سرگین غلتان‌هایی که به شکار هزارپا روی آورده‌اند

شهرت: در آفریقا، سرگین غلتان‌ها سرتاسر گرم‌دشت‌ها (علفزارهای ناحیه مداری) را با غلتاندن توپ‌های بزرگی، البته از جنس مدفوع، طی می‌کنند. مصریان باستان بنا به دلایلی، به شدت به آنها علاقه داشتند.
 
واقعیت: از آمریکای جنوبی گرفته تا آفریقای جنوبی، از بریتانیا گرفته تا ایالات متحده، آنها همه جا هستند. سرگین غلتان‌ها نه تنها حشراتی با گونه‌های متنوع و دارای قابلیت‌های متعدد هستند، بلکه زمین‌های کشاورزی ما را بارور و حاصلخیز نگه می‌دارند و آفات و انگل‌ها را دفع می‌کنند، و همچنین در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نقش ایفا می‌کنند. در ضمن، همه آنها مدفوع نمی‌خورند.
 
سرگین غلتان در مصر باستان به عنوان یک نماد، زینت بخش معابد، جواهرات و متون بود. نماد خدایی که هر روز خورشید را، همانند یک توپ عظیم از مدفوع، بر فراز افق می‌غلتاند. تا به امروز، این تصویر کلیشه‌ای از سرگین غلتان توسط فیلم‌های تاریخ طبیعی معروف شده حشره سیاه رنگ زمختی که به همراه توپ بدبویش در حال غلتیدن است.
 
توماس روزالین کارشناس محیط زیست حشرات دانشگاه علوم کشاورزی سوئد می‌گوید: "من زیاد با این موارد کلیشه‌ای مواجه می‌شوم" و بلافاصله اشاره می‌کند: "گونه‌های متنوعی از سوسک‌هایی که در مدفوع زندگی می‌کنند، وجود دارد، همانگونه که گونه‌های گوناگونی از پرندگان در سرتاسر جهان وجود دارد."
 
درست است که سوسک مقدس تمدن مصر، یک حیوان واقعی است، اما تنها یکی از گونه‌های متنوع سرگین غلتان‌ها به حساب می‌آید. سرگین غلتان‌ها می‌توانند بزرگ یا کوچک باشند، ممکن است با رنگ‌های زیبا تزیین شده باشند یا مجهز به شاخ‌هایی برای مبارزه با رقیب باشند. ممکن است ساکن چمنزارهای سردسیری و یا جنگل‌های باران‌خیز گرمسیری باشند. از میان هزاران گونه از سرگین غلتان‌ها، در واقع تنها بخشی، از مدفوع توده درست می‌کنند، و بسیاری از آنها اصلا از مدفوع تغذیه نمی‌کنند.
یک سوسک سرگین (Scarabeus laticollis) در حال غلتاندن مدفوع  تراند لارسن، بوم شناس نواحی گرمسیری و مدیر برنامه بین‌المللی ارزیابی سریع حفاظت از محیط زیست، می‌گوید: " به دلیل تنوع زیاد گونه‌های این حشره در سرتاسر جهان، تفاوت‌های بی‌شماری میان تاریخچه زندگی هر کدام وجود دارد. از میان انواع گونه‌های سرگین غلتان، اعجاب انگیز ترین، آنهایی هستند که در مهارت‌هایی غیرمتعارف به تکامل رسیده‌اند."
 
بیشتر سرگین غلتان‌ها به سختی تلاش می‌کنند تا شهرت‌شان را حفظ کنند. بعضی از گونه‌های این حشره در گرم‌دشت‌ها، در مسابقه برای جستجوی مدفوع، در نبرد های حماسی کونگ فو شرکت می‌کنند. بقیه در مقعد میمون‌ها لانه می‌گزینند، تا به محض اینکه مدفوع از بدن خارج شد، بر آن سوار شوند. مثال دقیقی از ضرب‌المثل: " هرکه زودتر بیاید، زودتر نوبتش می‌شود."
 
اما به نظر لارسن، در مناطق گرمسیری، یافتن بیش از ۱۵۰ گونه متفاوت سرگین غلتان در یک مکان مشخص، اتفاق رایجی است. و با این رقابت شدیدی که بر سر میزان محدود مدفوع وجود دارد، خیلی هم تعجب آور نیست که بعضی از آنها در مسیر تکاملی به رژیم غذایی فاقد مدفوع روی آورده‌اند.
 
