در مورد هایگاشن اردوگاه ارامنه در ایران بیشتر بدانید
رأی دهید
ارامنه کاتولیک ایران اردوگاهی به نام «هایگاشن» دارند که در شهر رویان قرار دارد و حدود نیم قرن پیش سنگ بنای آن نهاده شد؛ مجموعه‌ای رفاهی - آموزشی ویژه ارامنه کاتولیک با بناهای زیبا که به بخشی از تاریخ معاصر منطقه میزبان گره خورده است.
به گزارش ایرنا، ساکنان شهرهای نور و رویان بیش از چهار دهه است که با نام «هایگاشن» آشنا هستند ؛ مجموعه‌ای اردوگاهی-ویلایی که بین این دو شهر و در محدوده ساحلی واقع است. این شهرک تقریبا ۲۰ هکتاری حتی برای قاطبه شهروندان نور و رویان هم راز سر به مهر است چون عده کمی از اهالی منطقه تا کنون توانستند واردش شوند. اما از اتوبان کوتاه نور-رویان که می‌گذرند قسمتی از بناهای شهرک مانند برج و صلیب کلیسا و چند ساختمان دیگر را که معماری متفاوتی نسبت به شهرسازی منطقه دارند از پشت دیوار سفید هایگاشن می‌بینند.
هایگاشن اردوگاه ارامنه کاتولیک ایران است که حدود ۵۰ سال پیش در رویان بنا نهاده شد و همچنان پابرجاست ؛ مجموعه‌ای که نه تنها در ایران، بلکه در مازندران هم هنوز جز ساکنان نور و رویان و برخی مناطق اطراف خیلی‌ها آن را نمی‌شناسند. تعداد کمی از اهالی منطقه در این مجموعه شاغل هستند و برخی هم برای انجام کارهای خدماتی و فنی گاهی مجاز به ورود می‌شوند.
به جز چند ساکن دائمی این مجموعه که از ارامنه کاتولیک ایران هستند، خانواده‌های دیگری هم روزهایی از سال و برخی مناسبت‌ها را در هایگاشن می‌گذرانند. یکی از این مناسبت ها کریسمس یا زادروز حضرت عیسی ابن مریم (ع) است. گروه خبری - تصویری ایرنا مازندران هم به بهانه همین جشن تصمیم گرفت تا سری به این شهرک در ظاهر متفاوت بزند. در واقع زمان برگزاری جشن سال نو میلادی حال و هوای کوچه‌ها و خیابان‌های هایگاشن کاملا کریسمسی می شود و این خود یکی از جاذبه هایی است که توجهات را به خود جلب می کند. ارامنه ساکن شهرک در این مناسبت کاج‌های کریسمس را در مقابل خانه‌ها قرار می‌دهند و پنجره و ایوان خانه‌ها نیز با نمادهای این جشن تزیین می‌شوند.
البته ممنوعیت ورود به شهرک‌های ویلایی امری نیست که فقط در هایگاشن وجود داشته باشد. با توجه به محصور بودن و مالکیت مشخص و محدود مجموعه‌های ویلایی، تقریبا همه این قبیل مجتمع‌ها بویژه در غرب مازندران به صورت عادی پذیرای عموم افراد جامعه نیستند. چنین مقرراتی برای مجموعه‌های رفاهی در مازندران که بر خلاف قانون تحت مدیریت و مالکیت دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی قرار دارند نیز اعمال می‌شود. به هر حال سفر به هایگاشن پس از هماهنگی‌های انجام شده میسر شد تا یک اثر رسانه‌ای تقریبا جامع درباره این مجموعه اردوگاهیِ کمتر شناخته شده از خاک ایران تولید کنیم.
آن‌سوی دیوار سفید
پلیس‌راه شهر نور را که رد کنیم بلافاصله محدوده شهری رویان آغاز می‌شود. کمتر از یکصد متر بعد در سمت راستِ مسیر نور – رویان دیوار سفیدی به طول حدود ۶۰۰ متر تا قبل از پل « سبزه‌رود » دیده می‌شود که دیوار جنوبی هایگاشن است. تنها ورودی مجموعه در میانه‌های همین دیوار قرار دارد. تابلویی هم مقابل آن نصب شده که روی آن به دو زبان فارسی و ارمنی نام و عنوان شهرک نوشته شده است: «اردوگاه ارامنه کاتولیک ایران.»
