برجام دوباره روی میز شورای امنیت؛ اختلاف آمریکا با روسیه و چین بر سر بازگشت تحریمهای ایران
رأی دهید
این نشست به درخواست دانمارک، فرانسه، یونان، کره جنوبی، اسلوونی، بریتانیا و ایالات متحده و با حمایت پاناما برگزار میشود. انتظار میرود رزمری دیکارلو، معاون دبیرکل سازمان ملل، گزارشی از تازهترین گزارش دبیرکل سازمان ملل درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ ارائه کند. این گزارش به تاریخ ۱۵ دسامبر تنظیم شده و تحولات رخداده از زمان گزارش قبلی در ۱۹ ژوئن را پوشش میدهد.
پیشینه قطعنامه ۲۲۳۱ و سازوکار گزارشدهی
بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱، دبیرکل سازمان ملل موظف شده است هر شش ماه یکبار گزارشی درباره نحوه اجرای این قطعنامه به شورای امنیت ارائه کند. همچنین طبق یک یادداشت ریاستی، شورای امنیت هر سال یک عضو را بهعنوان «تسهیلکننده» امور مرتبط با قطعنامه ۲۲۳۱ انتخاب میکند.
رویه معمول شورای امنیت این بوده که دو بار در سال، در ماههای ژوئن و دسامبر، نشستی برای استماع گزارش دبیرکل و همچنین گزارش تسهیلکننده قطعنامه ۲۲۳۱ برگزار کند. اتحادیه اروپا نیز در این نشستها، بهعنوان هماهنگکننده کمیسیون مشترک برجام، گزارشی ارائه میداد. کمیسیون مشترک نهادی است که برای نظارت بر اجرای برجام و حل اختلافات ایجاد شده بود.
نخستین نشست پس از فعال شدن مکانیسم ماشه
نشست روز سهشنبه نخستین جلسه شورای امنیت درباره قطعنامه ۲۲۳۱ است که پس از فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی عضو برجام، یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا (E3) برگزار میشود. این کشورها مدعیاند با فعال کردن این سازوکار، تحریمهای سازمان ملل علیه ایران که ذیل برجام تعلیق شده بود، دوباره برقرار شده است.
در مقابل، چین و روسیه این اقدام را از نظر حقوقی و رویهای فاقد اعتبار میدانند و تأکید دارند که همه تحریمها در ۱۸ اکتبر، همزمان با پایان رسمی اعتبار برجام و قطعنامه ۲۲۳۱، بهطور دائمی لغو شدهاند. از دیدگاه پکن، مسکو و تهران، شورای امنیت در آن تاریخ رسیدگی به پرونده هستهای ایران را خاتمه داده و موضوع «عدم اشاعه» نیز از دستور کار شورا خارج شده است.
اما کشورهای اروپایی و برخی دیگر از اعضای شورا معتقدند فعالسازی مکانیسم ماشه معتبر بوده و تنها بندهای مربوط به تعلیق تحریمها منقضی شدهاند. بر این اساس، به گفته آنها، تمامی تحریمهای پیشین سازمان ملل علیه ایران دوباره اجرایی شده و کمیته تحریمهای ۱۷۳۷ و گروه کارشناسان وابسته به آن نیز احیا شدهاند. این کشورها همچنین میگویند سایر مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، از جمله الزام دبیرکل به ارائه گزارش و تعیین تسهیلکننده، همچنان معتبر است.
اختلاف بر سر برگزاری نشست
به دلیل همین اختلاف نظرها، اسلوونی که در ماه دسامبر ریاست دورهای شورای امنیت را بر عهده دارد، در ابتدا نشست منظم ششماهه درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ را در برنامه کاری شورا قرار نداد. با این حال، پس از آنکه نسخه اولیه گزارش دبیرکل در ۱۲ دسامبر در اختیار اعضا قرار گرفت، کشورهای متقاضی نشست، خواستار برگزاری این جلسه شدند.
چین و روسیه از ریاست شورا خواسته بودند این درخواست را نپذیرد و تأکید داشتند که قطعنامه ۲۲۳۱ به پایان رسیده و شورای امنیت دیگر مبنایی برای بررسی این موضوع یا دریافت گزارش از دبیرکل ندارد. در مقابل، سه کشور اروپایی در ۱۷ دسامبر نشستی کارشناسی با اعضای غیر دائم شورای امنیت برگزار کردند و بر ضرورت ادامه رسیدگی شورا به این پرونده تأکید کردند.
