کودتای نافرجام ترکیه: اردوغان چه کسانی را پاکسازی می‌کند؟

بعد از کودتای نافرجام حالا نوبت سرکوب است. تعداد افرادی که دستگیر شده‌اند یا از کار اخراج شده‌اند چنان زیاد است که دهان‌ها از تعجب باز مانده.
 
از قاضی‌ها گرفته تا معلم‌ها، از کارمندان دولت گرفته تا نظامیان، همه در این فهرست گسترده دیده می‌شوند.
 
ترس مردم ترکیه از اتفاقاتی که قرار است در آینده بیفتد کاملا واقعی است.
چه کسانی هدف قرار گرفته‌اند و چرا؟

به محض این‌که مشخص شد اقدام به کودتا شکست خورده سرکوب آغاز شد – ابتدا دامن نیروهای امنیتی را گرفت و سپس به باقی ساختار ترکیه هم سرایت کرد. به گفته یکی از روزنامه‌نگاران ترک این یک "کودتای متقابل" بود – پاکسازی نظام به سبک کودتاهایی که قبلا اتفاق افتاده بودند.
 
رئیس‌جمهوری ترکیه صراحتا اعلام کرده که قصدش "پاکسازی تمامی نهادهای حکومتی" است. و هدف آن چیزی است که او "حکومت موازی" نامیده – جنبشی به رهبری فتح‌الله گولن، مهم‌ترین رقیب او که در آمریکا در تبعید خودخواسته است و به برنامه‌ریزی برای کودتا متهم شده.
هیچ کس نمی‌داند که این جنبش تا چه اندازه گسترده است، ولی سوء ظن می‌رود که پیروان فتح‌الله گولن، شخصیت مذهبی مقیم آمریکا، به بعضی از مناصب نزدیک به رئیس‌جمهور راه پیدا کرده باشند، از جمله علی یزیجی، آجودان آقای اردوغان، و سرهنگ دوم ارکان کیورک، مشاور در امور نیروی هوایی.
 
مقامات می‌گویند که مسئولیت کودتا به عهده یک "فرقه گولنی" در ارتش است. رئیس‌جمهور می‌گوید چیزی نمانده بود که موفق شوند و تنها ۱۰ تا ۱۵ دقیقه با کشتن یا گروگان گرفتن او فاصله داشتند.
چه کسانی دارند پاکسازی می‌شوند؟ علی یزیجی، آجودان سابق اردوغان، یکی از نزدیکترین افراد بازداشت شده به رئیس‌جمهوری ترکیه است پاکسازی‌ها چنان گسترده است که کمتر کسی هست که فکر نکند با برنامه قبلی نبوده‌اند. و احتمال این‌که همه این افراد گولنیست باشند بسیار ناچیز است.
 
فقط کافی است به اعداد نگاه کنید تا خواب از سرتان بپرد. حدود ۹ هزار نفر بازداشت شده‌اند و خیلی‌های دیگر هم از کار بی‌کار شده‌اند. هر چند که دستیابی به اطلاعات دقیق سخت است ولی فهرست پاکسازی‌ها در حال حاضر چنین است:
 

 
تغییر دائمی شرایط به این معنی است که این فهرست احتمال دارد ناقص باشد. ولی چیزی که مشخص است این است که این پاکسازی بیش از ۵۸٫۰۰۰ نفر را شامل می‌شود.
چرا آموزش؟

آقای اردوغان افزایش آموزش اسلامی در مدرسه‌ها و دانشگاه‌های ترکیه را مسئولیتی شخصی قلمداد می‌کند.
 
از زمانی قدرت گرفتن حزب اسلامگرای او در سال ۲۰۰۲، تعداد بچه‌هایی که در مدرسه‌های مذهبی و تفکیک شده از نظر جنسی درس خوانده‌اند ۹۰ درصد افزایش پیدا کرده. او بارها اعلام کرده که می‌خواهد "نسلی وارسته" تربیت کند و آموزش دولتی را در همین راستا اصلاح کرده.
 
بسیاری از مدرسه‌های مذهبی ترکیه در پی کودتای ۱۹۹۷ تعطیل شده بودند. آقای اردوغان این کار را با بریدن شاهرگ مقایسه کرده بود و خواهان بازگشایی مجدد آن‌ها بود.
 
او در عین حال برای تعطیل کردن مدرسه‌هایی که در خارج از ترکیه توسط گولنیست‌ها اداره می‌شود اقدام کرده. از رومانی گزارش می‌شود که مقامات ترک از ۱۱ مدرسه خواسته‌اند که به فعالیت‌های خود پایان دهند، اما این مدرسه‌ها می‌گویند که بر اساس قوانین رومانی فعالیت می‌کنند و در حوزه قضایی ترکیه نمی‌گنجند.
 
