آیا پوتین در ملاقاتش با ترامپ ایران را خواهد فروخت؟

پیشاپیشِ ملاقات ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ که قرار است روز ۱۶ ژوئیه (۲۵ تیر ماه) در هلسینکی صورت بگیرد اخبار و اظهار نظر‌های ضد و نقیضی در ارتباط با ایران به گوش می‌رسد. اما بنگاه‌های خبری آمریکائی متفقا گزارش می‌کنند که ایران در صدر موضوعات مورد گفتگوی دو طرف قرار خواهد داشت.
 
جان بولتون، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور آمریکا که سالهاست به حامی نظریه تغییر رژیم در ایران شهره است در مصاحبه‌ای که اخیرا با شبکه تلویزیونی سی بی اس انجام داده گفته است که دیگر موضوع استراتژیک برای آمریکا رفتن بشار اسد نیست. "موضوع استراتژیک(برای آمریکا) ایران است". در همین راستا، به گزارش سی بی اس "یک مقام ارشد آمریکائی گفته است که دولت آمریکا ماندن اسد را در آینده نزدیک قبول کرده و تمرکز خود را بر متقاعد کردن پوتین برای قطع همکاری با ایران در سوریه قرار داده است". بولتون از "احتمال یک معامله بزرگ" بین آمریکا و روسیه خبر داده که بر اساس آن روسیه "کمک کند تا نیروهای ایرانی از سوریه خارج شوند و به ایران بازگردند".
 
بلومبرگ نیز در گزارشی از قول "یک مقام ارشد روس" به همین موضوع اشاره کرده و می‌نویسد: "مقامات کرملین در حال انجام مذاکرات فشرده‌ای با همتایان خود در واشنگتن هستند که حداقل بتوانند با انجام یک معامله (بین پوتین و) پرزیدنت دونالد ترامپ (وی) را قادر کنند که نتیجه نشست خود با پوتین را به عنوان یک پیروزی (به مخالفین پوتین) در داخل آمریکا بفروشد و راه را برای ترمیم روابط (آمریکا و روسیه) فراهم کند". مقام روس گفته است در صدر فهرست موضوعات مورد مذاکره در هلسینکی، نقش ایران در سوریه قرار دارد.
 
در داخل ایران هم، عمدتا جناح اصلاح‌طلب که تمایل به رابطه با غرب داشته و عموما مخالف روسیه‌اند به موضوع افزایش تولید نفت توسط روسیه اشاره کرده و آنرا چراغ سبزی از سوی پوتین به ترامپ, علیه منافع ایران می‌دانند. ترامپ، طبق قانون، به شرطی می‌تواند تحریم‌های نفتی علیه ایران را عملیاتی کند که بازار دچار کمبود عرضه نفت و به دنبال آن افزایش قیمت نفت نشود. از طرفی اصرار ترامپ برای افزایش نفت توسط روسیه و اوپک جلوگیری از افزایش قیمت بنزین در آمریکاست که به سرعت بر افکار عمومی تاثیر گذاشته و منجر به ریزش طرفداران ترامپ می‌شود. در عین حال اگر قیمت بنزین افزایش پیدا کند انتخابات پیش‌رو کنگره آمریکا نیز می‌تواند به ضرر جمهوری‌خواهان تمام شود.
 
موضوع دیگری که گروه مزبور در ایران مطرح می‌کند، همکاری روسیه با عربستان برای بالا بردن تولید نفت است. طبیعی است که مخالفان روسیه روی این وجه قضیه کار می‌کنند. عناوینی مانند "طرح نفتی روسیه و عربستان علیه ایران"، "ائتلاف روسیه و عربستان علیه ایران برای افزایش سطح تولید نفت"، "ضربه نفتی روسیه به ایران" و یا "روس ها از پشت خنجر می‌زنند" این روز‌ها به وفور در رسانه‌های نوشتاری ایران به چشم می‌خورد.
 
موضوع دیگری که این بخش از سیاسیون ایران مطرح می‌کنند امکان سازش روسیه با آمریکا برای ضربه زدن به ایران است. چندی پیش بهروز بنیادی از نمایندگان اصلاح‌طلب، در یک نطق علنی در صحن مجلس گفت: "امروز شاهد این هستیم که با تمام وقاحت (بشار) اسد وزنه همنوایی خود با پوتین را سنگین‌تر کرده و حتی حضور شهیدان مدافع حرم را در سوریه کمرنگ و بعضا کتمان می‌کند. وی افزود: "دور نیست که این دو مهره سیاسی، ما را در راه منافع خود و بزودی برای نتانیاهو و ترامپ قربانی کنند".
 