هاروتونیانس علاوه بر این که مدیرکل داخلی هایگاشن است، در شورای خلیفه‌گری ارامنه کاتولیک ایران نیز عضویت دارد. نخستین نکته‌ای که درباره هایگاشن بیان می‌کند هدف ساختِ آن است و این که هایگاشن همان‌طور که در تابلوی ورودی نوشته شده در اصل اردوگاه است، نه شهرک. چرا اردوگاه؟ چون حدود نیم‌قرن پیش سنگ‌بنای آن در قطعه زمینی کوچک برای برپایی اردوهای تابستانه ویژه دانش‌آموزان ارامنه کاتولیک نهاده شد و به مرور با افزایش زیرساخت‌ها و گسترش مساحت به آن‌چه که امروز دیده می‌شود ،تبدیل شد.
اردوگاهی برای دانش‌آموزان
طبیعتا نخستین پرسشی که درباره چنین مجموعه‌ای به ذهن می‌رسد تاریخچه و سال ساخت آن است. به گفته مدیرکل داخلی هایگاشن نخستین قطعه زمین هایگاشن سال ۱۹۷۰ میلادی -۱۳۴۹ خورشیدی- توسط خلیفه «نرسس توسونیان» که هشت سال پیش درگذشت، از طرف شورای خلیفه‌گری ارامنه کاتولیک خریداری شد ؛ زمینی که اکنون کلیسای «آنتوان مقدس» هایگاشن در آن قرار دارد.
معماری متفاوت
خلیفه توسونیان علاوه بر این‌که روحانی بود، معلم و مهندس معمار هم بود. به همین دلیل هم به مبحث آموزش در کودکان توجه ویژه‌ای داشت و هم در بحث ساخت بناهای شهرک به طور مستقیم طراحی و اجرای ساختمان‌ها را خودش انجام داد. در ساختار هایگاشن رگه‌های توجه به آموزش را به طور برجسته‌ای می‌توان مشاهده کرد. وجود سالن آمفی‌تئاتر، مدرسه، زمین‌های ورزشی، استخر، سالن اجتماعات، کلیسا و یک سالن دیگر برای انجام فرایض دینی در کنار زیرساخت‌های رفاهی مانند اقامتگاه، رستوران و پارک بازی نشان می‌دهد که هدف از طراحی و ساخت این مجموعه صرفا برای تفریح و سرگرمی نبود.
از سوی دیگر تفاوت معماری موجود در هایگاشن آن را نسبت به سایر مجموعه‌های مسکونی و رفاهی منطقه متمایز کرده است. ساختمان‌ها با تلفیقی از معماری ایرانی و رومی طراحی و اجرا شده‌اند و همین تفاوت در طراحی نیز خیابان‌های هایگاشن را دارای فضای متفاوتی کرده است. در عین حال توجه به فضای سبز و چشم‌انداز و افق شهری نیز در هایگاشن قابل توجه است. به همین دلیل است که برج کلیسا سال‌هاست از بیرونِ محوطه هایگاشن دیده می‌شود و هیچ بنایی بلندتر از ارتفاع تعیین شده در آن ساخته نشده است. البته دیده شدن کلیسا یک عامل دیگر هم دارد و آن ساخته شدن آن روی تپه ساحلی است.
از گاسپیک درباره نخستین بناهای ساخته شده در هایگاشن می‌پرسم. به دو ساختمان قدیمی در جنوب کلیسای آنتوان مقدس اشاره می‌کند و می‌گوید: «نخستین ساختمانی که در هایگاشن ساخته شد بنای اردوگاه است. سال ۱۹۷۰ کلنگش به زمین زده شد. یک ساختمان برای دانش‌آموزان بود. کمی بعد خلیفه به این فکر افتاد که برای خانواده‌های دانش‌آموزان نیز فضایی ایجاد کند. به همین دلیل چند سوئیت و یک نیایشخانه هم برای برگزاری مراسم یکشنبه در کنار ساختمان اردوگاه ساخت. به مرور تعداد دانش‌آموزانی که به هایگاشن می‌آورد بیشتر شد و تصمیم گرفت قرینه همان ساختمان اول را در کنارش بسازد که اردوگاه دختران شد.»
