بخشی از وظایف این موسسه «عینیت بخشیدن به منویات و مطالبات مقام معظم رهبری در حوزه فرهنگ و هنر» عنوان شده است.
در پاسخ به همین توییت کاربر دیگری ترانه علیدوستی را چنین توصیف کرده است: «اصلاح طلب تمام عیاره، رفیق فایزه و عاشق خاتمی. تا الان که قشنگ سرش تو آخور نظام بوده، نمیدونم چرا این مردم اینقدر ساده لوحن و مقاوم در برابر بیدار شدن و فهمیدن.»
کاربر دیگری از اینکه ترانه اعتراضات پس از قتل حکومتی ژینا مهسا امینی را یک «انقلاب فمینیستی» نامید ناخرسند است. او نوشته: «آنچه در ۱۴۰۱ رخ داد، نه انقلاب فمنیستی بود و نه خیزش زنانه. خیزش ۱۴۰۱ ملی بود و بیشتر از ۸۰درصد کشتهشدگان هم از مردان بودند. تقلیل و فروکاستِ یک حرکت بزرگ ملی به خیزش فمنیستی برای آزادی پوشش، خیانت به خون کشتهشدگان این خیزش است.»
دیگری ترانه را «مهره جدید» جمهوری اسلامی خوانده و نوشته: «جمهوری اسلامی دوباره با مهره جدید اومد. حالا دوباره باید یک سال دعوا کنیم که دوباره به جماعت جوگیر بفهمونیم، سپیده قلیان و نرگس محمدی سوختن، اینها مهره جایگزین هستند.»
برخی تاختن به ترانه برایشان کافی نبوده است. اینکه تهیهکننده و کارگردان مستند «پگاه آهنگرانی» است هم خشمگینشان کرده است. برخی از حمایت کاربران موسوم به ارزشی همچون «امیر تنها»از این مستند نیز نتیجه گرفتهاند این یک سناریوی از پیش نوشته شده است. مانند کاربر «هیلا» که نوشته: «سناریو از قبل نوشته شده و نقشها دقیق و حسابشده تقسیم شدهاند. بازیگر: ترانه علیدوستی، کارگردان: پگاه آهنگرانی پخش: بیبیسی تبلیغات: امیر تنها »
کاربر دیگری پگاه آهنگرانی «انگل اصلاحات» نامیده و نوشته است که در شرایطی که «اعضای اصلاحطلب، کمونیست و قومگرای» جنبش زن زندگی آزادی «سوختهاند» مستند او توسط «آیتالله بیبیسی» پخش شده است. آیتالله بی بی سی اصطلاحی است که در سالهای اخیر از سوی منتقدان برای زیر سوال بردن بی طرفی این شبکه خبری به کار رفته است.
این کاربر در یک رشته توییت تحلیل کرده که جمهوری اسلامی «اجازه داده تا از او بتی ساخته شود» و حالا «وقتش رسیده تا او را بسوزاند» و در نهایت نتیجه گرفته اگر ترانه علیدوستی علیه سلطنت طلبان و شخص شاهزاده رضا پهلوی موضع بگیرد «خواهد سوخت.»
کاربر دیگری که با نام «شارح» در توییتر شناخته میشود پگاه آهنگرانی را «مستندساز مورد تایید کدخدایی و شورای نگهبان» نامیده است.
این کاربر در پستهای متعدد مواضع مختلف ترانه علیدوستی در بیش از ده سال گذشته را بهعنوان نشانه هایی که نباید به او اعتماد کرد از نگاه خود تحلیل کرده است.
ترانه علیدوستی پس از تایید ممنوعالکار شدن خود و شماری از همکارانش در اینستاگرام نوشته بود: «اگر دیگر در فیلمهایتان بازی نمیکنم یک ثانیه هم فکر نکنید شمایید که توانستهاید محرومیتی برای من بسازید. من پارچهای که خواهرانم را کشت را برای فیلمهای شما به سر نمیکنم».
او بر موضع خود ایستاد و در پایان مستندی که روایتش را ثبت کرده بیحجاب با شمایلی شبیه همه زنانی که از پنجره خودرو آنها را نظاره میکند به ترانهای گوش میدهد با صدای «پردیس»؛ زنی که در همان روزهایی که ترانه «برای» از «شروین حاجیزاده» فضا را پر کرده بود از دردهای زنان گفت، دردهایی که در ترانه شروین جا افتاده بودند.
