تقاضای چندباره کیهان برای بستن تنگه هرمز؛ این تهدیدات تکراری چقدر با واقعیت میدان همخوانی دارند؟

یورونیوز: مدیرمسئول روزنامه کیهان از جمهوری اسلامی خواست تا تنگه هرمز را به روی کشتی‌های اروپایی ببندد، تهدیدی تکراری که ایران بارها آن را مطرح کرده ولی تا کنون عملی نکرده است. اما آیا ایران حق بستن این آبراهه را دارد؟ اهمیت این تنگه چیست؟ تا چه حد بی‌بدیل است و در صورت بسته شدن آن چه اتفاقی رخ خواهد داد؟

روزنامه کیهان، نزدیک به رهبر ایران، در شماره روز چهارشنبه خود با انتشار یادداشتی به عنوان ««شتر» ما و «سگ» اروپا!» به قلم حسین شریعتمداری، نماینده علی خامنه‌ای در موسسه کیهان، از تحریم‌های تازه اتحادیه اروپا علیه جمهوری اسلامی انتقاد کرده و حمل موشک و پهپادی ساخت ایران به روسیه را «بهانه» خوانده و دلیل اقدام اتحادیه اروپا را «دفاع جانانه» ایران از مردم لبنانی و فلسطینی عنوان کرد.

آقای شریعتمداری در ادامه این مطلب نوشته است: «خیلی افت دارد که سران بی‌هویت کشورهای اروپایی و همپیمان اسرائیل وحشی و جنایتکار دست به تحریم هوایی کشورمان بزنند و از این سوی با هیچ واکنش پشیمان‌کننده‌ای رو‌به‌رو نشوند ... نباید و مبادا مصداق کسی باشیم که بر شتری بلندقامت سوار است ولی باز هم یک سگ کوتاه‌قد توان گاز گرفتن پاچه او را داشته باشد؟!»

مدیرمسئول روزنامه کیهان سپس با اشاره به این که «تنگه هرمز، دومین تنگه پرترافیک دنیاست که روزانه نزدیک به ۱۸ میلیون بشکه نفت که معادل ۴۲ درصد نفت ‌خام حمل‌شده جهان توسط نفتکش‌هاست، از آن عبور می‌کند»، خواستار «بستن تنگه هرمز به روی تمامی کشتی‌ها و شناورهای اروپایی » شد.

نماینده رهبر ایران در موسسه کیهان، کشورهای عضو اتحادیه اروپا «کشورهای متخاصم» خطاب کرد و نوشت: «دلیلی ندارد که این کشورها از تنگه‌‌ای که در آب‌های سرزمینی کشورمان قرار دارد اجازه عبور داشته باشند. مواد ۱۴ تا ۲۳ از کنوانسیون ژنو و مواد ۱۷ تا ۲۷ کنوانسیون جامائیکا، بر این حق مسلم برای کشورهای ساحلی آبراه تاکید و تصریح دارد و در ماده ۱۶ کنوانسیون آمده است که «‌تشخیص بی‌ضرر بودن و یا خسارت‌بار بودن عبور کشتی‌ها‌» بر عهده کشور ساحلی آبراه‌هاست.»

البته بر خلاف دیدگاه آقای شریعتمداری که طرفدارانی هم در ایران دارد، گروهی از کارشناسان حقوق بین‌الملل همواره یادآوری کرده‌اند که طبق تعریف ارائه شده در بند ۴ ماده ۱۶ کنوانسیون ژنو مورخ  ۱۹۵۸، تنگه هرمز به دلیل این که دو دریای آزاد را به یکدیگر مرتبط می‌سازد و معبر حمل‌ونقل دریایی بین‌المللی است، در زمره تنگه‌های بین‌المللی قرار می‌گیرد و متاثر از حقوق وضع شده در مورد آبراه‌های بین‌المللی است.

به باور آنها، هر چند که دولت ساحلی دارای حق حاکمیت بر دریای سرزمینی است ولی حق عبور صلح‌آمیز استثنایی بر اصل حاکمیت دولت‌ها بر دریای سرزمینی است. لذا زمانی که تهدیدی توسط دشمن علیه امنیت کشور از طریق تنگه هرمز متوجه ایران نشود، بستن تنگه هرمز توجیه قانونی ندارد.
ایران در مواجهه با تحریم‌های غرب، نخستین بار در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد تهدید انسداد تنگه هرمز را مطرح کرد، آبراهه‌ای است مشترک میان ایران و عمان که خلیج فارس را به دریای عمان و سپس اقیانوس هند متصل می‌کند.

مطابق تازه‌ترین داده‌های منتشر شده توسط وزارت انرژی ایالات متحده، طی ۶ سال گذشته روزانه به طور متوسط ۲۰ میلیون بشه نفت و فرآورده‌های نفتی از این تنگه عبور کرده که معادل ۲۰ درصد از مجموع نفت و فرآورده‌های مصرفی آن در جهان بوده است.

