موز وحشی در خطر جدی انقراض؛ آیا ممکن است موز خوراکی دیگر یافت نشود؟

موز وحشی ماداگاسکار -کلید نجات موز خوراکی در دنیا- در فهرست قرمز انقراض اتحادیه بین‌المللی حفظ طبیعت قرار گرفت.
 
این موز وحشی (Ensete perrieri) فقط در ماداگاسکار یافت می‌شود و فقط پنج درخت آن در این جزیره در اقیانوس هند در شرق آفریقا باقی مانده است. این نوع موز در شرق ماداگاسکار در منطقه‌ای که ارتباطی با دنیای خارج ندارد رشد می‌کند و ممکن است خواص ویژه‌ای داشته باشد.
 
دانشمندان می‌گویند راز نجات محصول فعلی موز در دنیا در این موز وحشی نهفته است چرا که موزی که برای خوردن در دنیا تولید می شود در خطر نابودی نوعی قارچ موسوم به پژمردگی فوزاریم یا بیماری پاناما قرار دارد.
 
این آفت اکنون درختان موز را در آسیا، خاورمیانه و بخش‌هایی از آفریقا مبتلا کرده و اگر به آمریکای جنوبی هم گسترش پیدا کند ممکن است دیگر به این راحتی نتوان در میوه فروشی و سوپرمارکت‌ها موز پیدا کرد.
 
بیشتر موزی که در دنیا تولید می‌شود (٩٩.٩ درصد) نوعی موز است که به کاوندیش مشهور است. در سال ١٨٣٤ تعدادی درخت موز از جزیره موریس برای ویلیام کاوندیش، ششمین دوک دِوُنشر فرستاده شد و او این درخت را در املاک خود در داربیشر در گلخانه پرورش داد.
یکی از پنج درخت باقیمانده موز وحشی در ماداگاسکار تا دهه پنجاه میلادی، محصول موز دنیا نوعی موز بود خوشمزه‌تر از کاوندیش فعلی که به گروس میشل یا مایک گنده معروف بود اما بیماری پاناما تقریبا ریشه آن را کند و از آن به بعد کاوندیش که مقاوم‌تر بود جای آن را گرفت هر چند هنوز گروس میشل در برخی مناطق که آلوده به آفت پژمردگی نیست کشت می‌شود.
 
این موز کاوندیشی که در دنیا تولید می‌شود یعنی همان موزی که ما می‌خوریم، دقیقا از نظر ژنتیکی مثل همان درخت موزی است که دوک کاوندیش در گلخانه‌اش پرورش داد. این گونه، نازا است برای اینکه موز وحشی زایا، پر از دانه‌های سفت و گوشت کم است و به درد خوردن نمی‌خورد. از این رو موز کاوندیش پس از به بار نشستن باید از ریشه کنده و به جای آن درخت جدید کاشته شود. یکسان بودن درختان موز از نظر ژنتیکی، برای موزکاران مطلوب است چون کشت را راحت‌تر می‌کند. اما این خصوصیت، در عین حال باعث آسیب پذیری فوق‌العاده درخت می شود.
 
عدم تنوع ژنتیکی خطر بزرگی برای این محصول است چرا که یک آفت مثل بیماری پاناما می‌تواند تمام درختان را نابود کند. از این رو یافتن ژن‌های جدیدی که بتواند موز را در مقابل این آفت محافظت کند اهمیت حیاتی دارد و جایی که این ژن‌ها را بتوان یافت موز وحشی ماداگاسکار است.
 موزکار مصری موز وحشی ماداگاسکار هم دانه‌هایش در خود میوه موز قرار دارد از این رو چندان برای خوردن مطلوب نیست اما مقاومت آن به شرایط آب و هوایی و همچنین پژمردگی فوزاریوم، این احتمال را مطرح می‌کند که راز این مقاومت در ژن‌های این موز نهفته است.
 
ریچارد آلن کارشناس ارشد حفظ حیات در باغ گیاه شناسی سلطنتی بریتانیا (باغ کیو) می‌گوید: "این موز وحشی دچار بیماری پاناما نیست بنابراین شاید مقاومت ژنتیکی به این بیماری دارد."
 
"ما وقتی می‌توانیم این را بدانیم که واقعا درباره‌اش تحقیق کنیم اما برای این کار اول باید این نوع موز را نجات دهیم."
 
درخت موز در حاشیه جنگل رشد می‌کند از این رو بیشتر در معرض تغییرات آب و هوا، آتش سوزی جنگل و تخریب جنگل قرار دارد و این گونه هم در ماداگاسکار به علت جنگل‌زدایی در خطر شدید انقراض قرار گرفته است.
 
دانشمندان امیدوارند قرار گرفتن موز وحشی ماداگاسکار در فهرست قرمز توجه را به این گونه جلب کند. این امر، ممکن است راه نجات تولید موز در آینده باشد و صنعت کاشت و برداشت موز را از خطر نابودی که یک بار در دهه پنجاه میلادی رخ داد حفظ کند.