پیوند سلول‌های بنیادی بعد از سرکوب سیستم ایمنی، روشی تازه اما خطرناک در درمان ام‌اس

در دنیا حدود دو میلیون نفر مبتلا به ام‌اس هستند یک تحقیق محدود نشان می‌دهد پیوند سلول‌های بنیادی بعد از شیمی‌درمانی تهاجمی می‌تواند پیشرفت اِم‌اِس (اسکلروز چندگانه) را متوقف کند.
 
این تحقیق روی ۲۴ بیمار ۱۸ تا ۵۰ ساله در سه بیمارستان در کانادا انجام شده است. بیمارانی که انتخاب شده بودند، پیش‌آگهی بدی داشتند، بیماریشان فعال بود و برایشان ناتوانی و معلولیت، از متوسط تا ناتوانی در راه رفتن، ایجاد کرده بود.
تخریب غلاف میلین در ام‌اس رشته‌های اعصاب در بدن مثل سیم برق هستند، سیم برق یک رشته نازک هادی جریان برق در وسط دارد که کار هدایت الکتریسیته را انجام می‌دهد و روی آن پوششی لاستیکی قرار دارد که از رشته هادی برق محافظت می‌کند.
 
در بدن هم همین طور است، روی رشته عصبی را لایه‌ای محافظ به نام میلین می‌پوشاند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی به دلایل ناشناخته، ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی، به این غلاف میلین حمله کرده و آن را تخریب می‌کند.
 
این تخریب علاوه بر اینکه خود عصب را در معرض آسیب قرار می‌دهد هدایت جریان الکتریکی در عصب را هم مختل می‌کند، انگار سیم برقی که عایقش کنده شده دچار اتصالی شود.
 
این باعث می‌شود اعصاب نخاعی و مغزی که دیگر لایه محافظ ندارند به تدریج دچار تحلیل و تخریب شوند که نتیجه آن معلولیت‌ و ناتوانی‌های مختلف است.
 
در حال حاضر اساس درمان داروهایی است که سیستم ایمنی را از کار می‌اندازند اما این روش صرف‌نظر از عوارضی که دارد کمکی به بازگرداندن اعصاب تخریب شده نمی‌کند و در بهترین حالت پیشرفت بیماری را کند کرده یا دوره‌هایی را که بیماری فروکش می‌کند، بیشتر یا طولانی‌تر می‌کند.
 
در سال‌های اخیر سلول‌های بنیادی هم در کنار سرکوب سیستم ایمنی به کار گرفته شده است. اساس کار این است که با شیمی درمانی سلول‌های ایمنی را که به غلاف پوشاننده اعصاب حمله می‌کنند از بین برده و بعد با سلول بنیادی آنها را جایگزین کنند.
رشته عصب (آکسون) به رنگ قرمز که دور آن را سلول شوآن (سازنده میلین) به رنگ آبی گرفته اما چون فرد مبتلا به ام‌اس است خود میلین دور عصب وجود ندارد برای تولید سلول‌های بنیادی از سلول‌های خود بیمار استفاده می‌شود، این سلول‌ها با دستکاری ژنتیکی در آزمایشگاه تبدیل به سلول‌های بنیادی می‌شوند، این کار شبیه این است که سلول از نو برنامه‌ریزی شود.
 
این سلول‌های بنیادی چون در مراحل اولیه هستند فاقد نقصی هستند که بیماری را ایجاد می‌کند.
 
در این تحقیق، پژوهشگران سیستم ایمنی بیماران را چنان شدید سرکوب کردند که تقریبا از کار افتاد. بعد از این شیمی‌درمانی سنگین برای سرکوب سیستم ایمنی، به بیماران سلول‌ بنیادی تزریق شد.
 
این ۲۴ بیمار از زمان تشخیص بیماری تا زمان پیوند سلول‌های بنیادی، تحت شیمی‌درمانی استاندارد قرار گرفته بودند اما بیماریشان متوقف نشده بود و در مجموع ۱۶۷ بار عود بیماری را تجربه کرده بودند.
 
اما پس از درمان با این روش، در ام‌آرآی هیچ ضایعه جدیدی دیده نشد، سرعت تحلیل مغز به قدری کاهش یافت که به فرد سالم نزدیک شد، عود بیماری مشاهده نشد و میزان ناتوانی و معلولیت بیماران کاهش یافت.
 
البته روشن است که سرکوب سیستم ایمنی به این شدت، عوارض خود را دارد و یکی از بیماران بر اثر همین عوارض درگذشت.
 
متخصصان با اینکه این شیوه را "امیدوار کننده" خوانده‌اند اما تاکید کرده‌اند که این روش "خطرات قابل‌توجهی" دارد.
سی‌تی اسکن مغز فرد مبتلا به ام‌اس، جاهایی که اعصاب غلاف خود را از دست داده‌اند با فلش مشخص شده علاوه بر این، سرکوب سیستم ایمنی به این شدت نیاز به مراکز بسیار تخصصی و پیشرفته برای مراقبت و نگهداری از بیماران دارد.
 
به جز این باید فواید این روش در قیاس با عوارض آن سنجیده شود از این رو برای همه مناسب نیست.
 
دکتر مارک فریدمن سرپرست این تحقیقات نیز به محدودیت‌های این تحقیق اشاره کرده: تعداد بسیار کم بیماران تحت مطالعه و نیز نبود گروه شاهد برای مقایسه تاثیر درمان.
 
ده روز پیش، نتایج تحقیق گروهی دیگر از محققان کانادایی منتشر شد که ژنی را در ایجاد ام‌ا‌س شناسایی کرده بودند.
 
آنها با بررسی بیماران مبتلا به نوع نسبتا نادر ام اس، نوع پیشرونده اولیه که حدود ده درصد مبتلایان به ام اس را تشکیل می‌دهد، متوجه شدند که هفتاد درصد آنها ژن جهش یافته NR۱H۳ دارند.
 
تمام کسانی که این ژن معیوب را دارند به ام اس مبتلا نمی‌شوند اما محققان معتقدند برای اینکه مجموعه‌ای از عوامل بتوانند کلید آغاز بیماری را بزنند، این ژن به عنوان عامل زمینه‌ساز، نقش مهمی دارد.
 
شناسایی این ژن و احتمالا ژن‌های دیگر در آینده، به شناسایی افراد در معرض خطر، بیماریابی سریع و آغاز درمان در مراحل بسیار اولیه، پیش از آنکه آسیب‌های غیرقابل برگشت ایجاد شود، می‌تواند تحولی در درمان این بیماری ایجاد کند.