جمله به جملهای که ترانه علیدوستی در این مستند میگوید مورد توجه کاربران قرار گرفته است. انگار دارند روی دیگری از او میبینند. اینبار چهره واقعی ترانه را، در زندگی شخصی و حیات اجتماعیاش، فراتر از نورها و فلشها و پرده نقرهای سینما و فرش قرمزها.
«روی نیمکتام نوشته بودم من سنتها را میشکنم.» این توصیف ترانه علیدوستی است از خود نوجوانش.
بسیاری از کاربران او را «نماد مقاومت و مبارزه» زنان ایران توصیف کرده و نوشتهاند که ترانه «مایه افتخار» آنهاست.
کاربری مستند ترانه را «ثبت شجاعتی که باید دیده و تکثیر شود» توصیف کرده و نوشته است: «این مستند به کارگردانی پگاه آهنگرانی، روایتی صریح، انسانی و بیاغراق از ایستادن، انتخاب و بهایی است که برای شجاعت پرداخته میشود؛ روایتی که الهامبخش است و شایسته تکثیر.»
ترانه علیدوستی پس از آزادی از زندان، دچار یک بیماری خودایمنی شد. بیماری که چنانکه در این مستند توضیح داده یک سال او را خانهنشین کرد و موجب شد پوست بدنش از نوک سر تا کف پا آسیب ببیند. او حالا پس از رویش دوباره موهایش به رغم جراحتهایی که آثارشان بر دستهای او دیده میشود، مقابل دوربین نشسته و همین موجب شده بسیاری از کاربران جسارت او را تحسین کنند.
«بنفشه جمالی» از فعالان شناخته شده حقوق زنان در ایکس با اشاره به همین بخش نوشت: «بنظرم وجه دیگر مستند ترانه علیدوستی، ابتلا به بیماریهای مختلفی است که زندانیان به دلیل فشارهای روحی، روانی و جسمی از یک سو و از سوی دیگر داروهایی که در زندان به زندانیان خورانده یا تزریق میشود است. در سالهای اخیر زندانیان زیادی بودند که در دوران محکومیتشان یا بعد از زندان به بیماریهای نادری مبتلا شدهاند. موضوعی که به دلیل نبود شواهد کافی به آن کمتر پرداخته شده است.»
ترانه علیدوستی در این مستند زبان بدنی پیروز را به نمایش میگذارد. او با سر افراشته و نگاهی که غنی است از «بیمعنا بودن ممنوعالکاری در وزارت ارشاد جمهوری اسلامی» حرف میزند و میگوید: «۲۲ سال در این سینما، بهترین فیلمها را بازی کردم. دستاوردهای خوبی بود اما کافی است. ما هنوز هستیم. وجود داریم. ممنوعالکار بودن در وزارت ارشاد جمهوری اسلامی، اصلا معنای حذف ندارد؛ به هیچوجه. این اراده من بوده که تا الان در خانه مخفی بنشینم و الان هم ارادهه من است که مخفی نباشم. هرچه بادا باد.»
همین زبان بدن توجه کاربران زیادی را جلب کرده است.
کاربری با انتشار تصویری از همین سکانس آن را «تصویر همه زنان ایران» توصیف کرد و نوشت: «این تصویر زنان ایرانه. زخمی ولی با سرِ بالا. قوی. مصمم. مغرور. شکست ناپذیر.»
ترانه علیدوستی در کارنامه خود، فیلم «اورکا» را دارد. او در این فیلم نقشیک شناگر زن را بازی میکند که سودای ثبت رکورد در آبهای آزاد دارد. او مستند میگوید: «برام اعجابآوره که چهجوری نقش شناگر رو با حجاب بازی کردم.»
کاربران به ادیت بینقض این بخش از مستند اشاره میکنند که بعد از کات در انتهای این جمله تصویری از شنا کردن او در استخری با مایو را به نمایش میگذارد. کاربری دراینباره نوشت: «زیباتر از این نمیشد این یک مورد را با سینمای جمهوری اسلامی تلافی کرد.»