آن‌طور که از توصیف‌ها و اظهارات عضو شورای خلیفه‌گری ارامنه کاتولیک ایران برمی‌آید، هایگاشنِ امروزی از ابتدا بر پایه یک نقشه واحد و از پیش تعیین شده و به صورت پروژه‌ای ایجاد نشد، بلکه به مرور و بسته به نیازی که به وجود می‌آمد گسترش می‌یافت و در قالب یک پروسه شکل گرفت. مثلا ساخت کلیسای آنتوان مقدس چهار سال بعد از ساخت نخستین بنای هایگاشن آغاز شد؛ کلیسایی زیبا که روی تپه‌ای ماسه‌ای ساخته شده و معماری ساده و زیبایی دارد. داخل کلیسا مانند نمونه‌های دیگر این دسته از بنای مذهبی یک بالکن برای استقرار گروه کر دارد.
مدیرکل داخلی هایگاشن درباره روند شکل‌گیری زیرساخت‌های رفاهی این مجموعه ویژه ارامنه کاتولیک می‌گوید: «سال ۱۹۷۴ خلیفه فقید تصمیم گرفت یک کلیسا در مجموعه و روی تپه بزرگی که اینجا قرار داشت بسازد. طراحی و اجرای آن را هم خودش به عهده داشت و کلیسای آنتوان مقدس اینجا بنا شد. تعداد اردوها و سفرهای دانش‌آموزان به هایگاشن همچنان رو به افزایش بود و سری به سری دانش‌آموزان می‌آمدند. خلیفه تصمیم گرفت که در قسمت شمالی کلیسا هم اردوگاهی بزرگتر بسازد که فضا امکانات بیشتری داشته باشد. به مرور در اطراف همین ساختمان‌ها با خریدن زمین‌های دیگر زمین فوتبال، بسکتبال، تنیس و استخر هم ساخته شد. فروشگاه و نانوایی و بهداری و کتابخانه هم به زیرساخت‌ها اضافه شد.»
همه این زیرساخت‌ها در فاصله کمی از همدیگر قرار گرفته‌اند و ساختاری کاملا آموزشی در این مجموعه ایجاد کرده‌اند. خانه خلیفه توسونیان نیز در فاصله کمی از ضلع شرقی کلیسا واقع شده است ؛ جایی که اکنون به عنوان یکی از واحدهای اقامتی برای مهمانان شورای خلیفه‌گری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هایگاشن در دهه ۶۰ خورشیدی کم‌کم به عنوان یک مجموعه آموزشی و رفاهی ویژه ارامنه کاتولیک برجسته شد تا این که در دوران دفاع مقدس و دوره موشک‌باران تهران توسط رژیم بعث این کارکرد آموزشی برجسته‌تر شد. خلیفه توسونیان مدرسه‌ای با ۱۴ کلاس، سالن آمفی‌تئاتر و کتابخانه در هایگاشن ساخته بود و زمانی که موشک‌باران تهران باعث تعطیلی مدارس پایتخت شد تصمیم گرفت برای جلوگیری از توقف روند آموزش دانش‌آموزان، مدرسه اردوگاه را فعال کند.
عضو شورای خلیفه‌گری ارامنه کاتولیک ایران درباره دوران راه‌اندازی مدرسه هایگاشن در زمان موشک‌باران تهران اظهار می‌کند: «ساختمان مدرسه همه شرایط لازم را برای برپایی موقت و حتی طولانی‌مدت کلاس دانش‌آموزان داشت. فقط نیاز بود که معلم‌ها حضور یابند. به معلم‌ها مشروط بر این که در کلاس درس حاضر شوند و آموزش را ادامه دهند اقامت دادیم. از کلاس اول تا دوازدهم در اردوگاه برپا شد و دانش‌آموزانی که آمده بودند تحصیل را ادامه دادند.»
بر مدار مسئولیت اجتماعی
افزایش سفرها به این اردوگاه و روندی که طی بیش از یک دهه برای ساخت بناهای آن انجام شده بود روی اقتصاد منطقه تأثیر گذاشته بود. در دورانی که سفرهای شمال به بابلسر، رامسر، نوشهر و متل‌قو محدود می‌شد، ساخت هایگاشن و تردد به آن سبب شد که رویان امروز و علمده آن روزگار و شهر سولده که چند سالی بود نام نور را بر آن نهاده بودند نیز از سفرهای دریامحور در نیمه نخست سال بی‌نصیب نمانند. فروش محصولات منطقه در زمان حضور مسافران این اردوگاه بیشتر می‌شد و افزایش ساخت و ساز هم نیاز به مشاغل خدماتی را بیشتر کرد. این ترددها تعامل و همزیستی بین مردم منطقه و مسئولان و مسافران منطقه را پررنگ‌تر کرد تا جایی که مؤسس هایگاشن تلاش کرد در راستای مسئولیت اجتماعی نسبت به جامعه میزبان، برای توسعه در منطقه نیز گام‌هایی بردارد.
