کاهش تب کودکان با گیاهان دارویی

تب از علائم شایع مهم در اکثر بیماری‌های عفونی می‌باشد. علاوه بر عوامل میکروبی، عوامل بیولوژیک نیز می‌توانند با آزادسازی مواد تب‌زای درونی سبب افزایش دمای بدن شوند. البته باید توجه داشت که شناخت صحیح علت تب در کودک حائز اهمیت است.

تب یکی از مهم‌ترین نشانه‌­های بالینی بیماری در کودکان و شایع‌­ترین علت مراجعه آن‌ها نزد پزشک است. برای پیشگیری از آسیب به سیستم عصبی مغز کودک، درمان و کنترل به‌موقع این مشکل، امری لازم و ضروری به‌حساب می‌آید.

اثرات متابولیکی ناشی از تب اغلب در کودکان سالم قابل‌تحمل است، ولی برای کودکان دارای مشکلات قلبی، متابولیکی و سیستم عصبی مرکزی سبب تشدید مشکلات فوق می‌شود. همچنین از دیگر اثرات مضر تب، می‌توان به مواردی از قبیل تشنج، افزایش فعالیت قلبی، متابولیسم بدن، اختلال در خواب و بی‌اشتهایی کودک اشاره کرد.

گاه شیرخواران در سنین قبل از پنج سالگی به تب‌های شدید مبتلا می‌شوند که زمینه ساز حملات تشنجی می‌شود. لذا کنترل تب پایین نگه داشتن دمای بدن یک ضرورت محسوب می‌شود. دیرباز بسیاری از گیاهان در طب سنتی و مردمی به گیاهان معرق معروف بوده‌اند. این گیاهان با افزایش تعریق در بدن می‌توانند به کاهش دمای بدن کودک یاری رسانند مهم‌ترین گیاهان مؤثر در کاهش تب در زیر اشاره شده است:
 بابونه
بابونه به خانواده کاسنی تعلق دارد. این جنس در ایران دو گونه گیاه علفی یک ساله دارد که علاوه بر ایران در عراق، افغانستان و آسیای مرکزی نیز می‌روید.
در بازار گیاهان دارویی در ایران بابونه دشتی به مجموعه کاپیتول‌های دکمه‌ای شکل زردرنگ و یا گل‌های کوچک زردرنگ و لوله‌ای شکل اطلاق می‌شود. در طب سنتی این گیاه در کاهش نفخ و اسپانس‌های ملایم دستگاه گوارش و کندی حرکات روده‌ای و ضعف عمومی کاربرد دارد. به علاوه در مصارف جلدی به عنوان ضدالتهابات پوستی و مخاطی مفید است. بابونه می‌تواند به عنوان معرق و پایین آورنده تب در کودکان مورد استفاده قرار گیرد. به این منظور از دم کرده یا چای بابونه استفاده می‌شود که در کودکان نصف تا یک فنجان و در شیرخواران زیر دو سال، یک قاشق چای‌خوری روزانه تجویز می‌شود. چای بابوبه نه تنها سبب بهبود پاسخ ایمنی بدن و کاهش تب به دلیل اثرات ضد میکروبی و دیافورتیک می‌شود بلکه موجب تسکین و ریلکس شدن کودک و بهبود خواب او می‌شود.
گل ختمی
نتایج پژوهش محققان ایرانی با تکیه بر طب سنتی و گیاهان دارویی، نشان داد که با استفاده از گیاه دارویی «گل ختمی» می‌توان به‌طور مؤثری تب کودکان را پایین آورد و از مضرات بالا بودن دمای بدن جلوگیری کرد.
محققانی از دانشکده پرستاری و مامائی قائن و دانشگاه علوم پزشکی بیرجند پژوهشی را به انجام رسانده‌اند که در آن اثر تن­شویه با آب ولرم با اثر استفاده از گیاه دارویی گل ختمی بر کاهش درجه حرارت بدن کودکان بستری در بیمارستان بررسی شده است.
در این پژوهش کودکان ۱ ماهه تا ۱۲ ساله بستری‌شده در مرکز آموزشی درمانی شهدا واقع در شهر قائن که دارای تب بالا بودند با استفاده از تن شویه با آب ولرم و یا با محلول آبی عصاره گل ختمی مورد درمان قرار گرفتند.
نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش که توسط زهرا عبادی نژاد، علی دشتگرد و آقا مصطفی محسنی زاده انجام شده است، نشان داد که هر دو روش یعنی هم تن شویه با آب ولرم و هم استفاده از عصاره گل ختمی در کاهش دادن دمای بدن کودک مؤثر هستند، ولی سرعت کاهش یافتن دمای بدن کودک با گل ختمی نسبت به تن شویه با آب ولرم بیشتر است.
به‌عبارت‌دیگر، بر اساس این نتایج، تن شویه با آب ولرم و همچنین استفاده از گل ختمی، جهت کاهش دمای بدن کودکان اثرات مفید و قابل‌توجهی دارند، ولی مدت‌زمانی که دمای بدن کودکان با گل ختمی پائین آمد، نسبت به پاشویه معمولی سریع‌تر بود.
عبادی نژاد و همکارانش در نتیجه‌گیری از پژوهش خود اشاره کرده‌اند: «برای کنترل دمای بدن کودکان، هم تن شویه با آب ولرم به‌تنهایی و هم با گل ختمی می‌تواند مورداستفاده قرار گیرند. ولی ازآنجایی‌که کودکان به علت ضعف سیستم ایمنی، مستعد تشنج ناشی از تب هستند، لذا ضروری است که هر چه سریع‌تر دمای بدن کودکان کنترل شده و به حد ۳۷ درجه سانتی‌گراد رسانده شود. لذا طبق نتایج به‌دست‌آمده مشخص شد تن شویه به همراه گل ختمی در جهت کنترل دمای بدن کودکان مؤثرتر است».
نتایج این تحقیق که در نشریه «پرستاری کودکان» وابسته به انجمن علمی پرستاری ایران منتشر شده است، می‌تواند به پزشکان و پدر و مادرها برای کنترل تب در کودکان و جلوگیری از عوارض جانبی ناشی از بالا ماندن آن نظیر تشنج، کمک مؤثری کند.
 بومادران
بومادران شامل کاپیتول‌های تقریباً کروی کرک دار مجتمع در بالای شاخه‌های منشعب گیاه است. علاوه بر گونه فوق که گونه رسمی و دارویی است در ایران، به سرشاخه‌های هوایی گل‌دار زردرنگ با بوی معطر گیاه A. santolina نیز بومادران اطلاق می‌شود و این گیاه به تیره کاسنی تعلق دارد.
 
