چگونه بی‌خوابی‌های طولانی‌مدت به نورون‌ها و رگ‌های خونی آسیب می‌رساند؟
رأی دهید
اگر به شما بگویند که بهترین سلاح شما برای جلوگیری از ابتلا بیماری‌های مزمن بالش شماست، چه فکر می‌کنید؟
اکنون تحقیقات بیش از هر زمانی تایید کرده که «خواب» برای سلامتی ضروری است و کمبود خواب یک عامل مهم در ابتلا به بیماری‌های مختلف است.
به عنوان مثال، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۲ میلادی روی ۷ هزار نفر انجام شد، نشان داد خوابِ کمتر از پنج ساعت در شب، خطر ابتلا به چند بیماری مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان را ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش می‌دهد و بدتر این که، خطر مرگ و میر در افرادی که کمتر از پنج ساعت می‌خوابیدند، ۲۵ درصد بیشتر از افرادی است که دست‌کم دو ساعت بیشتر در شب می‌خوابند.
در کودکان نیز خواب کمتر از ۹ ساعت، قبل از همه پیامدهایی روی سطح شناختی آنها دارد.
پژوهش‌های اخیر همچنین نشان داد که چگونه استراحت شبانه، از مغز و سیستم قلبی-عروقی ما محافظت می‌کند و در مقابل، کمبود خواب باعث ایجاد «استرس اکسیداتیو» در رگ‌های خونی می‌شود.
گزارش یکی از این تحقیقات جدید، در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی توسط محققان دانشگاه کلمبیا (ایالات متحده آمریکا) در مجله Scientific Reports منتشر شد.
این پژوهشگران، عواقب کم‌خوابی سبک اما مزمن را در ۳۵ زن سالم که هنوز به یائسگی نرسیده بودند، بررسی کردند. آنها در اولین گام، زمان خواب این زنان را طی دو هفته ارزیابی کردند. همه آنها بین ۷ تا ۹ ساعت در شب می‌خوابیدند که میانگین آن حدود هفت ساعت و نیم بود.
سپس، نیمی از شرکت‌کنندگان را مجبور کردند که زمان خواب خود را کاهش دهند. به این شکل که زمان خواب آنها یک ساعت و نیم دیرتر آغاز شد و در مقابل، زمان بیداری آنها بدون تغییر باقی ماند.
این کاهش ساعت خواب به مدت ۶ هفته طول کشید و پس از آن پژوهشگران دریافتند که سلول‌های اندوتلیال آنها که رگ‌های خونی را می‌پوشاند (یا همان سلول‌های لایه درون‌رگی) ۷۸ درصد افزایش «استرس اکسیداتیو» را در مقایسه با شرکت‌کنندگانی که کمبود خواب نداشتند، نشان می‌دهند.
«استرس اکسیداتیو» در درازمدت به سیستم قلبی عروقی آسیب می‌رساند و خطر ابتلا به این بیماری‌ها را در افراد مبتلا به کمبود مزمن خواب، افزایش می‌دهد.
کم خوابی خطر ابتلا به افسردگی را افزایش می‌دهد
یکی دیگر از اعضای بدن که به‌شدت از کمبود خواب متأثر می‌شود، مغز است.
اگرچه پیش از این نیز تحقیقات ارتباط میان کم‌خوابی و اختلالات عصبی و روانپزشکی مانند افسردگی را تایید کرده بودند، اما تعیین این که آیا کمبود خواب است که باعث این اختلالات شده یا برعکس این اختلالات است منجر به مشکلات خواب می‌شوند، دشوار بود.
اکنون پاسخ به این پرسش، به کمک تحقیقات جدید کالج دانشگاهی لندن که در ۱۹ اکتبر ۲۰۲۳ در مجله Translational Psychiatry منتشر شد، تاحدی ممکن شده است.
اودسا همیلتون، دارای دکترا در اپیدمیولوژی زیستی و پژوهشگر ارشد در این تحقیق می‌گوید: «رابطه میان این دو موضوع، مانند رابطه میان مرغ و تخم مرغ است. به این معنی که خواب ناکافی باعث افسردگی و افسردگی نیز باعث خواب ناکافی می‌شود.»
اما هنوز این سوال که کدام‌یک اول روی می‌دهد، بی پاسخ مانده است. با این وجود دکتر همیلتون می‌افزاید: «ما با تکیه بر عامل "استعداد ژنتیکی" برای ابتلا به بیماری، تشخیص دادیم که احتمالا "کم‌خوابی" مقدم بر علائم افسردگی است و نه برعکس.»
اودسا همیلتون و تیمش برای انجام این تحقیق، داده‌های ژنتیکی و سلامت ۷ هزار و ۱۴۶ نفر را تجزیه و تحلیل کردند که نماینده کل جمعیت انگلستان بودند.
آنها نشان دادند که در افراد دارای استعداد ژنتیکی به اختلالات خواب، خطر بروز علائم افسردگی افزایش می‌یابد؛ در حالی که در مقابل، افرادی که مستعد افسردگی هستند لزوما با مشکلات بی‌خواب روبرو نیستند.
بنابراین خواب کم می‌تواند منجر به افسردگی شود اما افسردگی لزوماً باعث مشکلات خواب نمی‌شود.
بی خوابی بیان پروتئین‌ها در مغز را مختل می‌کند
مطالعه‌ای که گزارش نتایج آن در ۲۳ اوت ۲۰۲۳ میلادی توسط محققان دانشگاه پزشکی بینژو (چین) در مجله Proteome Research منتشر شد، نشان داد که افزایش خطر افسردگی احتمالا نشانه‌ای از تأثیر بالقوه کمبود خواب بر نورون‌ها است.
پژوهشگران در این تحقیق، از مدل حیوانی کمبود خواب استفاده کردند و در جریان آن، موش‌ها به دلیل تجویز دارویی که بر خواب تاثیر می گذارد، بی‌خواب شدند.
این کار «حافظه کوتاه‌مدت» موش‌ها را تحت تاثیر قرار داد و بیان ۱۶۴ پروتئین را در بخش هیپوکامپ مغز (ساختار مغزی ضروری برای حافظه) مختل کرد؛ آنهم در حالی که برخی از این پروتئین‌ها با آسیب‌های عصبی مانند بیماری آلزایمر و پارکینسون مرتبط بودند.
پژوهشگران با تجزیه و تحلیل‌های بیشتر دریافتند که کاهش میزان پروتئین پلیوتروفین (pleiotrophine) نیز به طور مستقیم با کاهش شناختی مشاهده شده در موش‌های بی‌خواب مرتبط است و به عبارت دیگر یکی از پیامدهای مستقیم کمبود خواب، کاهش تولید پلیوتروفین است.
محققان برای اطمینان از این که کاهش تولید پلیوتروفین در واقع ناشی از کمبود خواب موش‌ها است و نه دارویی که به آنها داده شده، موش‌های بی‌خواب را با دارویی که باعث خواب‌آلودگی می‌شود (دیازپام) درمان کردند و در نتیجه مدت خواب آنها را افزایش دادند که منجر به عادی سازی میزان تولید «پلیوتروفین» نیز شد.
به این ترتیب روشن شد که «کمبود خواب» در واقع علت کاهش تولید این پروتئین است که منجر به کاهش قدرت شناخت (دست‌کم در موش‌ها) می‌شود.
دانشمندان برای بهتر خوابیدن نیز پیشنهادات متعددی را ارائه می‌دهند که شاید ساده‌ترین و ارزان‌ترین راه برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن نیز باشد؛ مانند فعالیت بدنی بیشتر در روز قبل و داشتن رژیم غذایی سالم‌تر.