هنوز کاملا مشخص نشده که چرا رئیسان دانشکده‌ها هم هدف قرار گرفته‌اند. بعید به نظر می‌رسد که مقاماتی که مجبور به استعفا شده‌اند گولنیست باشند. حرف‌هایی مبنی بر برنامه‌ریزی برای اصلاح ۳۰۰ دانشگاه ترکیه به گوش می‌رسد.
 
وزارت آموزش عالی ترکیه خروج دانشگاهیان از کشور را ممنوع کرده و از کسانی که در خارج هستند خواسته به کشور بازگردند.
و چرا این همه کارمند دولت؟

این ممکن است به افتضاح تقلب در امتحان ورودی کارمندان دولت در سال ۲۰۱۰ مربوط باشد. وقتی ۳٫۲۲۷ نفر به خاطر گرفتن نمرات عالی مظنون به تقلب شدند، دولت بلافاصله به گولنیست‌ها مشکوک شد.
 
پاکسازی بعد از کودتا شاید زمان مناسبی برای اخراج مظنونان این تقلب باشد.
 
احتمال دیگر این است که دولت دارد مخالفان علوی‌تبار خود را حذف می‌کند. جمعیت علویان ترکیه به حدود ۱۵ میلیون نفر می‌رسد.
 
حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه عمدتا از مسلمانان سنی‌مذهب تشکیل شده و از طرف اسلامگرایان حمایت می‌شود.
حرکت بعدی آقای اردوغان چه خواهد بود؟

نگرانی‌ و بدگمانی نسبت به اقدامات بعدی رئیس‌جمهور بسیار فراگیر است. انتظار می‌رود که او امروز چهارشنبه برنامه‌ای کلان ارائه کند.
 
بعضی‌ها سرکوب فعلی را با اتفاقات ناشی از کودتای نظامی ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ مقایسه کرده‌اند. اما آن کودتا به اعدام عده‌ای و بازداشت ۶۰۰ هزار نفر منجر شد که در مقایسه با اتفاقات این روزها بسیار فجیعتر بود.
 
برای مثال، احتمال اعلام حکومت نظامی بسیار کم است چون ارتش به خاطر این کودتای نافرجام شدیدا ضربه خورده.
 
اما اعلام وضعیت فوق‌العاده اصلا عجیب نخواهد بود. بازداشت‌های بدون اتهام ممکن است ادامه پیدا کند و اخراج کارمندان دولت می‌تواند بدون اجازه مجلس نهایی شود.
 
اعمال مقررات منع رفت‌وآمد در ساعت‌های معین چه؟ این هم بعید است چون حضور مردم در خیابان‌ها به نفع دولت است.
 
سوال دیگری که این روزها سر زبان‌ها است به برقراری مجدد مجازات اعدام مربوط است.
رقیب قسم‌خورده آقای اردوغان کیست؟ فتح‌الله گولن دشمنان بسیاری برای خود تراشیده رجب طیب اردوغان اعلام کرده که هدفش حذف کامل پیروان متحد سابقش فتح‌الله گولن، شخصیت مذهبی است که بعدها به رقیب اصلی او تبدیل شد و در سال ۱۹۹۹ به آمریکا مهاجرت کرد.
 
فتح‌الله گولن دشمنان بسیاری برای خود تراشیده ولی طرفداران زیادی هم دارد که به برنامه‌ریزی برای اجرای کودتا متهم می‌شوند. گولنیست‌ها از اسلامی بامدارا پیروی می‌کنند و به نظر می‌رسد که تا ۲۰ درصد درآمد خود را به جنبش می‌دهند. آن‌ها در همه بخش‌های جامعه ترکیه نقش بازی می‌کنند و گزارش‌های محلی حاکی از اعتراف بعضی از گولنیست‌ها به دست داشتن در این کودتا است.
 
به گفته یکی از اعضای این جنبش، دستور کودتا از طرف یک معلم مدرسه که با نام "برادر بزرگ" شناخته می‌شود صادر شده بود.
 
تشخیص این‌که چه کسی گولنیست است کار راحتی نیست، ولی اتهامات زیان‌بار فسادی که در سال ۲۰۱۳ به پسران چند وزیر دولت وارد شد به این جنبش نسبت داده می‌شود و آقای اردوغان آن‌ها را مقصر می‌داند.