چهرههای سرشناس رسانهای، سیاسی و مدنی هم به این مستند واکنش نشان دادند.
«مسیح علینژاد» از مخالفان شناخته شده جمهوری اسلامی در ایکس نوشت: «ترانه علیدوستی ثابت کرد شهرت اگر با وجدان همراه باشد، تبدیل به قدرت میشود؛ قدرتی که استبداد از آن میترسد. »
«حسین باستانی» از روزنامهنگاران برجسته ایران واکنشهای تحسینآمیز روایت ترانه در این مستند را «غافلگیرکننده» توصیف کرد و نوشت: «قابل انتظار بود که قدرتِ این روایت خاص، مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد. اما چنین حدی از تاثیرگذاری، فراتر از تصورات بود. به وضوح با یک «پدیده» روانشناختی اجتماعی مواجهیم که نیاز به فهم دقیق ترش داریم.»
مینا اکبری، خبرنگار سینما و از مخالفان حجاب اجباری نیز درباره سخنان ترانه علیدوستی نوشته است: این مستند با نام «ترانه» ثبت یک «نه» تاریخیست.
علی شریفی زارچی، استاد دانشگاه و از کاربران شناخته شده ایکس نیز با یادآوری نقشهای تابوشکن ترانه در فیلمها نوشت: «ایستادگی در برابر «بزرگآقا»، یا آن سیلی در «برادران لیلا» نقش نبود، آینده خودش بود.»
مخالفان ترانه؛ از خودشان است
ترانه علیدوستی صراحتا اعلام میکند که دیگر حاضر نیستدر هیچ شرایطی با حجاب بازی کند. او تاکید میکند که این انتخاب خودش است و ربطی به ممنوعیت وزارت ارشاد ندارد.
گویی این بخش از حرفهای او بیش از بقیه روایت به مذاق شماری از کاربران شبکههای اجتماعی خوش نیامده است. به درستی نمیتوان گفت مخالفان حرفهای ترانه لزوما کاربران موسوم به «ارزشی» هستند یا «ارتش سایبری» یا گروههایی که با اصلاحطلبان در جامعه ایران مخالفاند اما در هر حال ستایش او را تاب نمیآورند.
کاربری به نام «خانم خاکتوس» در این دسته است. او با انتشار توییتی ترانه را صاحب موسسهای فرهنگی به نام «راش» دانسته و تصویری از آگهی تاسیس آن را ضمیمه کرده است. در این آگهی بخشی از وظایف این موسسه «عینیت بخشیدن به منویات و مطالبات مقام معظم رهبری در حوزه فرهنگ و هنر» عنوان شده است.
در پاسخ به همین توییت کاربر دیگری ترانه علیدوستی را چنین توصیف کرده است: «اصلاح طلب تمام عیاره، رفیق فایزه و عاشق خاتمی. تا الان که قشنگ سرش تو آخور نظام بوده، نمیدونم چرا این مردم اینقدر ساده لوحن و مقاوم در برابر بیدار شدن و فهمیدن.»
کاربر دیگری از اینکه ترانه اعتراضات پس از قتل حکومتی ژینا مهسا امینی را یک «انقلاب فمینیستی» نامید ناخرسند است. او نوشته: «آنچه در ۱۴۰۱ رخ داد، نه انقلاب فمنیستی بود و نه خیزش زنانه. خیزش ۱۴۰۱ ملی بود و بیشتر از ۸۰درصد کشتهشدگان هم از مردان بودند. تقلیل و فروکاستِ یک حرکت بزرگ ملی به خیزش فمنیستی برای آزادی پوشش، خیانت به خون کشتهشدگان این خیزش است.»
دیگری ترانه را «مهره جدید» جمهوری اسلامی خوانده و نوشته: «جمهوری اسلامی دوباره با مهره جدید اومد. حالا دوباره باید یک سال دعوا کنیم که دوباره به جماعت جوگیر بفهمونیم، سپیده قلیان و نرگس محمدی سوختن، اینها مهره جایگزین هستند.»
