بدخوری و عوارض آن

 آیا می‌دانید بد خوری چیست؟ بدخوری به نوعی از خوردن گفته می‌شود که فرد مواد مغذی مورد نیاز بدن خود را دریافت نکند. در این مقاله انواع بدخوری را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بدخوری
امروزه اطلاعات و آگاهی‌های مربوط به تغذیه در حد وسیعی توسط رسانه‌ها در اختیار جامعه قرار گرفته و به این ترتیب توجه افراد نسبت به تغذیه روز به روز بیشتر شده است. به همان نسبت عقاید بی‌اساس و خرافات تغذیه‌ای نیز گسترش روزافزون یافته است. این امر تبعات مختلفی در بردارد و موجب پیروی بسیاری از افراد از عادات غذایی غلط و الگوی غذایی نامناسب می‌شود و نتیجه آن عوارض و اختلالات بی‌شماری است که گریبان گیر جامعه می‌گردد.
این اختلالات سؤالات زیادی را در اذهان هموطنانمان مطرح می‌نماید که در بسیاری از موارد پاسخ مناسبی به دست نمی‌آورند. ما در این مقوله به پاسخ پاره‌ای از این پرسش‌ها می‌پردازیم.
سؤال 1
چرا با وجود آنکه برخی از افراد به مقدار غذای مصرفی خود توجه می‌کنند و غذای زیادی میل نمی‌نمایند اما در معرض چاقی قرار می‌گیرند و حتی اگر چاق نباشند در محدوده بالای وزن نرمال قرار دارند و هرگز از وزن طبیعی و دلخواه برخوردار نیستند؟
سؤال 2
به چه علت برخی از افرادی که غذای مصرفی خود را محدود می‌کنند و پرخوری نمی‌نمایند اما دچار افزایش چربی‌های نامطلوب خون یا افزایش فشارخون هستند و یا قند خونشان بالاتر از نرمال و یا حداکثر میزان طبیعی است؟
سؤال 3
چرا بعضی‌ها با وجود آنکه چاق نیستند و وزن بالائی ندارند و حتی برخی قسمت‌های بدنشان (بخصوص صورت، گردن، بازوها یا سایر قسمت‌های بدن) لاغر است، اما در بعضی قسمت‌های دیگر، تجمع چربی یا چاقی موضعی دارند؟
سؤال 4
چرا برخی اشخاص با آنکه نه چاق‌اند نه لاغر و از وزن طبیعی برخوردارند، اما ضعیف و آسیب‌پذیرند. به آسانی بیمار می‌شوند و بیماریشان دیر بهبود می‌یابد و مجبورند مدت طولانی را در بستر بیماری بسر ببرند؟
سؤال 5
به چه علت بعضی‌ها با وجود آنکه به ظاهر اختلال و مسئله‌ای در سلامتشان ندارند، به عبارت دیگر به ظاهر تندرست به نظر می‌رسند اما اکثر اوقات بی‌حوصله، کسل، سست و بی‌حال و خسته‌اند و از شادابی، تحرک و انرژی کافی برخوردار نیستند؟
همه این اختلالات عمدتاً به علت عارضه شایعی است بنام بدخوری. در این عارضه، ممکن است شخص زیاد غذا نخورد اما غذای مصرفی خود را از بین مواد پرکالری و با انرژی بالا انتخاب کند.
بعضی افراد ممکن است پرخوری یا کم‌خوری نکنند ولی غذایشان را عمدتاً مواد خوراکی فاقد ارزش تغذیه‌ای بالا تشکیل دهد.
بدخوری طیف وسیعی از اختلالات تغذیه‌ای را در برمی‌گیرد از قبیل:
- دریافت کالری بیش از حد نرمال در برنامه غذایی
- تأمین نکردن میزان انرژی مورد نیاز روزانه
- اختصاص برنامه غذایی عمدتاً به مواد فاقد ارزش تغذیه‌ای بالا
- استفاده گسترده از مواد خوراکی زیان‌آور مانند غذاهای سرخ کرده و مواد با چربی بالا به انواع شیرینی و مواد شیرین، غذاهای شور و پرنمک و سایر مواد غذایی که به سلامت انسان لطمه وارد می‌سازند.
- استفاده غیر کافی از برخی مواد غذایی مفید و ضروری برای سلامت
- بی‌نظمی در مصرف غذا که یکی از عوارض شایع در کشورهای پیشرفته صنعتی می‌باشد.
- عدم انضباط در ساعات مصرف غذا که در شهرهای بزرگ و پرجمعیت به عنوان یک مشکل در بین افراد رایج است.
- عادات غذایی نادرست و زیان‌آور که گسترش وسیعی در جوامع مختلف از جمله جامعه ما دارد.
- تکیه بر مصرف برخی مواد غذایی و عدم مصرف بعضی مواد خوراکی مفید دیگر
 