گاسپیک از دغدغه‌های فرامذهبی توسونیان و تلاش برای توسعه آموزشی منطقه می‌گوید و در این زمینه توضیح می‌دهد: «خلیفه با این که متولد ارمنستان بود اما خود را یک ایرانی می‌دانست و تعصب زیادی به کشورش داشت. تأکید می‌کرد که باید فرهنگ ایرانی را حفظ کنیم و گسترش دهیم. با همین نگرش سال ۱۳۷۴ و مدتی پس از استقلال ارمنستان تصمیم گرفت تعدادی از دانش‌آموزان مدارس فارسی‌زبان ایروان را برای تشویق به فراگیری زبان و تاریخ ادبیات فارسی به اردوگاه بیاورد. من را مأمور پیگیری این موضوع کرد و ۲۵۰ نفر از دانش‌آموزان را به هایگاشن آوردیم. اینجا در برخی دوره‌های آموزشی شرکت کردند و پذیرایی شدند.»
به گفته مدیرکل داخلی اردوگاه هایگاشن، نگاه توسعه‌محور مؤسس این مجموعه اردوگاهی محدود به پشت دیوارهای آن نبود. به قاب عکسی از یک مراسم کلنگ‌زنی که روی دیوار دفتر کارش نصب شده اشاره می‌کند و می‌گوید: «این عکس مربوط به کلنگ‌زنی مدرسه حضرت مریم(س) در رویان است که با حمایت خلیفه توسونیان ساخته شد. علاوه بر آن در روستای « سنگ‌نو » نیز یک حمام عمومی ساخت. نخستین گام تأسیس ورزشگاه کنونی شهید ناطق‌نوری هم توسط ایشان برداشته شد. پس از زلزله رودبار نیز برای ساخت دو مدرسه در آن منطقه اقدام کرد. در مسائل اجتماعی و حمایت از خانواده‌های کم‌بضاعت منطقه نیز همکاری زیادی با دستگاه‌های حمایتی دولتی داشت.»
مقررات مالکیت ویلاها
با افزایش تعداد سفرهای اردویی دانش‌آموزان و زوج‌های جوان به هایگاشن به مرور این نیاز احساس شد که تعداد واحدهای اقامتی هم بیشتر شود. بر همین اساس به موازات ایجاد فضاهای آموزشی و رفاهی در اردوگاه، ویلاهایی با معماری تقریبا ثابتی ساخته شدند که امروز در هایگاشن محل اقامت موقت خانواده‌هایی از ارامنه هموطن است. در حال حاضر ۲۳۵ واحد ویلایی در این مجموعه ۲۰ هکتاری وجود دارد که بسیاری از آن‌ها ظاهر مشابهی دارند ، اما مالکیت همه این ویلاها کمی متفاوت از مالکیت‌های معمولی است.
عضو شورای خلیفه‌گری ارامنه کاتولیک ایران درباره شکل مالکیت ویلاهای هایگاشن اظهار می‌کند: «هیچ‌کدام از مالکان ویلاهای ارودگاه مالک زمین ویلای خود نیستند. یعنی زمین در مالکیت شورای خلیفه‌گری است و فقط ساختمان در مالکیت اشخاص قرار دارد. آن زمان ویلاها تحت نظارت خلیفه ساخته می‌شد و حق استفاده را به متقاضیان واگذار می‌کرد. اگر هم فردی قصد فروش داشته باشد طبق ضوابط اردوگاه خریدار که الزاما باید از هم‌کیشان ما باشد باید به تایید شورای خلیفه‌گری برسد و سپس مالکیت ساختمان با همان شرایط پیشین و بدون مالکیت زمین به نام خریدار در شورای خلیفه‌گری ثبت می‌شود. این شکل مالکیت در مورد ساخت بناهای جدید هم رعایت می‌شود. یعنی شخص ابتدا نقشه مد نظر را به شورای خلیفه‌گری تحویل می‌دهد و پس از تایید طرح در شورا، موافقت مجموعه مدیریتی اردوگاه به شهرداری رویان اعلام می‌شود تا پروانه ساخت را صادر کند.»