این رژیم غذایی فاقد مدفوع، هنوز باب طبع همه آنها نیست. اما غذای آنها چه لاشه حیوانات باشد و چه میوه‌های پوسیده و قارچ و یا بی‌مهرگان مرده، آنها از اینکه به عنوان نظافت چی‌های طبیعت به کار تمیز کردن ضایعات و خرده ریزهای ناخوشایند مشغول هستند، خوشحال و راضی به نظر می‌رسند. گونه‌ای از آنها پشت حلزون‌های غول پیکر زندگی می‌کنند، و در حالیکه از سواری مجانی لذت می‌برند، مخاط بدن آنها را می‌مکند.
 
شاید شگفت انگیز ترین گروه سرگین غلتان‌ها، آنهایی هستند که از خوردن مدفوع به شکار روی آورده‌اند.
 
در مقاله‌های علمی به سرگین غلتان‌های شکارچی به وفور اشاره شده است. یکی از گونه‌ها که در برزیل مشاهده شده، مورچه‌های غول پیکر را گردن می‌زند، سرهایشان را رها کرده و چربی شکمشان را می‌غلتاند و به لانه خود در زیر زمین می‌برد - گویی که آنها توده‌ای از مدفوع باشند.
 
با این حال به نظر می‌رسد بعضی از سرگین غلتان‌ها، بیشتر از همه دشمن هزارپاها هستند.
 
لارسن با آگاهی از اینکه بعضی از سرگین غلتان‌ها به هزارپاهای زنده حمله می‌کنند، تصمیم گرفت تا به دنبال قاتل بگردد.
 
او بعد از شناسایی گونه‌ای اهل پرو به نام Deltochilum valgum، تعدادی از آنها را به عنوان نمونه گرفت تا رفتار آنها را مورد مشاهده قرار دهد. او با اشتیاق بیان می‌کند: "از کشف استراتژی‌های بسیار دقیقی که سرگین غلتان‌ها هنگام حمله به کار می‌برند، خیلی شگفت زده شدم." یک بار دیگر، مشخص شد که گردن زدن طعمه، از شگردهای موفق آنها است.
سرگین غلتان‌ها برای دستیابی به مدفوع باید با هم رقابت کنند به هر حال، به لطف سابقه خانوادگی آنها در خوردن مدفوع، سرگین غلتان‌ها از وجود اندام‌های تیز در حوالی دهان که معمولا در جانوران گوشتخوار وجود دارد، بی‌بهره‌اند. در مقابل مجبورند که برای شکار بداهه عمل کنند.
 
لارسن می‌گوید: "میزان موفقیت سرگین غلتان‌ها در قطع کردن سر هزارپاها به میزان تکامل و انطباق پذیری بعضی از اندام‌های آنها بستگی دارد، همانند فرم پاهای عقب، وجود دندان‌های تیز در جلوی سر و عرض باریک سر برای فرو بردن آن در بخش‌هایی از بدن هزارپا". به طور کلی، سرگین غلتان‌ها جسد شکار بخت برگشته خود را به آهستگی متلاشی می‌کنند.
 
از آنجایی که هزارپاها همه جا پیدا می‌شوند و به آهستگی حرکت می‌کنند، طعمه مناسبی برای این شکارچیان تازه کار به شمار می‌روند. لارسن گمان می‌کند که جهش تکاملی از خوردن لاشه حیوانات و نرم تنان مرده، به شکار هزارپاهای زنده خیلی پیچیده نیست، و پیش‌بینی می‌کند که سایر گونه‌ها هم در نهایت به این رژیم غذایی روی خواهند آورد.
 
کلارک شولتز، حشره شناس کهنه کار دانشگاه پرتوریا در افریقای جنوبی، درباره زندگی سرگین غلتان‌ها دانش زیادی دارد. او می‌گوید گونه‌ای که هزارپا می‌خورد در دو سوی اقیانوس اطلس وجود دارد، و معتقد است که این تغییر شیوه زندگی در واقع بسیار ساده و آسان است.
یک جفت سوسک سرگین (Gymnopleurus sp)  شولتز می‌گوید: "سرگین غلتان‌های بالغ به معنای دقیق کلمه از مدفوع تغذیه نمی‌کنند، بلکه آنها ذرات ریز موجود در بافت پوششی روده که شامل چیزهایی است که مدفوع را تولید می‌کند، باکتری‌ها، قارچ‌ها و اجزای ریز مدفوع را می‌خورند."
 
در عین حال، آن دسته از سرگین غلتان‌ها که از لاشه حیوانات و نرم تنان مرده تغذیه می‌کنند، در واقع با مکیدن مایعات درون بدن آنها، ذرات مغذی موجود در آن را فیلتر و مصرف می‌کنند، درست همان کاری که با مدفوع انجام می‌دهند.
 
