«پل ترامپ» بر زنگزور؛ پروژه‌ای که می‌تواند نقشه قدرت در مرزهای روسیه، ایران و ترکیه را بازنویسی کند

یورونیوز: دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در آستانه ایفای نقش در نظارت بر یک توافق صلح جدید میان دو دشمن دیرینه در منطقه قفقاز جنوبی قرار دارد.

با وجود آنکه هنوز جزئیات توافق صلح احتمالی میان ارمنستان و آذربایجان منتشر نشده، اما یکی از عناصر مهم آن، پروژه‌ای موسوم به «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه جهانی / TRIPP» یا به‌طور خلاصه «پل ترامپ» است.

پروژه مورد نظر قرار است سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به منطقه جدا افتاده نخجوان متصل کند؛ مسیری که در جمهوری آذربایجان به‌عنوان «دالان زنگزور» و در ارمنستان به‌عنوان «جاده سیونیک» شناخته می‌شود و مورد مناقشه است.

برای آقای ترامپ، پیشبرد چنین پروژه‌ای این امکان را فراهم می‌کند که یک دستاورد صلح ملموس و مبتنی بر زیرساخت را ارائه کند و احتمالاً آن را به‌عنوان یک موفقیت دیپلماتیک شخصی، مشابه «توافق‌نامه‌های ابراهیم»، معرفی کند.

هر چند که هنوز اطلاعات کلیدی زیادی در مورد آن منتشر نشده است اما نشریه پولیتیکو در خصوص این توافق نوشته است که ارمنستان با واگذاری حقوق انحصاری توسعه‌ کریدور زنگزور به آمریکا برای مدت ۹۹ سال موافقت کرده است.

بدین ترتیب، قرار است آمریکا این مسیر را به یک کنسرسیوم اجاره دهد تا پروژه‌هایی از جمله ساخت خط راه‌آهن، خطوط نفت و گاز، فیبر نوری و شاید حتی برق‌رسانی را در طول این مسیر ۴۳ کیلومتری اجرا کند.

در ازای این توافق، آمریکا امتیازاتی به باکو خواهد داد. یکی از این اقدامات، لغو قانونی است که کمک‌های مستقیم دفاعی به آذربایجان را محدود می‌کرد.

همچنین، طبق توافق جدید، ارمنستان و آذربایجان از گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا خارج می‌شوند؛ گروهی که از دهه ۹۰ میلادی تلاش داشت بین این دو کشور میانجی‌گری کند.

جاشوا کوچِرا، تحلیلگر ارشد «گروه بین‌المللی بحران» در این رابطه به نشریه نیوزویک گفت که «در اصل، جمهوری آذربایجان خواهان مسیری میان سرزمین اصلی آذربایجان و منطقه جداافتاده نخجوان است که ارمنستان نتواند در آن دخالت کند. از طرفی، ارمنستان هم درخواست مشابهی دارد تا از طریق نخجوان، شمال و جنوب خاک خود را به‌هم متصل کند که این مسیر سریع‌ترین گزینه برایش محسوب می‌شود.»

ارمنستان اگرچه با احیای مسیرهای ارتباطی مخالفتی ندارد، اما تأکید دارد که این مسیر باید کاملاً تحت حاکمیت و قوانین خود باشد و اصل «عمل متقابل» در آن رعایت شود.

تیگران گریگوریان، «مدیر مرکز منطقه‌ای دموکراسی و امنیت در ارمنستان» در این رابطه گفته است که «اگر به آذربایجان اجازه داده شود که از طریق قلمرو ارمنستان و تحت رژیمی ساده‌شده به نخجوان متصل شود، همان قواعد باید برای ارمنستان نیز در استفاده از بخش نخجوانی راه‌آهن جهت دسترسی به مناطق شمالی‌اش اعمال شود.»
منافع رقابتی قدرت‌های منطقه
با این حال، همچنان ابهامات زیادی درباره نحوه اجرای توافق ارمنستان و آذربایجان وجود دارد. توافق پیش‌رو، چه به هر شکل اجرایی شود، تأثیراتش تنها به ارمنستان و آذربایجان محدود نخواهد بود و بر سه قدرت منطقه‌ای یعنی روسیه، ایران و ترکیه نیز اثر خواهد گذاشت.

روسیه، ایران و ترکیه، منطقه قفقاز جنوبی را بخشی از حیطه نفوذ خود می‌دانند؛ بنابراین دخالت آمریکا، به‌ویژه از سوی ترامپ، با واکنش دقیق و محتاطانه این کشورها مواجه خواهد شد.

ارمنستان و آذربایجان که در نقطه تلاقی استراتژیک آسیا و اروپا قرار دارند، در دوره‌های مختلف تاریخی تحت کنترل امپراتوری‌های ایران، عثمانی و روسیه بوده‌اند.

در همین حال، مسکو و تهران نیز منافعی دیگر در منطقه دارند که به طرح «کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب» مربوط می‌شود؛ مسیری ریلی که قرار است از هند تا روسیه امتداد یافته و در برابر تحریم‌ها مقاوم باشد.

اکنون این پروژه‌ای که از آن با عنوان «پل ترامپ» یاد می‌شود، این پتانسیل را دارد که این طرح (کریدور شمال-جنوب) را مختل کند، چرا که گزارش‌ها حاکی از آنند که این پل ممکن است در نزدیکی مرز ایران و ارمنستان احداث شود.

تهران هرگونه تضعیف حاکمیت ارمنستان بر این منطقه را تهدیدی مستقیم برای مرز شمالی خود می‌داند. کما اینکه رهبری و وزارت امور خارجه ایران نیز هرگونه تغییر در مرزهای همسایگان را غیرقابل‌قبول خوانده و هشدار داده‌اند که چنین اقداماتی با واکنش جدی روبه‌رو خواهد شد.

همچنین، آنچه ممکن است موجب نگرانی ایران شود، روابط رو به رشد میان آذربایجان و اسرائیل است؛ امری که تهران را به تلاش برای بهبود روابط با باکو واداشته است.

برای ایران، این تحولات می‌توانند پیامدهای مهمی از جمله به‌هم خوردن موازنه‌ قدرت منطقه‌ای، افزایش نفوذ ترکیه، احتمال حضور آمریکا نزدیک مرزهایش، و قطع مسیر مستقیم به ارمنستان، گرجستان و دریای سیاه به همراه داشته باشند.

هم‌زمان، نقش ایران در طرح «کمربند و جاده» چین هم ممکن است کمرنگ‌تر شود. اگر باکو کنترل این کریدور را به‌دست بگیرد، ایران عملاً نفوذ خود را بر مسیرهای تجاری شمالی به سمت قفقاز، روسیه و حتی اروپا از دست خواهد داد.

تهران همچنین نگران رشد ملی‌گرایی تُرکی است؛ پدیده‌ای که می‌تواند الهام‌بخش احساسات جدایی‌طلبانه در میان اقلیت آذربایجانی ساکن ایران باشد.

از طرف دیگر، اگر آمریکا بتواند در این طرح موفق شود، ضربه بزرگی به نفوذ منطقه‌ای روسیه خواهد زد، چون مسکو انتظار داشت مسیر مورد بحث همچنان در اختیارش بماند.

از میان سه قدرت اصلی منطقه، تنها ترکیه احتمالاً از طرح آمریکا حمایت خواهد کرد. ترکیه حتی ساخت مسیر ریلی میان شهر قارص و نخجوان را آغاز کرده است.