محتوای گزارش دبیرکل سازمان ملل
در نشست روز سهشنبه، رزمری دیکارلو گزارشی را ارائه خواهد کرد که در آن آمده تلاشهای دیپلماتیک اعضای برجام و ایالات متحده برای دستیابی به راهحلی مذاکرهشده درباره برنامه هستهای ایران، پس از تشدید تنشهای نظامی میان اسرائیل و ایران در بازه زمانی ۱۳ تا ۲۴ ژوئن و بمباران تأسیسات هستهای ایران توسط آمریکا در ۲۱ ژوئن، متوقف شده است.
طبق این گزارش، فعالیتهای دیپلماتیک در ماههای اوت و سپتامبر از سر گرفته شد، اما این گفتوگوها «نتوانست به راهحلی مورد قبول همه طرفها منجر شود». در ادامه، گزارش به نامههایی اشاره میکند که طرفهای مختلف برای توضیح مواضع خود درباره تحولات بعدی به دبیرکل ارسال کردهاند.
نگرانی آژانس بینالمللی انرژی اتمی
گزارش دبیرکل همچنین به تازهترین گزارش فصلی آژانس بینالمللی انرژی اتمی اشاره دارد که در ۱۲ نوامبر منتشر شده است. در این گزارش آمده که پس از درگیریهای نظامی ماه ژوئن، آژانس با «چالشهای جدی و مداوم» برای اجرای تعهدات نظارتی خود در ایران روبهرو شده است.
آژانس اعلام کرده به دلایل امنیتی، بهطور موقت بازرسیها را متوقف و بازرسان خود را خارج کرده است. هرچند توافقی موسوم به «توافق قاهره» در سپتامبر میان ایران و آژانس برای ازسرگیری بازرسیها حاصل شد، اما ایران گزارشی ویژه درباره وضعیت مواد هستهای و تأسیسات آسیبدیده ارائه نکرده است. در نتیجه، آژانس تداوم آگاهی خود نسبت به ذخایر اعلامشده ایران، از جمله مقادیر قابل توجهی اورانیوم با غنای بالا، را از دست داده است؛ وضعیتی که گزارش آن را «نگرانکننده» توصیف میکند.
در ۲۰ نوامبر، شورای حکام آژانس با صدور قطعنامهای از ایران خواست بدون تأخیر اطلاعات مربوط به ذخایر اورانیوم و تأسیسات هستهای خود را ارائه دهد و دسترسیهای لازم را فراهم کند. ایران در واکنش، همان روز بهطور رسمی از توافق قاهره خارج شد.
مواضع متضاد در نشست پیشرو
انتظار میرود کشورهایی چون فرانسه، بریتانیا و ایالات متحده در این نشست نگرانی خود را از یافتههای آژانس ابراز کنند و از ایران بخواهند بهطور کامل با آژانس همکاری کند. این کشورها احتمالا بار دیگر بر قانونی بودن فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریمهای سازمان ملل تأکید خواهند کرد و خواستار احیای کامل ساختارهای مرتبط با قطعنامه ۲۲۳۱، از جمله تعیین تسهیلکننده جدید و رئیس کمیته تحریمها خواهند شد.
در مقابل، چین و روسیه احتمالا بار دیگر تأکید میکنند که کشورهای اروپایی صلاحیت حقوقی برای فعال کردن مکانیسم ماشه نداشتهاند و همه اقدامات مبتنی بر آن، از جمله بازگشت تحریمها، فاقد اعتبار است. این دو کشور ممکن است حتی به برگزاری نشست ذیل دستور کار «عدم اشاعه» اعتراض کنند و خواستار رأیگیری رویهای یا طرح ایراد آییننامهای شوند.
آنها همچنین آمریکا را مسئول بنبست کنونی میدانند و خروج این کشور از برجام در سال ۲۰۱۸ و اقدامات نظامی اخیر علیه ایران را عامل اصلی وضعیت فعلی معرفی میکنند.
