جنجال پخش صدای خواننده زن از شبکه یک سیما و واکنش‌های دامنه‌دار

موسیقی متن فیلم قصر شیرین برنده سیمرغ بلورین سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجربی بی سی: فرج بال‌افکن

ماجرای پخش صدای خواننده زن موسیقی متن فیلم «قصر شیرین»‌ که پنج روز پیش به مدت چند ثانیه در پایان برنامه «سیمای خانواده» بر روی آنتن شبکه یک تلویزیون ایران شنیده شد، همچنان واکنش‌های متفاوتی را در پی دارد و در این میان موضوع تک‌خوانی زنان بار دیگر در کانون توجه منتقدان قرار گرفته است.

پس از پخش این برنامه «برخی از مخاطبان» تلویزیون ایران و «کاربران فضای مجازی» از این رویکرد مسئولان برنامه و شبکه اول سیما انتقاد کردند تا آنجا که این سازمان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که در تاریخ ۲۱ مهرماه «بر اثر سهل‌انگاری و خطای فردی، بخشی از موسیقی یک فیلم سینمایی ایرانی پخش شد که در آن حدود شرعی رعایت نشده بود.»

مدیران تلویزیون ایران همچنین از بابت آن عذرخواهی کردند که همین موضوع توجه بیشتر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را در پی داشت.

نرگس کیانی، روزنامه‌نگار در گزارشی با عنوان «برآشفتگی از یک آوای گنگ» امروز پنجشنبه ۲۶ مهر/۱۷ اکتبر در روزنامه هم‌میهن نوشت: «فارغ از محدودیت موجود برای خوانندگان زن و ناگزیری آنها از آوازخوانی فقط برای زنان، این میزان اندک از تابآوری را چگونه می‌توان توجیه کرد؟ تابآوری اندک مقابل شنیده شدن چند ثانیه‌ای آوایی گنگ از حنجره‌ی یک زن که پیش از این با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در قالب آلبوم عرضه شده است.»
پری ملکی، خواننده موســیقی ایران نیز به روزنامه هم‌میهن گفت: «همخوانی و بودن کنار خوانندگان مرد یا دیگر خوانندگان زن را در کنسرتی برای هــر دو گروه، راهی می‌داند برای حفظ حیات طبیعی خوانندگان زن در قیاس با شــرایط کنســرت امروز بانوان اما آنچه هرازگاهی به وقوع می‌پیوندد نشان می‌دهد که این مسیر نیز مسیری هموار نیست.»

صدای خواننده زنی که در تیتراژ پایانی برنامه سیمای خانواده تلویزیون ایران پخش شد را سارنگ سیفی‌زاده خوانده است که بخشی از موسیقی فیلم سینمایی «قصر شیرین»‌ (۱۳۹۷)، به کارگردانی رضا میرکریمی به شمار می‌رود.

موسیقی متن این فیلم را امین هنرمند، آهنگساز و عضو هیات علمی (دانشیار) دانشگاه تهران ساخته است که ابتدا برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن از سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر شد و بعدها به صورت آلبومی با مجوز شــماره ۵۶۸۶-۱۳۹۹ از وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی و شماره ثبت ۳۱۹۳۸ کتابخانه‌ی ملی ایران به بازار موسیقی راه یافت.
شماره امروز پنجشنبه روزنامه هم‌میهنآقای هنرمند در صفحه اینستاگرام خود در باره این قطعه نوشته است: «آوای گنگی که به گوش می‌‍رسد، در حقیقت انعکاسی از شخصیت مادر (شیرین) است که با وجود اهمیت بسیار، در فیلم دیده نمی‌شود. این آوا در واقع یک بازخوانی برگرفته از قرائت خانم رها بویراحمدی از قطعه محلی دی بلال، با شعر آقای محمدغلام (فریاد) ملک‌زاده است.»

در میان این اظهارات مخالف که با عناوینی همچون «خوانندگی یک زن، شبکه اول سیما را به هم ریخت» و یا «ماجرای پخش یک موسیقی خارج از عرف در برنامه سیمای خانواده»‌، بسیاری بار دیگر این موضوع را پیش کشیده‌اند که سرانجام محدودیت‌های برای تک‌خوانی زنان به کجا خواهد انجامید.