اختلالاتی که در بالا گفته شد و به احتمال قوی در بسیاری از موارد، بی‌اختیار و ناآگاهانه توسط افراد اعمال می‌شود نهایتاً منجر به سوء تغذیه شده و عواقب زیانبار و ناگواری در بردارد.
خیلی از افراد تصور می‌کنند سوء تغذیه یعنی عدم دریافت نیازهای بدن، در حالی که سوء تغذیه طیف بسیار وسیع‌تری را در برمی‌گیرد و به تمام شرایط تغذیه‌ای اطلاق می‌شود که انسان را دچار اختلالات و عوارض مختلف می‌نماید. در واقع سوءتغذیه عبارت است از عدم تأمین نیازهای تغذیه‌ای بدن به میزان کافی و متعادل.
به خاطر داشته باشیم که در تغذیه باید سه اصل کفایت، تعادل و تنوع رعایت شود. هر نوع اختلال، بی‌نظمی، کمبود، ازدیاد مصرف و عدم تناسب و تعادل در تغذیه موجب بروز سوء تغذیه و عوارض ناگوار ناشی از آن خواهد شد.
در جهان پیشرفته و مترقی امروزی بزرگترین مشکل در زمینه تغذیه مسئله بدخوری در ابعاد مختلف تغذیه، اعم از مقدار غذای مصرفی، نوع غذای مصرفی، عادات غذایی، رفتارهای تغذیه‌ای و بسیاری عوامل مهم دیگری در امر تغذیه است.
 
در اینجا انواع بدخوری را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم.
 بدخوری به چه مواردی اطلاق می‌شود؟
1- مصرف مواد پرکالری: نگاهی به الگوی غذایی افراد به خصوص کودکان، نوجوانان و افراد در سنین ابتدائی جوانی نشان می‌دهد که برنامه غذایی این گروه از افراد را عمدتاً مواد خوراکی و غذاهای آماده فرآوری شده که اکثراً بسیار پرکالری هستند تشکیل می‌دهد.
انواع فست‌فودها، نوشابه‌های گازدار، آب میوه‌های آماده، شیرینی‌های آماده، چیپس، پفک و... که به علت دارا بودن چربی زیاد (مواد سرخ کرده و بسیار چرب) یا قند فراوان (نوشابه‌های گازدار، آب میوه‌های آماده، شیرینی‌ها و...) جزء مواد غذایی با کالری بسیار بالا محسوب می‌شوند که مورد استفاده زیادی در بین افراد جامعه دارند.
 
2- پرخوری: به معنای حرص و ولع زیاد برای صرف غذا و یا افراط در مصرف میان‌وعده‌های پرکالری است. این نوع تغذیه مازاد بر نیاز طبیعی بدن بوده و عوارض زیادی در بر دارد.
 
3- استفاده گسترده از مواد خوراکی فاقد ارزش تغذیه‌ای و یا با خواص تغذیه‌ای پایین در برنامه غذایی.
 
4- عدم رعایت تنوع در برنامه غذایی روزانه. به عبارت دیگر اختصاص برنامه غذایی به مواد حیوانی و عدم یا کمبود مصرف مواد گیاهی. این حالت معمولاً در افرادی که تحت رژیم تک خوری هستند بروز می‌نماید.
 
5- کم‌خوری و عدم دریافت مواد مغذی ضروری به میزان لازم و کافی، عمدتاً به علت کم‌اشتهایی یا اختلال در هضم و جذب غذایی مصرفی و یا پیروی از رژیم‌های لاغری خیلی کم کالری که به طور خودسرانه یا تحت نظر افراد فاقد صلاحیت تغذیه‌ای اعمال می‌شود.
 
