با خارش پوست سر چه باید کرد؟
رأی دهید
در وهله اول کودکانی که دچار بیماری «درماتیت آتوپیک» یا «اگزمای ارثی» هستند، دچار خارش پوست سر می‌شوند زیرا پوست بدن و سر دچار خشکی بیش از حد می‌شود.
خارش سر به دلیل شپش سر نیز یکی دیگر از علل شایع خارش سر کودکان در گذشته بود که خوشبختانه به دلیل بهداشت مطلوب مردم کم شده است. گرچه امروزه شپش سر به دلیل انتقال سریع از طریق بازی و لباس، گاهی به شکلی همه‌گیر در مهدکودک، شیرخوارگاه یا مدارس دیده می‌شود، اما به شکل فردی بسیار کمتر از گذشته شده است.
یکی دیگر از خارش‌های نسبتاً شایع دوران کودکی، خارش‌های نوروتیک یا عصبی است. در این حالت کودکی که تحت فشار روانی و استرس ناشی از علل مختلف مانند تماشای فیلم ترسناک، نگرانی در مدرسه و... است، به شکل نوروتیک قسمت‌های مختلف بدن از جمله پوست سر را می‌خاراند. این مشکل برخلاف شپش که همه‌گیر است، در حالت تک گیر بیشتر دیده می‌شود و زمانی که کودک سرگرم است یا فردی حواس او را پرت می‌کند، چنین خارشی ندارد و در تنهایی این کار را انجام می‌دهد اما در صورت ابتلا به شپش در هر شرایطی کودک سر را می‌خاراند زیرا عارضه بیماری وجود دارد. خارش‌های نوروتیک می‌تواند به دلیل تکرار سبب شکستگی موها شود و حالتی شبیه ریزش مو ایجاد کند که متخصص پوست با بررسی خراشیدگی پوست و سؤالات راجع به شرایط کودک، مشکل را تشخیص می‌دهد. خارش‌های عصبی علاوه بر پوست سر ممکن است کودک را به خاراندن هر قسمتی از بدن مانند صورت، زیر بغل، کشاله ران، ناحیه تناسلی و... ترغیب کند که مراجعه به روان‌پزشک و روان‌شناس برای تشخیص علت آن برای درمان بسیار کمک‌کننده خواهد بود. خارش‌های نوروتیک در کودکان شایع‌تر است اما ممکن است در جوانی و بزرگسالی نیز دیده شود.
شایع‌ترین خارش مربوط به دوران جوانی
پس از دوران کودکی و رسیدن فرد به مرحله نوجوانی و بلوغ، شایع‌ترین و بیشترین خارش‌ها، خارش دوران نوجوانی و جوانی است. در سنین پس از بلوغ، پوست سر به دلیل ساختار ژنتیک در بعضی افراد چرب‌تر می‌شود و فرد مرتب پوست سر را می‌شوید. هورمون آندروژن مردانه، هورمونی است که چربی‌سازی را تشدید می‌کند و در قسمت‌هایی از پوست بدن که غدد چربی دارد، موجب ترشح بیشتر چربی و اندازه بزرگ‌تر این غدد می‌شود. پوست صورت، سر، سینه، پشت و زیر بغل قسمت‌هایی هستند که در بدن انسان دارای غدد چربی و تحت تأثیر هورمون آندروژن هستند.
در جوانانی که چربی بیش از حد طبیعی است، پوست بدن به این چربی‌ها واکنش نشان می‌دهد و دچار التهاب و خارش می‌شود که به آن بیماری «درماتیت سبورئیک» یا به طور خلاصه «سبوره» گفته می‌شود. علامت مختص مشکل این است که تا چند ساعت پس از حمام، خارش پوست سر و بدن کم می‌شود اما به تدریج دوباره ایجاد می‌شود و هرچه زمان حمام رفتن طولانی‌تر شود، این حالت شدیدتر خواهد شد.