بومادران در کودکان به عنوان یک محرک و تونیک و نیز کاهنده تب و معرق مصرف می‌شود. معمولاً این گیاه را به صورت دم کرده یا چای (یک قاشق چای‌خوری بومادران در یک فنجان آب) تهیه کرده و هر روز یک چهارم تا یک دوم فنجان را در کودکان بالای سه سال تجویز می‌کنند. گاه این گیاه را در فصل بهار همراه با ولیک برای مقابله با تب مصرف می‌کنند. بومادران اثرات سرکوبگر ایمنی داشته و اسانس آن آنتی باکتری و آنتی‌اکسیدان می‌باشد.
شیرین‌بیان
ریشه گیاه شیرین‌بیان دارای اثرات خلط‌آور، محرک ترشحات مفید دستگاه‌های بدن است. مصرف شیرین‌بیان در کودکان مشکلی ندارد، هرچند در بزرگسالان در برخی شرایط به دلیل اثر احتباس آب باید با احتیاط مصرف شود. همچنین این گیاه نیز برای بهبود و کاهش مشکلات تنفسی کودکان مفید است.
لیمو
لیمو از خانواده مرکبات است. از این خانواده گونه‌های متعدد و اصلاح شده فراوانی در ایران می‌روید. گل‌های لیموترش اغلب بزرگ‌تر از پرتقال هستند که در قسمت خارجی آن‌ها رنگ قرمز دیده می‌شود. آب‌لیمو خواص آنتی‌باکتریال داشته و به‌صورت گرم همراه عسل در تسکین سرفه‌های ناشی از سرماخوردگی و تب‌ها مفید است. باید توجه داشت که عسل در کودکان زیر یک سال منع مصرف دارد.
 سیر
سیر یک گیاه سنتی است که در قدیمی‌ترین منابع مربوط به سرزمین سومر به آن اشاره شده است. سیر دارای اثرات ضدباکتری و ضدویروس است. مصرف خوراکی سیر به‌طور سنتی منجر به افزایش دمای بدن و تعریق می‌شود و میزان ترشحات ریوی را می‌کاهد. باید توجه داشت که مصرف موضعی سیر در پوست و یا ملتحمه چشم کودکان سبب سوزش و یا ایجاد تاول می‌شود و منع مصرف دارد.
دیگر گیاهان
از دیگر گیاهان دارویی که قادر به افزایش تعریق و کاهش تب می‌باشند و نیز در کودکان کاربرد دارند، می‌توان به زیرفون و آقطی اشاره کرد. آقطی به ویژه اگر با نعنا فلفلی تجویز شود، در مراحل اولیه آنفلوآنزا در کاهش تب موثر است. گیاه زوفا نیز به تعریق و کاهش تب به‌ویژه در سرماخوردگی‌ها و آنفولانزا کمک می‌کند.