باریک‌ترین قسمت این تنگه بین جزیره لارک ایران و جزیره قوئین بزرگ عمان حدود ۳۳.۶ کیلومتر عرض دارد، ولی کمی بیش از ۳ کیلومتر آن داری عمق کافی برای کشتیرانی است. در وسیع‌ترین بخش آن نیز تنها در یک نوار حدود ۱۰ کیلومتری، عمق لازم برای تردید کشتی‌ها وجود دارد.

پس بر روی کاغذ ایران می‌تواند با اعلام ممنوعیت تردد از این تنگه، انسداد آن را کلید بزند. اما پس از آن چه اتفاقی می‌افتد؟

به باور بسیاری از تحلیلگران بازار انرژی، بسته شدن تنگه هرمز به معنای توقف صادرات ۲۰ درصد از صادرات جهانی نفت و فرآورده‌های آن از کشورهایی مانند عربستان سعودی، کویت و عراق و تا حدودی امارات است که دارندگان ظرفیت تولید مازاد جهانی به شمار می‌روند. بنابراین، احتمال ثبت قیمت‌های ۱۰۰ دلاری نفت در کوتاه‌مدت وجود دارد.

همچنین، بسته شدن تنگه هرمز می‌تواند، بازار گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) را نیز دچار شوک قیمتی کند.

اما امارات عربی متحده و عربستان سعودی از سال ۲۰۰۷ میلادی طرح‌هایی را برای انتقال نفت از طریق خط لوله با هدف دور زدن تنگه هرمز تهیه کردند و اجرای آن را نیز از سال ۲۰۱۲ آغاز کردند. در حال حاضر نیز این دو کشور دارای سه خط لوله فعال برای انتقال بیش از۶ میلیون بشکه نفت در روز هستند که دارای ظرفیت خالی قابل توجهی هستند.

عربستان سعودی همچنین خط لوله دیگری را نیز در اختیار دارد که از خاک عراق عبور می‌کند ولی پس از حمله عراق به کویت از مدار بهره‌برداری خارج شده بود.

البته ایران نیز برای راه‌اندازی خط لوله‌ هزار و ۱۰۰ کیلومتری با ظرفیت انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام اقدام کرده تا نفت خود را از بوشهر به بندر جاسک در بندرعباس برساند تا بدون نیاز به عبور از تنگه ‌هرمز آن را روانه آبهای آزاد کند.

ایران با وجود این که بارها تهدید بستن تنگه هرمز را مطرح کرده ولی هیچ‌گاه آن را عملی نکرده است. اما در طول جنگ هشت ساله عراق و ایران، پس از آن که نیروهای عراقی به یک ترمینال صادرات نفت در جزیره خارک واقع در شمال غربی تنگه هرمز حمله کردند، ایران نیز در اقدامی تلافی‌جویانه ایالات متحده را به درگیری و جنگ نفت‌کش‌ها کشاند. اگرچه ایران اقدامی مستقیم برای بستن تنگه نکرد، اما این جنگ خسارتبار برای نیروی دریایی ایران، هزینه بیمه نفتکش‌ها را به طور قابل توجهی افزایش داد و موجب بالا رفتن قیمت نفت شد.

در طول جنگ نفت‌کش‌ها نیروی دریایی ایالات متحده با توسل به کشتی‌های اسکورت تلاش کرد تا عبور کشتی‌های تجاری از این تنگه را برقرار نگاه دارد.

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق ایالات متحده نیز در سال ۲۰۱۹ و در پی انتشار یکی دیگر از تهدیدهای ایران در مورد بستن تنگه هرمز گفت: ««تنگه هرمز بسته نمی‌شود و اگر هم این اتفاق بیافتد، خیلی طول نخواهد کشید.»

در سال ۲۰۱۹ نیز آمریکا یک ناو هواپیمابر و یک فروند بمب افکن بی-۵۲ را به منطقه اعزام کرد. در همان سال، ایالات متحده اتحادی بین‌المللی را در پاسخ به اخلال ایران در روند حمل و نقل از مسیر تنگه هرمز آغاز کرد. کشورهایی از جمله بریتانیا، استرالیا، بحرین و امارات عربی متحده نیز به این اتحاد بین‌المللی برای حفظ امنیت دریایی محلق شدند.

بنابراین، ایران می‌تواند با اعلام ممنوعیت تردد از این تنگه، انسداد آن را کلید بزند ولی در ادامه برای حفظ موضع خود چاره‌ای جز استفاده از امکانات نظامی برای ناامن کردن این تنگه نخواهد داشت. اقدامی که به منزله اعلان جنگ به سایر کشورهای منطقه، اتحادیه اروپا و آمریکا خواهد بود.