به رغم هجوم بردن سرگین غلتان‌ها به سایر مواد غذایی، "کسب و کار" اصلی آنها همچنان همان است که بود. چه آن را روی زمین بغلتانند، چه آن را دفن کنند و چه در میان آن زندگی کنند، آنها به خوبی راه و رسم زندگی در کنار کپه‌های مدفوع را بلد هستند، کاری که از زمان دایناسورها تا به حال، مشغول انجام دادن آن هستند.
 
علاوه بر آن، حتی با اینکه آنها خورشید را در پهنه آسمان نمی‌غلتانند، اما کارهایی که انجام می‌دهند مهم است.
 
برایونی سندز از دانشگاه بریستول انگلستان می‌گوید: "سرگین غلتان‌ها نقش مهمی در اکوسیستم بازی می‌کتند. به عقیده من، اهمیت آنها با اهمیت زنبورها برابری می‌کند، اما ارزش آنها به دلیل شیوه زندگی نه چندان جذاب شان نادیده گرفته شده است."
نوزاد سرگین غلتان در توپی از مدفوع  وجود مدفوع بخشی از واقعیت زندگی است، و بدون یک سیستم کارآمد تخلیه زباله، جهان به سرعت در مردابی از فاضلاب تصفیه نشده فرو می‌رود. و سرگین غلتان‌ها، همین سیستم کارآمد هستند. سندز می‌گوید: "سرگین غلتان‌ها از طریق تونل زدن در مدفوع، مدفون کردن و تجزیه آن، این فرآیند را انجام می‌دهند." آنها در مدفوع تخم‌گذاری می‌کنند، نوزادها از آن تغذیه می‌کنند، کرم‌ها آن را بیشتر دفن می‌کنند، و این چرخه تصفیه و بازیافت مدفوع ادامه می‌یابد.
 
شولتز این موقعیت را از دیدگاه دیگری بررسی می‌کند. " ما ۱۵ میلیون گاو در افریقای جنوبی داریم که هر کدام روزانه ۱۲ پهن تولید می‌کند، که این برابر است با چیزی در حدود روزانه ۵۵۰۰ تن مدفوع. اگر سرگین غلتان‌ها نبودند، همه ما تا زانو و چه بسا تا شانه در مدفوع فرو می‌رفتیم." البته این حساب و کتاب بدون در نظر گرفتن مدفوع فیل‌ها است.
 
ساندز می‌گوید: "این فرآیند نه تنها به شیوه‌ای سریع و کارآمد مدفوع را از سطح زمین پاک می‌کند، بلکه تمام مواد مغذی مهم را به خاک بر می‌گرداند، خاک را بارور و مراتع را حاصلخیز می‌کند."
 
بر خلاف آفریقای جنوبی که در آن ۸۰۰ گونه سرگین غلتان وجود دارد، در بریتانیا تنها حدود ۶۰ گونه زندگی می‌کند، با این حال خدمات زیست محیطی که سرگین غلتان‌ها ارائه می‌کنند، باعث صرفه جویی سالانه ۳۶۷ میلیون پوند در صنعت دامداری می‌شود. میزان صرفه جویی قابل ملاحظه‌ای نیز در ایالات متحده تخمین زده شده است. سرگین غلتان‌ها نه تنها موجب حاصلخیزی و باروری مراتع می‌شوند، بلکه دانه‌های گیاهان را پراکنده می‌کنند، ساختار خاک را بهبود می‌بخشند، و از انتشار آفات و انگل‌هایی که بر زندگی انسان و دام‌ها تاثیر می‌گذارند، می‌کاهند.
مگس‍‌های زرد سرگین(Scathophaga stercoraria ) در حال تغذیه از مدفوع گاو در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ صورت گرفت، سندز نشان داد که سرگین غلتان‌ها به کاهش انتشار کرم‌های روده در دام‌ها کمک می‌کنند. متاسفانه، داروهای ضد انگلی که کشاورزان به گله‌های گاو می‌دهند، همراه مدفوع از بدنشان خارج می‌شود و این برای سرگین غلتان‌ها مضر است. ساندز می‌گوید: " در این مساله موقعیتی متناقض وجود دارد، مواد بسیار شیمیایی که کشاورزان برای درمان کرم‌های روده دام‌ها استفاده می‌کنند، سرگین غلتان‌ها را هم می‌کشد، و این در حالی است که سرگین غلتان‌ها به صورت طبیعی باعث کاهش انتقال کرم‌ها در مراتع می‌شوند، در واقع استفاده از داروی ضد انگل در درازمدت مشکل را بدتر می‌کند. "
 
در واقع، ارزش شگرف سرگین غلتان‌ها به تمامی نادیده گرفته نشده است. بعضی از دانشمندان پیشگام از آنها برای هماهنگ و موزون کردن تغییرات محیط زیست استفاده کرده‌اند.
 
