آثار باستانی اصفهان در خطر نابودی

خیابان چهارباغ عباسی، قدیمی‌ترین خیابان به‌جای مانده از دوران صفوی، به تازگی در معرض تخریب قرار گرفته است. در پی حفر ایستگاه مترو در این منطقه، بقایایی از "کاخ جهان‌نما" به دست آمده است.

مدتی است که در امتداد خیابان چهارباغ عباسی اصفهان، مقابل خیابان عباس‌آباد و دروازه دولت، لودرهای شهرداری اصفهان به منظور احداث ایستگاه مترو مشغول به‌کار شده‌اند.

به گفته کارشناسان محل موردنظر یکی از محل‌های تاریخی شهر اصفهان است که به دور از نظارت‌های باستان‌شناسان مورد حفاری‌هایی قرار گرفته که می‌تواند به از بین رفتن آثار باستانی موجود منجر شود.

در دولت محمود احمدی‌نژاد و در جریان حفر ایستگاه مترو چهارباغ اصفهان، تونل مترو به دور از نگاه کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و مخفیانه از زیر چهارباغ و مجاور آثار تاریخی عبور داده شد.

انحراف مترو و ریزش تونل آن نزدیک بود که آسیب‌های جدی به سی‌و‌سه پل، نقش جهان و سایر بناهای ثبت شده‌ی تاریخی این شهر وارد کند.

"تخریب" سفال‌های دوره اشکانی، ساسانی، سلجوقی

به گفته دکتر علیرضا جعفری زند، از استادان باستان‌شناسی ایران در جریان حفر این تونل و همچنین احداث زیر گذر خیابان چهارباغ عباسی تعداد قابل‌توجهی سفال‌های دوره اشکانی، ساسانی، سلجوقی و ... توسط لودرها تخریب شده است. این سخنان در تارنمای تابناک نقل شده است.

وی معتقد است که محل موردنظر، مرکز "جی" قدیم بوده و حتی پیش‌بینی می‌کند پس از تخریب‌های فعلی در دروازه دولت، قربانیان بعدی حفاری‌های غیرکارشناسی در اصفهان، "میدان نقش جهان" و خیابان سپه خواهند بود.

به گفته جعفری زند، قدیمی‌ترین خیابان ایران که تا امروز باقی مانده، خیابان چهارباغ عباسی اصفهان و بعد از آن خیابان زند شیراز قرار دارد.

سال‌ها پیش و در جریان ساخت ایستگاه مترو اصفهان در میدان امام حسین یا همان دروازه دولت، بقایای سازه‌هایی یافت شد که برخی صاحب نظران آن را باروی زمان سلجوقیان و بقایای "کاخ جهان نما" می‌دانند.

استاندار اصفهان هم به تازگی تائید کرده که در محل ایستگاه‌های مترو، آبراهه‌هایی متعلق به عهد صفوی وجود دارد اما اقدام جدی‌ای در حفظ و نگهداری این آبراه صورت نگرفته است.

چهارباغ اصفهان در سال ۱۳۱۰ شمسی، در سازمان میراث فرهنگی ثبت شده و طبق قانون این سازمان، هرگونه ساخت و ساز در حریم و عرصه میراث فرهنگی ممنوع است. با این وجود هنوز مشخص نیست اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان، چگونه مجوز احداث این ایستگاه‌ها را داده است.

همچنین مشخص نیست با وجود دیدن نشانه‌هایی از آثار تاریخی در محل‌های مورد حفاری قرار گرفته، چرا تاکنون عملیات ساخت و ساز متوقف نشده است.

براساس قوانین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در چنین مواردی تا اعلام نظر باستان‌شناسان خبره، باید عملیات حفاری متوقف شود که تاکنون این اقدام صورت نگرفته و دیده شده است که تا هفته گذشته زیر باران هم بیل‌های مکانیکی مشغول کار بوده‌اند.