نوعی قارچ ساپروفیت یا بی‌ضرر پوستی به نام «تینا و رسیکالر» که در محیط چرب فعال می‌شود در مبتلایان به درماتیت سبورئیک نیز دخیل می‌شود. به این ترتیب قارچ بی‌ضرر به عامل بیماری‌زا یا پاتوژن تبدیل می‌شود و التهاب غدد چربی را افزایش می‌دهد و خارش پوست سر بیشتر از گذشته خواهد بود. به‌طور طبیعی چربی تولید شده از غدد چربی روی پوست جمع می‌شود که با شستشوی مناسب پاک خواهد شد اما در افراد مبتلا به سبوره، کنار چربی‌سازی زیاد، سلول‌های چربی باعث افزایش تولید سلول‌های پوستی اطراف آن‌ها نیز می‌شوند که در این حالت پوسته پوسته شدن نیز ایجاد خواهد شد.
در واقع ابتلا به درماتیت سبورئیک در مراحل اولیه با چربی زیاد و خارش پوست سر همراه است اما به تدریج پوسته شدن نیز دیده می‌شود که کنار تأثیر قارچ تیناورسیکالر، خارش نیز بیشتر خواهد شد.
اگر مشکل فقط با افزایش چربی همراه باشد، استفاده از شامپوی مناسب موهای چرب می‌تواند به بهبود وضعیت فرد کمک کند اما از آنجا که قارچ نیز خیلی سریع در این روند تأثیر دارد، شامپوی مخصوص موهای چرب به تنهایی کافی نیست و باید از شوینده‌های ضد قارچ استفاده شود.
درماتیت سبورئیک مانند جوش‌های جوانی در بعضی افراد شدید و در بعضی دیگر خفیف بروز می‌کند به همین دلیل درمان ریشه‌ای ندارد و نمی‌توان با یک دوره مصرف شوینده مخصوص، به بهبود کامل امیدوار بود زیرا تا حدود 10 سال همراه فرد است. تا زمانی که فرد از شامپوی مخصوص موهای چرب و در صورت نیاز از داروهای ضدالتهاب برای کاهش التهاب و خارش استفاده می‌کند، وضعیت کنترل شده است اما به دلیل اینکه درماتیت سبورئیک مشکل مزمنی است با قطع اقدامات درمانی مجدد عود می‌کند. در حقیقت این افراد نباید به طور خودسرانه و آنی توصیه‌های پزشک را کنار بگذارند، بلکه لازم است نوع شامپو و دارو تحت نظر پزشک به تدریج ضعیف شود تا جایی که با استفاده از شامپوی مخصوص موهای چرب به خوبی کامل کنترل شود.
معمولاً پس از دوره 10 تا 15 سال و با رسیدن به میانسالی وضعیت چربی پوست کم می‌شود. بهترین توصیه برای مبتلایان به درماتیت سبورئیک، شستشوی روزانه موها در حد یک مرتبه شامپو زدن است تا سطح چربی کم شود اما کاملاً از بین نرود زیرا مقداری چربی مختصر برای پوست بدن و سر لازم است. شستشوی زیاد به هیچ وجه راهکار خوبی نیست زیرا حتی پس از 10 نوبت شستشو باز هم این فرد پس از چند ساعت از چربی پوست سر گله‌مند است و قطعاً این نوع شستشوها آسیب‌زا خواهد بود.
پسوریازیس؛ بیماری پوستی با خارش فراوان
بیماری دیگری که با خارش پوست همراه است، «پسوریازیس» است که خیلی نزدیک به درماتیت سبورئیک اما با شدت بیشتری است. در این بیماری سلول‌های پوستی خیلی سریع ساخته می‌شوند و به جای اینکه طی دوره حدود 28 روز به لایه سطحی پوست برسند، پس از 3 تا 4 روز می‌رسند و به دلیل اینکه هنوز سلول‌های قبلی زنده هستند و نیفتاده‌اند، روی هم انباشته می‌شوند و به شکل یک لایه سفید روی پوست دیده خواهند شد. از طرفی سلول‌سازی سریع نیاز به تغذیه دارد، در نتیجه عروق خونی متسع می‌شوند و سطح پوست دچار قرمزی، پوسته و خارش در هر قسمتی از پوست سر خواهد شد. البته پسوریازیس نسبت به درماتیت سبورئیک که یک خاصیت چربی‌سازی مضاعف است، جدی‌تر و بیماری‌ای است که نیاز به درمان‌های خاص پزشکی دارد.