جالب‌ترین مورد از مداخله سرگین غلتان‌ها، در دهه شصت در استرالیا آغاز شد، زمانی که این کشور در مورد مدفوع دام‌ها با یک بحران جدی رو به رو شد. سرگین غلتان‌های بومی به تغذیه مدفوع خشک و سفت پستانداران کیسه دار عادت داشتند، نه پهن‌های شل گاوهای وارداتی. این مساله باعث شد که مزارع با پهن گاو پوشیده شود و مورد هجوم دسته‌های خیلی بزرگی از سرگین مگسان قرار بگیرد.
 
سازمان تحقیقات مشترک صنعتی و علمی (CSIRO) در یک حرکت جسورانه، پروژه سرگین غلتان‌های استرالیایی را راه اندازی کرد. در طول دو دهه، ۵۳ گونه متفاوت از سرگین غلتان‌ها از سرتاسر جهان به این منطقه وارد شد. سرگین غلتان‌های خارجی قادر بودند تا از انتشار مدفوع جلوگیری کنند و باعث شدند تا ۹۰ درصد تعداد مگس‌ها کاهش پیدا کند. همچنین گفته شده که کاهش تعداد مگس‌ها باعث شد تا کافه‌های فضای باز این کشور از خطر تعطیلی نجات پیدا کنند.
 
این پروژه آنقدر موفقیت آمیز بود که دوباره در استرالیا و همسایه‌اش نیوزلند، به اجرا در آمد، البته مداخله سرگین غلتان‌ها در خدمات زیست محیطی به همین جا محدود نمی‌شود. پاتریک گلیسن یکی از محققان CSIRO می‌گوید: "تلاش CSIRO و دیگر محققان استرالیایی و نیوزیلندی، در زمینه مطالعه سرگین غلتان‌ها هنوز به پایان نرسیده است." او به راه اندازی پروژه ملی جدیدی درباره سرگین غلتان‌ها اشاره می‌کند.
یک سرگین غلتان با خط سبز (Scarabaeus rugosus)  از دیگر توانمندی‌های که می‌توان به لیست بلند بالای خدمات سرگین غلتان‌ها اضافه کرد، شواهدی است که روزالین و همکارانش به آن دست یافته‌اند و نشان می‌دهد سرگین غلتان‌ها می‌توانند در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای موثر باشند.
 
روزالین می‌گوید: " ما درباره تاثیرات خیلی بزرگی حرف می‌زنیم، همانند کاهش انتشار۴۰ درصد از گاز متان موجود در هر تکه پهنی که توسط سرگین غلتان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، تونل‌هایی که سرگین غلتان‌ها حفر می‌کنند، همانند دریچه تهویه عمل می‌کند و به پهن اکسیژن می‌رساند. و همین مساله توازن میان میکروب‌های مختلف را بر هم می‌زند،میکروب‌هایی که متان تولید می‌کنند، با اکسیژن میانه خوبی ندارند."
 
به گفته روزالین، وقتی که میزان انتشار متان از مدفوع حیوانات کل زنجیره غذایی را در نظر می‌گیریم، تاثیر سرگین غلتان‌ها به نسبت کم است. با این وجود، افزودن این توانایی به رزومه سرگین غلتان‌ها، دلیل دیگری برای یه یادآوردن اهمیت آنها است.
 
در فنلاند، جایی که روزالین مطالعاتش را انجام داده است، جایگاه سرگین غلتان‌های کوچک به نسبت خیلی از موجودات ملوس و کوچکی که در آفریقا یافت می‌شوند، متفاوت است. اما آنها همچنان نقش خود را به درستی ایفا می‌کنند.
 
چنانچه ای. ا. ویلسن زیست شناس، به اختصار از آنها به عنوان "موجودات کوچکی که جهان را اداره می‌کنند" یاد می‌کند.
 
سندز می‌گوید: " به یاد داشته باشید که سرگین غلتان‌ها فقط همان موجوداتی نیستند که با توده‌هایی از مدفوع فیل در گرم‌دشت‌های آفریقا کلنجار می‌روند، آنها درست پشت در خانه شما هستند و نیاز به مراقبت دارند!"