نرگس کیانی در روزنامه هم‌میهن در این باره نوشت: «بازگویی آنچه پس از انقلاب بر فعالیت‌های موسیقایی زنان ایرانی؛ از نوازندگی تا همخوانی گذشت و تا اواســط دهه ۷۰ شمسی ادامه داشت، تکرار مکررات است. مکرراتی که تا زمان ایجاد اندک تغییری در سیاسـت‌ها و اجــازه به زنان بــرای آوازخوانی در گروه‌های کر تکرار شد.»

اولین بار بود که در سال ۱۳۷۵ جشنواره‌ای با عنوان «جشنواره موسیقی بانوان» در ایران برگزار شد که از جمله برای نخستین بار موضوع کنسرت‌های تک جنسیتی در این جشنواره مطرح شد و دیری نگذشت که بسیاری از خوانندگان زن در اعتراض به جنسیتی شدن اجراهای موسیقی از شرکت در این برنامه‌ها خودداری کردند.

پس از آن بود که موضوع هم‌خوانی با مردان پیش آمد به این معنا که اگر زیر صدای یک مرد صدای یک زن باشد از نظر متولیان فرهنگی مشکلی پیش نمی‌آید.
پوستر آلبوم سمفونی نهم و قصر شیرینبه گفته پری ملکی، «هم‌خوانی‌های گهگاه زنان با مردان یا شنیده شدن آوایی گنگ از حنجره یک زن نیز با بیانیه‌ها و واکنش‌هایی چون آنچه شرحش رفت مواجه می‌شود تا بیش از پیش نشاندهنده دشواری‌هایی باشد که زنان ایرانی باید برای حضور در عرصه موسیقی پشت سر بگذارند.»

در این میان برخی از کارشنان هنر هم به موضوعی اشاره می‌کند و می‌گویند ماجرای پیش آمده در برنامه خانواده صدا و سیما،‌ یک قرینه تاریخی هم دارد.

مثل آنچه که از اسفندیار منفردزاده و شهیار قنبری در کتاب «واروژان»‌ نوشته حسین عصاران نقل شده است. به گفته آنها قبل از سال ۱۳۵۳ «برخی از ترانه‌سازان از موسیقی متن فیلم به عنوان یک گریزراه در عبور از مانع سانسور استفاده می‌کردند، چراکه ترانه‌های فیلم‌ها این امکان را داشتند تا بدون احتیاج به اخذ مجوز از شورای شعر و ترانه روی فیلم‌ها قرار بگیرند و سپس در قالب موسیقی متن فیلم منتشر شوند.»

ظاهرا از سال ۱۳۵۳ این «گریزراه» مسدود شد و در سال‌های اخیر بار دیگر مورد توجه برخی از خالقان اثر قرار گرفته است مثل آنچه از صدای سارنگ سیفی‌زاده در موسیقی متن فیلم قصر شیرین می‌شنویم.

با استناد به بیانیه صدا و سیما اگر «محدویت شرعی» در پخش صدای زن از شبکه یک سیما به وجود آمده است پس چگونه است که در سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر به آن سیمرغ بلورین اهدا شده است و حالا تنها با پخش ثانیه‌ای از موسیقی متن «محدودیت شرعی» نادیده گرفته می‌شود.

به باور بسیاری از کارشناسان، پرسش‌هایی از این دست بیشتر از آنکه پاسخی برای آن متصور بود، نشانگر «یک بام و چندهوای» صدور مجوزها به ویژه در مورد موسیقی‌دانان زن است که چه بسا نوازندگانش نیز در موارد متعددی از اجرا بر روی صحنه به ویژه در شهرهای ایران حذف می‌شوند. در سال‌های اخیر و با رویکرد چشمگیر مردم ایران به فعالیت‌های موسیقی از جمله تعداد روزافزون آهنگسازان، خوانندگان و نوازندگان زن، برخی از آنها به دلیل محدودیت‌ها راهی کشورهای خارجی شده‌اند تا آزادانه به کار خود ادامه دهند.

در این میان برخی نیز بر این باورند که با تصویب و ابلاغ «سند ملی موسیقی ایران»‌ در شورایعالی انقلاب فرهنگی آن کشور، حال یک سند بالادستی در زمینه اجراهای موسیقی وجود دارد و از دولت و متولیان فرهنگی آن می‌خواهند که در زمینه اجرای این سند بکوشند.