شصتمین سالگرد سقوط مصدق
کیوان حسینی
شصتمین سالگرد سقوط مصدق: بخش اول
رادیو فردا :۲۸ مرداد ۱۳۳۲، یکی از نقاط عطف سرنوشت قرن بیستمی ایرانیان، از جمله رویدادهایی است که گویی تأثیرشان برای همیشه در زندگی ملتی باقی خواهد ماند.
۶۰ سال بعد از آنچه در این روز رخ داد، هنوز گروهی از ایرانیان با این رویداد تصفیه حساب نکردهاند و آن را به تاریخ وانگذاشتهاند. به ویژه دولتمردان امروز ایران که به رغم داشتن ریشههای مشترک با اسلامگرایان مخالف محمد مصدق و همسو با کودتا، کماکان در میانه مجادلات پایانناپذیر با ایالات متحده ناخنکی به ۲۸ مرداد و «کودتای ننگین سیا» میزنند.
«کودتای ننگین» یا «رستاخیز ملی»؛ تنها راه به صلح رسیدن با آنچه در این روز رخ داد، واکاوی هزارباره آن و تلاش برای کشف بیطرفانه حقیقت است. رادیو فردا به مناسبت شصتمین سال سقوط دولت مصدق، در یک مجموعه برنامه کوتاه رادیویی، در پنج قسمت، نگاهی خواهد داشت به زمینههای وقوع حوادث مرداد ۳۲ و پایان کار یکی از محبوبترین سیاستمداران تاریخ معاصر ایران.
در نخستین قسمت از این برنامهها از محمد مصدق، در سالهای پایانی دهه ۲۰ خورشیدی خواهیم گفت. همچنین شاه جوان که کمتر از یک دهه تاج پادشاهی را به دلیل اشغال ایران توسط بریتانیا و شوروی و تبعید پدرش، بر سر خود میدید. علاوه بر آن نگاهی خواهیم داشت به مسئله نفت و اینکه چگونه یک شرکت نفت بریتانیایی، به واسطه یک قرارداد به جامانده از پایان قرن ۱۹، انحصار مطلق صنعت نفت ایران را در اختیار داشت.
اهمیت این شرکت نفت بریتانیایی در عرصه سیاست داخلی ایران و تلاشهای شکستخورده رضاشاه و دولت محمد ساعد (قرارداد گس-گلشاییان) برای حل مسئله نفت و طرح ملی شدن صنعت نفت ایران، از دیگر موضوعات نخستین قسمت از ویژه برنامه رادیو فردا برای بررسی رویدادهای ۲۸ مرداد هستند. این برنامه را میتوانید اینجا بشنوید:
شصتمین سالگرد سقوط مصدق: بخش دوم
کابینه اول دکتر محمد مصدق از راست: سپهبد نقدی، محمدعلی وارسته، باقر کاظمی، دکتر مصدق، دکتر حسن ادهم، علی هیئت، حسنعلی فرمند، جواد بوشهری، سرلشکر زاهدی، دکتر کریم سنجابی
در بخش دوم از این برنامهها، از بنبست مذاکرات نفتی ایران با بریتانیا در زمان دولت اول محمد مصدق خواهیم گفت و وقایع منجر به کنارهگیری سرلشکر فضلالله زاهدی، نخستین وزیر کشور کابینه مصدق. اینکه سرلشکر زاهدی که بود و چه پیشینهای در افق سیاست ایران داشت، موضوع دیگری است که در این برنامه به بررسی آن پرداختهایم.
استعفای مصدق، و نخستوزیری احمد قوام، وقایع ۳۰ تیر ۱۳۳۱ و بازگشت مصدق به قدرت و به دنبال آن اوجگیری اختلافات او با شاه در دور دوم نخستوزیری، از دیگر موضوعات بررسی شده در دومین قسمت از ویژه برنامه رادیو فردا برای بررسی رویدادهای ۲۸ مرداد هستند. این برنامه را میتوانید اینجا بشنوید:
شصتمین سالگرد سقوط مصدق: بخش سوم
دیدار آیتالله کاشانی با دکتر مصدق
در بخش سوم از این برنامهها، به این موضوع پرداختهایم که آمریکا اساساً چه منعفتی در سرنگونی مصدق داشت، اختلافات مصدق با کاشانی و بقایی، و در نهایت انحلال چطور رقم خود و همچنین چه شد که آمریکا با بریتانیا برای برکناری مصدق همداستان شد.
همراه شدن فضلالله زاهدی با طرح برکناری مصدق و اینکه طرح اولیه برکناری چه بود و چطور به یک کودتای نظامی تغییر کرد، از جمله موضوعات مورد بررسی در سومین قسمت از ویژه برنامه رادیو فردا برای بررسی رویدادهای ۲۸ مرداد هستند. این برنامه را میتوانید اینجا بشنوید:
شصتمین سالگرد سقوط مصدق: بخش چهارم
در چهارمین بخش از مجموعه برنامههای شصتمین سالگرد سقوط مصدق، به این موضوع پرداختهایم که شاه چگونه با طرح کودتا و برکناری محمد مصدق موافقت کرد. صدور دو فرمان مبنی بر برکناری مصدق و نخستوزیری فضلالله زاهدی، همزمان با خروج شاه از تهران، از موضوعاتی است که در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته است.
اما نحوه ابلاغ این فرمانها توسط سرهنگ نصیری، رئیس وقت گارد شاهنشاهی، که به کودتای ۲۵ مرداد مشهور شد، و حوادث پس از آن از روز ۲۵ مرداد تا ۲۸ مرداد، از موضوعات دیگری است که در چهارمین قسمت از این مجموعه برنامه به آنها پرداخته شده است. این برنامه را میتوانید اینجا بشنوید:
شصتمین سالگرد سقوط مصدق: بخش پنجم
در پنجمین و آخرین بخش از مجموعه برنامههای شصتمین سالگرد سقوط مصدق، به جدال آخر مصدق، و مخالفان و معارضانش در ۲۸ مرداد ۳۲ پرداختهایم.
انتصاب سرتیپ دفتری خواهر مصدق به ریاست شهربانی، مردی مشخص میشود از حامیان سرلشکر زاهدی است، شکلگیری تظاهرات ۲۸ مرداد علیه مصدق و ترکیب تظاهرکنندگان، اینکه آیا آنها که در مخالفت با مصدق به خیابانها ریختند، مردم بودند یا افراد اجیرشده با پول سازمان جاسوسی آمریکا، و تصرف ساختمانهای دولتی و نبرد خونین در مقابل منزل مصدق از موضوعات دیگری است که در پنجمین قسمت از این مجموعه برنامه به آنها پرداخته شده است. این برنامه را میتوانید اینجا بشنوید: