چرا مصاحبه با نخست‌وزیر اسرائیل؟

بی بی سی  , صادق صبا: تلویزیون فارسی بی بی سی اخیرا مصاحبه ای با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، انجام داد که برای بعضی از مخاطبان ما پرسشهایی ایجاد کرده است. عده ای نیز ایراد هایی وارد کرده اند به روش مصاحبه با عطاالله مهاجرانی، نویسنده و وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی، که برای نقد اظهارات آقای نتانیاهو و ایجاد موازنه به برنامه شصت دقیقه دعوت شده بود.

بیشترین انتقادی که به بی بی سی فارسی وارد شده این است که چرا ما به کسی تریبون دادیم که ایران را تهدید به حمله نظامی کرده ، مردم فلسطین را سرکوب می کند و اصولا حرف حسابی برای گفتن ندارد. عده ای نیز گفته اند که زمان پخش مصاحبه نامناسب بوده چون که همزمان شده بود با مقطعی که ایران به رهبری حسن روحانی، رییس جمهوری ایران، در صدد بهبود روابط با غرب است و پخش حرفهای تند آقای نتانیاهو می تواند به این تلاش ها آسیب بزند.

من معتقدم که تصمیم ما برای پخش این مصاحبه، حرفه ای بوده و با اصول ژورنالیسم بی بی سی سازگاری دارد. آقای نتانیاهو یکی از رهبران موثر منطقه است (بدون توجه به اینکه ما با نظراتش موافق باشیم یا نه) و سیاست های او برای مخاطبانمان در ایران تبعات جدی دارد. آقای نتانیاهو بارها تهدید کرده که اگر برنامه هسته ای ایران ادامه یابد به این کشور حمله می کند. او همچنین در کنگرۀ امریکا حامیان قدرتمندی دارد که قادرند در روند تلاش برای بهبود روابط ایران و امریکا مشکل ایجاد کنند.

بنابر این ما به عنوان یک رسانه بیطرف موظف هستیم که نظرات او را به اطلاع مخاطبانمان برسانیم. این اولین بار بود که بینندگان ما فرصت داشتند که پاسخ آقای نتانیاهو را به پرسش های مشخص و مسقیم در بارۀ مواضعش در خصوص ایران از زبان خود او بشنوند.

معیار ما برای پخش نظرات رهبران جهان قطعا این نمی تواند باشد که ما در بی بی سی آن را دوست داریم یا نه، یا مخاطبانمان با آن نظرات موافقند یا مخالف. چون اگر ما بخواهیم با این معیار پیش برویم شاید بسیاری از حرفهای رهبران کشورهای دیگر و از جمله رهبران ایران را هم نباید پخش کنیم.

بعضی از طرفداران آقای روحانی هم از ما انتقاد کرده اند که پخش این مصاحبه به ضرر او و سیاست هایش است و بنابراین نباید آن را پخش می کردیم. زمانی طرفداران محمد خاتمی، رییس جمهوری سابق ایران، این گونه فکر می کردند و انتظار داشتند که هیچ مطلب انتقادی از او منتشر نشود. طرفداران آقای خامنه ای هم معتقدند که او مقام مقدسی دارد و اظهاراتش فصل الخطاب است و انتشار هر نوع مطلب انتقادی از او عبور از خط قرمز است. گر چه عده ای دیگری از طرفداران آقای روحانی چنین فکر نمی کنند و بر عکس معتقدند که اظهارات تند آقای نتانیاهو به نفع رییس جمهوری ایران است زیرا او می تواند استدلال کند که تندروهای داخلی و نخست وزیر اسراییل در حمله به سیاستهای او برای بهبود رابطه با غرب هم سو شده اند.

در مورد زمان پخش این مصاحبه من فکر می کنم از نظر اصول کار حرفه ای خبررسانی و همچنین برای رسانه ای مثل بی بی سی که اولویتش کار روزنامه نگاری بدون دخالت دادن حواشی سیاسی است، کاری درست و به موقع بوده است. آقای نتانیاهو چند روز پس از سفر آقای روحانی به نیویورک برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی، به نیویورک آمده بود و از پشت همان تریبون در سازمان ملل متحد به رییس جمهوری ایران حملات لفظی تندی کرد و از امکان توسل به گزینه نظامی علیه ایران صحبت کرده بود. او اصولا با احتمال موافقت غرب با غنی سازی در داخل ایران مخالف است و ما وظیفه داریم که به عنوان یک رسانه به مخاطبانمان اطلاع دهیم که کسانی نیز مثل نخست وزیر اسراییل وجود دارند که نگران تبعات مصالحه هسته ای ایران و غرب اند.

عده ای از بیینندگان ما با اصل مصاحبه مشکل نداشتند ولی معتقد بودند که مصاحبه چالشی نبود و خبرنگار ما به اندازه کافی آقای نتانیاهو را در تنگنا قرار نداد. کامبیز فتاحی تا این اواخر خبرنگار ما در بیت المقدس بوده، اسراییل را خوب می شناسد و از دیدگاه های آقای نتانیاهو با خبر است و به نظر ما انتخاب خوبی بود که این مصاحبه دشوار را انجام دهد.

مصاحبه گرفتن از نخست وزیر اسراییل برای بی بی سی کار آسانی نیست. بسیاری از سیاستمداران اسراییلی بارها به پوشش بی بی سی در باره سیاست های آن کشور انتقاد کرده اند و معتقدند که بی بی سی در مجموع یک رسانه متمایل به چپ است و به فلسطینی ها گرایش دارد. ولی کامبیز با تلاش های زیاد سرانجام موفق شد که نخست وزیر اسراییل را قانع کند و دوازده دقیقه به او وقت داده شد که در نیویورک با آقای نتانیاهو مصاحبه کند.

کامبیز باید این وقت کم را طوری تنظیم می کرد که پرسشهای اساسی مخاطبانمان را با آقای نتانیاهو مطرح کند. ما از روز قبل از مخاطبان خواسته بودیم که پرسش های خود را برای ما بفرستند. آقای نتانیاهو سیاستمدار کار کشته ای است و برای این مصاحبه کاملا خود را آماده کرده بود و می خواست چند پیام را به مردم ایران برساند و هر پرسشی از او می شد او مواضع خودش را تکرار می کرد.

بینندگانی که انتقاد می کنند که کامبیز او را به چالش نکشیده اگر دوباره به مصاحبه گوش کنند احتمالا نظر خود را تعدیل می کنند. مصاحبه کامبیز مودبانه ولی چالشی بود و پرسشهای بسیار سختی را مطرح کرد.

چند نمونه از پرسشهای کامبیز از آقای نتانیاهو : چرا او در سازمان ملل به منتخب مردم ایران حمله کرد، چرا درحالی که اوباما و غرب و حتی رییس سابق موساد در پی مصالحه با ایران اند او مخالفت می کند و حاضر نیست به امکان راه حل دیپلماتیک فرصت بدهد؟ چرا در حالی که اسراییل بمب اتم دارد و حتی به پیمان ان.پی.تی. نپیوسته به ایران موعظه می کند که غنی سازی را کنار بگذارد؟ چرا می خواهد ایران کلا غنی سازی را متوقف کند در حالیکه همه می پذیرند که این حق ایران به عنوان عضو ان.پی.تی. است؟ چرا به گفته مقامات ایران اسراییل دانشمندان هسته ای ایران را ترور می کند؟ او همچنین از قول وزیر امور خارجه ایران گفت که آقای نتانیاهو دروغ می گوید و منزوی ترین رهبر دنیاست.

اینها پرسش های اساسی است که مخاطبان ما می خواستند که با آقای نتانیاهو مطرح کنیم. البته می شد در ادامه همان پرسش اول در همان باره پرسشهای دیگری مطرح کرد ولی من تقریبا مطمئن هستم که او همان جواب را تکرار می کرد و کار به بگو مگوی بی حاصل می کشید و وقت برای طرح پرسشهای اساسی دیگر باقی نمی ماند.

اگر سیاستمداری به پرسشهای صریح خبرنگاری جواب نمی دهد و به اصطلاح از زیر سئوال در می رود، این دیگر به عهده مخاطب است که در باره آن سیاستمدار قضاوت کند.

قصد بی بی سی مصاحبه با نخست وزیر اسرائیل بوده نه مشاجره با او. کامبیز در مقام یک خبرنگار بی طرف و حرفه ای در برابر نخست وزیر اسرائیل ظاهر شد نه به عنوان یک فعال سیاسی که به هر نکته کوچکی واکنش نشان بدهد. تولید بی طرفانه خبر وظیفه ماست؛ قضاوت و واکنش را به عهده بینندگان می گذاریم.

ما باز هم برای حفظ موازنه در موقع پخش مصاحبه کامل از دو نفر دعوت کردیم تا نظرات آقای نتانیاهو را نقد کنند تا این تصور پیش نیاید که او می تواند از امکانات بی بی سی برای بیان دیدگاه های خود استفاده کند بدون آنکه مورد نقد جدی قرار گیرد. یک مهمان برنامه، سرکنسول سابق اسراییل در واشنگتن بود که از اسراییلی های منتقد سیاست های آقای نتانیاهو است و هدف این بود که بیننده ما متوجه شود که دیدگاه های نخست وزیر اسراییل در داخل آن کشور هم مخالفان جدی دارد و دیگری عطاالله مهاجرانی نویسنده سرشناس و وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران که دیدگاه های انتقادی شناخته شده ای در مورد اسرائیل دارد. مصاحبه آقای نتانیاهو حدود پانزده دقیق طول کشید و به این دو مهمان هم تقریبا به همان اندازه وقت داده شد تا نظرات آقای نتانیاهو را نقد کنند.

مجری برنامه شصت دقیقه در آن روز نادر سلطانپور بود که یکی از بهترین و حرفه ای ترین مجریان بی بی سی فارسی است و بینندگان ما می دانند که او در چهار پنج سال گذشته همیشه دقت کرده تا بی طرفی خود را در مصاحبه ها حفظ کند و با همه مهمانها چالشی مصاحبه کند.

مجریان بی بی سی فارسی البته پیش از شروع برنامه ها با سردبیران روز خود در باره خطوط کلی مصاحبه ها گفتگو می کنند ولی این دیگر بر عهده آنهاست که در برنامه زنده سئوالات را چگونه مطرح کنند و یا اینکه بر اساس پاسخ های مصاحبه شونده پرسش های جدیدی مطرح کنند که پیش بینی نشده است. ولی مسئولیت اصلی بر عهده خود مجری است که مصاحبه ها را چگونه به پیش ببرد.

نادر همانند دیگر مجریان بی بی سی از اصلی در ژورنالیسم حرفه ای و بیطرفانه پیروی می کند که در زبان انگلیسی به آن می گویند:

Devil’s Advocate

که معنای لغوی آن "وکیل مدافع شیطان " است که می شود آن را وکیل مدافع طرف غایب هم ترجمه کرد. منظور این است که مجری در یک مصاحبه نقشی را ایفا می کند که به موجب آن عمدا و به قصد دیدگاه های مخالف نظرات مصاحبه شونده و گاهی حتی دیدگاه های تحریک آمیز را مطرح می کند تا مصاحبه جذاب تر و پر محتوی تر شود نه اینکه خودش به آن دیدگاه ها اعتقاد داشته باشد.

نادر در مصاحبه با آقای مهاجرانی سعی داشت همین نقش را ایفا کند و در ابتدای مصاحبه از ایشان پرسید که اگر آقای نتانیاهو در مورد جمهوری اسلامی نظرات تندی دارد شاید دلیلش این باشد که رهبران ایران در سالهای اخیر با اظهارات تند خود در باره ضرورت نابودی اسراییل زمینه را برای نخست وزیر اسراییل فراهم کرده اند.

ولی در ادامه مصاحبه مطالب دیگری از طرف نادر بیان شد که موضوع را تا حد زیادی برای برخی از بینندگان مخدوش کرد. نادر بدون آنکه قصد داشته باشد، این تصور برای برخی از بینندگان ما ایجاد شد که گویا بعضی کشور های دیگر و از جمله آمریکا، ایران، سوریه ، اردن و عراق مرزهایشان بر خون مردم دیگر بنا شده و جعلی هستند. البته منظور نادر به هیچوجه این نبود که ایران کشوری جعلی است و همانطور که در صفحه فیسبوک خود نوشته "حتی فکر چنین چیزی از عقل سلیم به دور است."

معلوم است که ایران یکی از قدیمی ترین کشورهای جهان است و چند هزار سال از تاسیس آن می گذرد و هیچ کسی در باره آن کوچکترین تردیدی ندارد. منظور نادر این بود که کشورهای دیگری در منطقه در پی فروپاشی امپراطوری عثمانی ایجاد شدند که مرزهای آنها را قدرت های فاتح در جنگ و به طور مصنوعی تعیین کردند مثل سوریه، اردن و عراق. او همچنین می خواست بگوید که کشورهای دیگری هم در جهان و از جمله ایران و آمریکا وجود دارند که مرزهایشان پس از جنگهای خونین شکل گرفت. ولی در موقع طرح پرسش خود این دو نکته را که در ذهن او بود با هم مطرح کرد و در نتیجه این تصور پیش آمد که او می گوید مرزهای ایران جعلی است. ولی همانطور که نادر در فیسبوک خود توضیح داده اصلا اسم ایران در این مجموعه نمی بایست مطرح می شد و این اشتباه بود.