برخی تاختن به ترانه برایشان کافی نبوده است. اینکه تهیهکننده و کارگردان مستند «پگاه آهنگرانی» است هم خشمگینشان کرده است. برخی از حمایت کاربران موسوم به ارزشی همچون «امیر تنها»از این مستند نیز نتیجه گرفتهاند این یک سناریوی از پیش نوشته شده است. مانند کاربر «هیلا» که نوشته: «سناریو از قبل نوشته شده و نقشها دقیق و حسابشده تقسیم شدهاند. بازیگر: ترانه علیدوستی، کارگردان: پگاه آهنگرانی پخش: بیبیسی تبلیغات: امیر تنها »
کاربر دیگری پگاه آهنگرانی «انگل اصلاحات» نامیده و نوشته است که در شرایطی که «اعضای اصلاحطلب، کمونیست و قومگرای» جنبش زن زندگی آزادی «سوختهاند» مستند او توسط «آیتالله بیبیسی» پخش شده است. آیتالله بی بی سی اصطلاحی است که در سالهای اخیر از سوی منتقدان برای زیر سوال بردن بی طرفی این شبکه خبری به کار رفته است.
این کاربر در یک رشته توییت تحلیل کرده که جمهوری اسلامی «اجازه داده تا از او بتی ساخته شود» و حالا «وقتش رسیده تا او را بسوزاند» و در نهایت نتیجه گرفته اگر ترانه علیدوستی علیه سلطنت طلبان و شخص شاهزاده رضا پهلوی موضع بگیرد «خواهد سوخت.»
کاربر دیگری که با نام «شارح» در توییتر شناخته میشود پگاه آهنگرانی را «مستندساز مورد تایید کدخدایی و شورای نگهبان» نامیده است.
این کاربر در پستهای متعدد مواضع مختلف ترانه علیدوستی در بیش از ده سال گذشته را بهعنوان نشانه هایی که نباید به او اعتماد کرد از نگاه خود تحلیل کرده است.
ترانه علیدوستی پس از تایید ممنوعالکار شدن خود و شماری از همکارانش در اینستاگرام نوشته بود: «اگر دیگر در فیلمهایتان بازی نمیکنم یک ثانیه هم فکر نکنید شمایید که توانستهاید محرومیتی برای من بسازید. من پارچهای که خواهرانم را کشت را برای فیلمهای شما به سر نمیکنم».
او بر موضع خود ایستاد و در پایان مستندی که روایتش را ثبت کرده بیحجاب با شمایلی شبیه همه زنانی که از پنجره خودرو آنها را نظاره میکند به ترانهای گوش میدهد با صدای «پردیس»؛ زنی که در همان روزهایی که ترانه «برای» از «شروین حاجیزاده» فضا را پر کرده بود از دردهای زنان گفت، دردهایی که در ترانه شروین جا افتاده بودند.
دیدگاه خوانندگان
۳۹
زنبور - کپنهاک، دانمارک
باعث افتخار همه ایرانیان وطن پرست هست ارزوی ما اینه که همیشه سالم و موفق پیروز و شاد باشه
جمعه ۰۵ دی ۱۴۰۴ - ۱۳:۱۱
۳۹
زنبور - کپنهاک، دانمارک
باعث افتخار همه ایرانیان وطن پرست هست ارزوی ما اینه که همیشه سالم و موفق پیروز و شاد باشه
جمعه ۰۵ دی ۱۴۰۴ - ۱۳:۱۱
۳۹
زنبور - کپنهاک، دانمارک
باعث افتخار همه ایرانیان وطن پرست هست ارزوی ما اینه که همیشه سالم و موفق پیروز و شاد باشه
جمعه ۰۵ دی ۱۴۰۴ - ۱۳:۱۱
۳۹
زنبور - کپنهاک، دانمارک
باعث افتخار همه ایرانیان وطن پرست هست ارزوی ما اینه که همیشه سالم و موفق پیروز و شاد باشه
جمعه ۰۵ دی ۱۴۰۴ - ۱۳:۱۱
۳۹
زنبور - کپنهاک، دانمارک
باعث افتخار همه ایرانیان وطن پرست هست ارزوی ما اینه که همیشه سالم و موفق پیروز و شاد باشه
جمعه ۰۵ دی ۱۴۰۴ - ۱۳:۱۱