شواهدی از باروی اصفهان

در بسیاری از داستان‌های تاریخی و برخی دست نوشته‌های سیاحان، کتب مشهور و بسیاری از شواهد بر جای مانده از تاریخ شهر، از باروی اصفهان در دوره‌های مختلف صحبت شده است. بارویی افسانه‌ای که در شرق‌، غرب، شمال و جنوب امتداد داشته و رو به ماه و خورشید و برخی اجرام آسمانی دیگر گشوده بوده است.

حتی افسانه‌هایی درباره ساخت این بارو در زمان ساسانیان به دست پادشاهان معروف آن سلسله مطرح است و نقل شده که بار‌وها، از جمله در زمان سلجوقیان ویران یا مرمت شده است؛ بارویی که اخبار رسیده حکایت از کشف بقایای آن در عملیات حفاری ایستگاه مترو دارد.

اداره کل میراث فرهنگی تاکنون ترجیح داده باروی کشف شده در ایستگاه متروی اصفهان را یک دیوار عادی معرفی کند.

جعفری زند، باستان‌شناس که مدت‌ها بر تپه اشرف این شهر کاوش کرده، درباره سازه‌های ناشناخته طی عملیات احداث ایستگاه مترو دروازه دولت به سایت تابناک گفته است: «صد در صد مطمئن هستم که این‌ها علاوه بر باروی سلجوقی شهر اصفهان، بخشی از کاخ جهان‌نما نیز هستند. این کاخ در زمان صفویان بنا شد و شواهد نشان می‌دهد در حوالی منطقه کنونی قرار داشته که علت نامگذاری آن به این نام هم این بوده که از فراز آن تمامی مناطق شهر اصفهان از چهارباغ و رودخانه گرفته تا باغ هزار جریب و کوه صفه دیده می‌شده است. به همین خاطر به آن "کاخ جهان نما" می‌گفته‌اند که از اواخر زمان صفویه و به خصوص در زمان ظل السلطان ویران شد.»

این کارشناس با استناد به شواهد تاریخی موجود، می‌گوید که بخشی از باروی اصفهان در زمان سلجوقی از همین منطقه مورد بحث (دروازه دولت) شروع می‌شده و تا حوالی چهارراه تختی و دروازه در کوشک امتداد داشته است.

به گفته جعفری‌زند در این محدوده محله‌ای قدیمی قرار دارد که به آن "پشت بارو" می‌گویند که این خود تایید کننده قرار داشتن باروی اصفهان در این مکان است.

اصفهان، موزه بی‌دیوار

این باستان‌شناس و پژوهشگر حوزه قدیم اصفهان، معنقد است آثار تاریخی در اصفهان دارای چند لایه هستند، یعنی مجموعه‌هایی از سازه و بنا طی دوره‌های مختلف روی ویرانه‌های یکدیگر بنا شده‌اند. تاکنون در عملیات‌های کاوش در چنین مکان‌هایی آثار ارزشمندی از دوره‌های مختلف تاریخی به دست ‌آمده است. همچنین این احتمال وجود دارد که در زیر یا اطراف کاخ جهان‌نما و باروی سلجوقی آثار بیشتری وجود داشته باشد.

به گفته او عملیات بیل‌های مکانیکی و ماشین‌های سنگین در آن منطقه هیچ اثری بر جای نخواهد گذاشت که بعدها بتوان در آنجا لایه‌نگاری کرد.

جعفری‌زند می‌گوید: «جهانیان شهر تاریخی اصفهان را موزه بی‌دیوار نام نهاده‌اند و همان طور که در کتاب "اصفهان پیش از اسلام" گفته‌ام، اصفهان مانند شوش، ری یا استخر متروک نشد، بلکه در تمام دوره‌ها زنده و پابرجا بود و به همین خاطر، آثار دوره‌های مختلف روی هم قرار دارند.»

چند سال پیش، وقتی ماهاتیر محمد، نخست وزیر سابق مالزی ـ که برخی او را پدر مالزی جدید نیز می‌شناسند ـ پا به اصفهان گذاشت؛ پس از دیدن زیبایی‌های این شهر گفت: «اگر اصفهان در دستم بود، به اندازه پولی که از نفت درمی‌آورید از اصفهان پول درمی‌آوردم.»