این لغزش ناخواسته ای است که صورت گرفته و باعث شده عده ای از بینندگان ما برنجند. من از این بابت عمیقا متاسفم و امیدوارم که مخاطبان ما بپذیرند که قصدی در کار نبوده است.

همکاران من هر هفته صدها مصاحبه در باره موضوعات مختلف و به طور زنده و گاهی اوقات در شرایط دشوار انجام می دهند و طبیعی است که در موارد نادری کاستی هایی پیش می آید که ما دایما با بازنگری کار خود از آنها درس می گیریم و سعی می کنیم هر چه بیشتر حرفه ای عمل کنیم.

ما بعد از پخش مصاحبه آقای نتانیاهو باز هم برای حفظ موازنه در برنامه نوبت شما از بینندگان خود خواستیم که نظرات خود را در باره اظهارات او بیان کنند و عده بسیار زیادی از نخست وزیر اسراییل انتقاد کردند و عده ای هم همه یا بخش هایی از نظرات او را تایید کردند.

اظهارات آقای نتانیاهو در باره محدودیت پوشیدن شلوار جین در ایران هم واکنش شدیدی در شبکه های اجتماعی ایجاد کرد و ما این واکنشها را هم منعکس کردیم. برخی از کاربران شبکه های اجتماعی معتقدند که پخش این مصاحبه و بخصوص اظهارات آقای نتانیاهو در باره شلوار جین به ضرر او تمام شد. بعضی نیز گفته اند که شلوار جین شاید مثال بدی بوده باشد اما هنوز در ایران حجاب اجباری برای زنان و محدودیت پوشش برای مردان وجود دارد.

ما در بی بی سی فارسی دائما مسائل اسراییل را پوشش می دهیم. در هفته های اخیر همکار من عنایت فانی دو بار در برنامه به عبارت دیگر با مخالفان دولت اسراییل به طور مفصل مصاحبه کرد؛ از جمله با گیلعاد آتسمون یک موسیقیدان برجسته که معتقد است تشکیل دولت اسراییل باعث تنش های زیادی در منطقه شده و یا با یوسی بیلین از مبتکران معاهده اسلو و از مدافعان سرسخت تشکیل کشور فلسطین. ولی ما همانطور که در مقابل حکومت ایران و یا حکومت های دیگر موظف هستیم بی طرفی و انصاف را رعایت کنیم در مقابل دولت اسراییل هم چنین وظیفه ای داریم.

در مورد بی بی سی و یا هر رسانه دیگری نباید تنها بر اساس یک مصاحبه یا برنامه داوری کرد. ما هر هفته صدها مصاحبه پخش می کنیم و من مطمئن هستم که هیچگاه نمی توانیم و نمی خواهیم که همه بینندگان ما را راضی نگهداریم. میلیونها نفر هر شب برنامه های ما را می بینند و سلیقه های مختلفی دارند و یک نفر از یک مهمان برنامه خوشش نمی آید و شخص دیگری از مهمان دیگری. ما چگونه می توانیم همه را راضی نگهداریم؟ ژورنالیست حرفه ای اصلا کارش این نیست که به اصطلاح حرف دل مخاطب را بزند. ژورنالیست جدی برای مخاطب پرسش ایجاد می کند، او را به فکر وا می دارد، از پرداختن به مسائل بحث برانگیز ابایی ندارد و با شجاعت عمل می کند.

از دیدگاه ژورنالیستی من همچنان معتقدم که پخش مصاحبه با نخست وزیر اسراییل کاملا درست بود و انعکاس گسترده آن در رسانه های داخل و خارج ایران و بحثی که در شبکه های اجتماعی ایجاد کرده بهترین گواهی است که تا چه حد لازم بوده که مخاطبان ما نظرات آقای نتانیاهو را بشنوند. البته همیشه می شود از کارهای بزرگ درس گرفت و کیفیت مصاحبه ها را بهتر کرد و از لغزشها کاست و این کاری است که ما در بی بی سی دائما انجام می دهیم.