در حال حاضر کاربری اردوگاهی و آموزشی هایگاشن به دلیل گسترش زیرساخت‌های آموزشی در کشور مانند گذشته نیست و بیشتر کاربری اقامتی و رفاهی آن مورد توجه قرار دارد. اما همچنان به زوج‌های جوان ارامنه خدمات ارائه می‌شود و اعمال و مناسک مذهبی اعم از جشن سال نو میلادی، کریسمس، اعیاد مختلف و سایر مناسبت‌های اجتماعی و ملی در زمان حضور ساکنان و مهمانان هایگاشن برگزار می‌شود. پذیرایی از خانواده شهدای ارمنی دفاع مقدس یا جانبازان و آزادگان این اقلیت مذهبی نیز از دیگر فعالیت‌های اجتماعی این اردوگاه است.
این اردوگاه حتی گاهی در برگزاری رویدادهای منطقه‌ای نیز بخشی از امور اجرایی را به عهده می‌گرفت. برای مثال میزبانی از تیم‌های خارجی حاضر در جام بین‌المللی کشتی شهید ناطق‌نوری که بیش از یک دهه است دیگر برگزار نمی‌شود در اردوگاه هایگاشن انجام می‌شد.
هزینه‌های مدیریتی و اجرایی هایگاشن از عوارضی که ویلاداران می‌پردازند تأمین می‌شود. البته به گفته مدیر این مجموعه با توجه به بالا رفتن تعرفه‌های مربوط به خدمات و افزایش قیمت‌ها، شرایط برای مدیریت و نگهداری اردوگاه کمی سخت شده است. به روزرسانی زیرساخت‌های آب و برق و گاز و عقب‌نشینی برای آزادسازی حریم ۶۰ متری دریا طی چند سال اخیر هزینه‌هایی برای مجموعه داشت و علاوه بر آن مرمت آسفالت معابر، نظافت اردوگاه، نگهداری فضای سبز و سایر تاسیسات بخشی از هزینه‌های جاری این مجموعه هستند. اما با وجود همه محدودیت‌های مالی تلاش شده تا بخشی از فضاها و زیرساخت‌های قدیمی این مجموعه بهسازی شود و به چرخه فعالیت برگردد.
به گفته او تلاش بر این است که هایگاشن همچنان بر مبنای ماهیت اصلی‌اش که فعالیت‌های اجتماعی بود گام‌هایی بردارد. گاسپیک اظهار می‌کند: «برای مثال علاوه بر جشن‌ها و برنامه‌های مذهبی، مناسبت‌های ملی مانند جشن پیروزی انقلاب را نیز در این اردوگاه برگزار می‌کنیم. آخرین نمونه انجام شده نیز مراسم دومین سالگرد شهادت سردار سلیمانی بود که با حضور اسقف اعظم سرکیس داویدیان و تعدادی از مسئولان استان و شهرستان برگزار شد.»
زیر پرچم ایران
هایگاشن هرچند که قوانین مدیریتی خاص خودش را دارد، اما تأکید مسئولان این مجموعه و اعضای شورای خلیفه‌گری ارامنه کاتولیک ایران همواره این است که بخشی از ایران است و آن را جدا از جامعه ایران امروز نمی‌دانند. گاسپیک با تأکید بر این که ارامنه ایران همواره به وطن خود تعصب داشتند و دارند می‌گوید: «همه ما ایرانی هستیم و خود را به این کشور مدیون و وابسته می‌دانیم. وقتی سردار سلیمانی را به شهادت رساندند ما نیز اندوهگین شدیم. وقتی جنگ هشت ساله به ایران تحمیل شد جوانان زیادی از ارامنه به جبهه‌ها رفتند و از خاک و مردم کشورشان دفاع کردند. عده‌ای شهید و جانباز شدند و تعدادی هم به اسارت بعثی‌ها در آمدند. هنوز هم ارامنه ایران خود را متعهد به کشورشان و حاکمیت می‌دانند. قدردان همراهی‌های همه مسئولان نظام در سطوح ملی، استانی و شهرستانی هستیم که همیشه همراه ما بودند و کنارمان ایستادند. ما نیز موظفیم که به کشورمان متعهد باشیم و از اعتبار و خاک آن دفاع کنیم.»
هایگاشن در قسمتی از شهر رویان سال‌هاست که پابرجاست و ارامنه کاتولیک بدون هیچ محدودیتی در کنار اقامت موقت‌شان در این اردوگاه رفاهی آموزشی، مناسک دینی و آیین‌های مذهبی خود را در آن برگزار می‌کنند تا گوشه‌ای از همزیستی ادیان الهی در ایران در قسمتی از شهر رویان به تصویر کشیده و ثبت شود.