6- رفتارهای تغذیه‌ای غلط و نامناسب شامل:
- بی‌نظمی در مصرف غذا: بسیاری از افراد با پیروی از رژیم‌های لاغری بسیار سخت و کم کالری به مدت طولانی، به کم‌خوری و امساک شدید در غذا خوردن اقدام می‌نمایند و معده خود را در فاصله زمانی طولانی خالی از غذا نگاه می‌دارند.
این قبیل رژیم‌ها به هیچ وجه قابل تحمل در درازمدت نیستند و علاوه بر آنکه شخص را مبتلا به عوارض ناشی از سوء تغذیه خواهند کرد، به طور کلی موجب تمایل و حرص زیاد نسبت به صرف غذا و بروز عارضه‌ای بنام پرخوری عصبی می‌شوند که نتیجه آن، بروز چاقی، بالا رفتن چربی‌های نامطلوب خون، افزایش فشارخون، احتمال بروز دیابت و بسیاری عوارض ناگوار دیگر است.
- عدم انضباط در ساعات مصرف غذا: نخوردن غذا در ساعات معین یا در واقع تغییر ساعات وعده‌های غذایی موجب اختلال در هضم و جذب غذا و اختلالات گوارشی می‌شود. چنانچه فاصله بین دو وعده غذایی طولانی شود، موجب پرخوری و بروز چاقی و عوارض آن خواهد شد.
توجه داشته باشیم که داشتن نظم در ساعات مصرف غذا باعث ایجاد تعادل در اعمال گوارشی و در نتیجه بهتر هضم و جذب و متابولیزه شدن مواد مغذی می‌شود.
 عادات غذایی نادرست
- مصرف گسترده فست‌فودها که شامل روغن زیاد (به علت سرخ کردن عمیق)، نمک زیاد، عدم رعایت نکات تغذیه‌ای و بهداشتی در تهیه و طبخ آن‌ها می‌باشد.
- عادت به مصرف نمک زیاد به هنگام طبخ غذا و نیز افزودن نمک به غذا به هنگام مصرف. مصرف نمک بیش از حد نیاز بدن علاوه بر آنکه موجب افزایش فشارخون، عوارض قلبی - عروقی و بروز آدم (ورم) می‌شود، باعث دفع زیاده از حد کلسیم از کلیه‌ها شده و زمینه را برای بروز راشیتیسم در کودکان، نرمی استخوان در نوجوانان و جوانان و پوکی استخوان در افراد میانسال و سالمندان فراهم می‌سازد.
- جانشین کردن چای یا سایر مایعات بجای آب. لازم است به خاطر داشته باشیم که هیچ نوع آشامیدنی نمی‌تواند جانشین آب سالم و بهداشتی شود.
- مصرف آب یا مایعات به مقدار زیاد همراه غذا که موجب رقیق شدن شیره‌های گوارشی و اختلال در هضم و جذب غذا می‌شود.
- عادت به مصرف نوشابه‌های گازدار که علاوه بر آنکه حاوی خواص تغذیه‌ای مناسب نیستند، به علت دارا بودن قند زیاد باعث چاقی و افزایش فشارخون می‌شوند، ضمناً با افزایش دفع کلسیم از بدن، موجب نرمی یا پوکی استخوان می‌گردند.
- مصرف آب میوه‌های آماده فرآوری شده که اکثراً حاوی قند، اسانس و رنگ بوده و صرفاً موجب افزایش وزن و چاقی می‌شوند.
- یکی از عادات نامناسب رایج در کشورمان بخصوص در بین کودکان و نوجوانان، مصرف گسترده مواد حیوانی و کمبود شدید مصرف مواد گیاهی است. نگاهی به ترکیبات فست فودها، این نظریه را تأیید می‌کند. امروزه متأسفانه مصرف سبزی و سالاد و نیز سبزیجات پخته در داخل و کنار غذا، جایگاهی در تغذیه افراد، بخصوص در بین گروه سنی پایین ندارد و تبعات آن در سلامت افراد به طور بارز مشاهده می‌شود.
- کمبود یا عدم مصرف لبنیات و جانشین کردن آن با نوشابه‌های گازدار و آب میوه‌های آماده فرآوری شده.
- پرخوری یکی از مهم‌ترین عوارض شایع در جوامع پیشرفته و شهرهای بزرگ است که پیامد آن، عوارض و اختلالات بسیار ناگوار و گاه جبران ناپذیر خواهد بود.