اما خبرهائی هم ناقض اخبار و نظرات فوق منتشر می‌شود. روز ۴ ژوئیه (۱۳ تیر ماه)، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، ضمن تایید طرح خروج همه نیروهای غیر سوری در مجاورت مرز اسرائیل، در جنوب سوریه، خروج کامل ایران را از سوریه، آنچنانکه مورد درخواست اسرائیل است، به این دلیل که "ایران یکی از قدرت‌های کلیدی در منطقه است ... مطلقا غیر واقع بینانه" خواند. به عبارت دیگر با توجه به شرایط بوجود آمده در سوریه و معادلات ژئوپلتیک حاکم، روسیه اصولا در موضعی نیست که با آمریکا سازش کند و ایران را از سوریه بیرون براند. دو روز پس از سخنان لاوروف، دیمتری پسکوف سخنگوی پوتین گفت: "اینکه (در جریان ملاقات ترامپ با پوتین) موضوع سوریه مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد چیزی است که به سادگی قابل پیش‌بینی است." او با اشاره به گزارش بلومبرگ گفت: "اما اینکه گزارش می‌شود که دو کشور با یکدیگر گفتگو می‌کنند و برای کشور سومی تصمیم‌گیری می‌کنند بسیار غیر واقع‌بینانه است." پسکوف افزود: "به این دلیل این گزارش‌ها صحت ندارد."
 
در خصوص افزایش تولید نفت توسط روسیه ممکن است محاسبات دیگری در کار باشد هر چند که نهایتا این امر می‌تواند به زیان ایران منجر شود. تا پایان سال ۲۰۱۵ صادرات نفت از آمریکا ممنوع بود. با توسعه سریع تکنولوژی جدید تولید نفت شیل (سنگ نفت Shale oil) و دستیابی آمریکا به منابع عظیم نفت شیل این ممنوعیت برداشته شد. با آنکه تهیه نفت به این روش، نسبت به استخراج از چاه‌های نفتی به مراتب گرانتر است، با این حال با گران شدن تدریجی نفت ظرف سه سال گذشته صادرات نفت آمریکا افزایش یافت تا آنجا که حدود یک ماه پیش به رکورد ۲.۳ میلیون بشکه در روز رسید. به گزارش رویترز ظرف دو ماه آینده صادرات آمریکا راهی آسیا می شود و "بخشی از سهم بازار روسیه و اوپک را از چنگ آنان خارج خواهد کرد." به گزارش بلومبرگ یک دلیل عمده افزایش تولید توسط روسیه و عربستان (هر چند که عربستان قطعا نگاهی هم به کمک کردن به ترامپ برای اعمال تحریم نفتی بر ایران دارد) حفظ سهم بازار در برابر تولیدکنندگان نفت در آمریکا و کاناداست. لذا منطقی است که روسیه برای حفظ سهم خود در بازار دست به افزایش تولید بزند.
 
سال ۹۴، در پی توافق هسته‌ای، با آنکه قیمت نفت نسبت به سال قبل به کمتر از نصف رسیده و بشکه‌ای ۴۰ دلار (در پایان ۲۰۱۵ کمتر از ۴۰ دلار) را تجربه می‌کرد، بیژن زنگنه وزیر نفت ایران عینا همین سیاست را سیاست نفتی ایران اعلام کرد. وی گفت: "ما تولید نفت خود را به هر قیمتی افزایش خواهیم داد و هیچ راه دیگری نداریم. اگر افزایش تولید نفت ایران فورا صورت نگیرد ما سهم بازار خود را برای همیشه از دست خواهیم داد."
 
کارشناسان نفتی معتقدند که با کاهش صادارت ونزوئلا، لیبی، و احتمالا ایران، بعد از ماه نوامبر که تحریم‌های آمریکا به اجرا در خواهد آمد، قیمت نفت می‌تواند باز هم افزایش یافته و به تولید بیشتر نفت شیل در آمریکا و به ضرر روسیه و اوپک بیانجامد.
 
و بالاخره اینکه به احتمال قوی تا نهائی شدن تحقیقات بازرس ویژه، رابرت مولر، در خصوص دخالت روسیه در انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا، که پای خود پرزیدنت ترامپ هم در میان است، ترامپ قادر به دادن امتیازی، از قبیل کاهش تحریم‌های روسیه و یا کنار کشیدن از جریانات اوکراین به نفع روسیه نخواهد بود، و لذا در مقابل نیز نمی‌تواند انتظارات بزرگی از پوتین داشته باشد.
 
در نتیجه گیری نهائی، ترامپ و پوتین، به لحاظ شرایط خاصی که اینک وجود دارد هیچ یک قادر به دادن امتیاز چشمگیری در رابطه با ایران به یکدیگر نیستند.