خشکی پوست؛ مهم‌ترین علت خارش پوست سر سالمندان
علاوه بر موارد بیماری مانند پسوریازیس، خشکی پوست مهم‌ترین علل خارش سر در سالمندان است. در بیشتر افراد با رسیدن به سنین سالمندی، فعالیت غدد چربی کاهش می‌یابد و از طرفی لایه‌ای که باید رطوبت را نگه دارد به دلیل افزایش سن و ایجاد تخلخل در پوست کنار زمینه تبخیر آب پوست، منجر به خشکی بیشتر پوست می‌شود. در این شرایط علاوه بر رطوبت، چربی پوست نیز کم می‌شود که در همه قسمت‌های بدن از جمله پوست سر خارش ایجاد می‌کند. به این افراد برخلاف مبتلایان به درماتیت سبورئیک توصیه به شامپو زدن کمتر می‌شود و اینکه موها غالباً به تنهایی با آب شسته شوند و 1 تا 2 بار شامپو زدن در هفته نیز با شامپوهای بسیار ملایم در حد شامپو بچه باشد و فقط یک بار شامپو در زمان شستشو کافی است.
البته برخی بیماری‌های تاولی، خودایمنی و ... نیز به ندرت در برخی سالمندان بروز می‌کند که معاینه توسط متخصص پوست می‌تواند موجب اطمینان از خشکی‌های ساده و توصیه‌های مفید یا احتمال بیماری‌های جدی باشد که قطعاً درمان‌های خاصی را می‌طلبد.
مهم‌ترین توصیه‌ها برای پیشگیری و بهبود خارش پوست سر
به طور کلی شستشوی سر و بدن با آب داغ برای هیچ گروه سنی‌ای از کودک گرفته تا سالمند که دچار هر نوع خارشی هستند، توصیه نمی‌شود. گرچه به نظر می‌رسد آب داغ چربی را بهتر پاک می‌کند، به دلیل تحریکی که در پوست سر ایجاد و عروق خونی را فعال می‌کند، بعد از چند ساعت چربی‌سازی در سطح پوست صورت، سر و بدن دوباره برمی‌گردد. شستشو با آب ولرم حتی ولرم مایل به خنک در هوای گرم بهترین توصیه است و آب داغ به هیچ‌وجه برای مبتلایان به خارش مفید نخواهد بود.
در افرادی که پوست متوسط مایل به چرب دارند، زودتر شامپو زدن با تعداد دفعات کمتر نسبت به شستشوی دیرتر و بیشتر بهتر است؛ به این معنا که یک بار شامپو زدن روزانه برتری دارد نسبت به 2 بار شامپو زدن روز در میان. همچنین 2 بار شامپو زدن روز در میان بهتر است از 3 مرتبه شامپو زدن هر 3 روز یکبار. در واقع هرچه موها و پوست را دیرتر می‌شوییم، نیاز به مقدار بیشتری شامپو است و باعث می‌شود چربی سر سریع از بین برود و بعد از چند ساعت دوباره برگردد که در شرایط شستشو پس از چند روز این چربی‌ها روی هم انباشته می‌شوند.
بعضی افراد بر این باورند یک بار شستشو چربی را از بین نمی‌برد، در حالی که مسلماً نیازی به این کار نیست. در حقیقت وجود چربی در ساختار پوست موجب لطافت، شادابی و محافظت پوست می‌شود و اگر طوری شسته شود که کاملاً چربی از بین برود، مغز فوراً به اعصاب پیام می‌دهد که این قسمت در معرض خطر است، در نتیجه چربی طی چند ساعت مجدد تولید می‌شود. اگر مقدار کمی چربی وجود داشته باشد، این مسئله وجود نخواهد داشت.
همچنین از آنجا که عرق و چربی از یک مجرا به سطح پوست می‌رسد، در هوای گرم همزمان با تعریق میزان چربی پوست نیز افزایش می‌یابد و این افزایش چربی مانند روندی که ذکر شد، خارش پوست را در پی دارد. با شستشوی روزانه با آب ولرم مایل به خنک با شوینده مناسب پس از بازگشت به منزل سطح چربی و عرق پوست پاک می‌شود و مانع تجمع روی پوست و در نتیجه خارش خواهد شد.
در صورت احساس چربی و خارش در پوست سر ابتدا می‌توان از شامپوهای مناسب استفاده کرد اما اگر پس از حدود 2 هفته بهبود حاصل نشد و همچنان خارش‌ها آزاردهنده بود، مراجعه به پزشک و تشخیص دقیق مشکل ضروری خواهد بود.
