اسکناسهای بحثانگیز جدید در اسرائیل
معروف است که پای پول که به میان بیاید میتواند برادرها را هم به جان هم بیاندازد. حالا حکایت بانک مرکزی اسرائیل است که با اسکناسهای جدیدی که اخیراً روانه بازار کرده به شکاف و اختلاف در جامعه دامن زده است.
انتشار اسکناس اصولا کار آسانی نیست. هم به لحاظ ایمنی باید طوری باشد که کسی نتواند آن را جعل کند و در عین شکل و شمایلی مدرن داشته باشد و چهرههای و تصاویری هم که بر آن نقش میبندند هم، مناقشهانگیز نباشند.
تا کنون بر اسکناسهای اسرائیل اغلب تصاویر روسای جمهور یا نخستوزیران این کشور نقش بسته است که گلدا مایر تنها زن در میان آنها بوده است. البته انتخاب چهرههای سیاسی برای روی اسکناس با توجه به اختلاف میان جناحهای چپ و راست همیشه کار آسانی هم نبوده است. از همین رو این بار برای ممانعت از کشاکشهای همیشگی، بانک مرکزی به سراغ چهرههای ادبی یهودی رفته است. ولی زمانی که کابینه اسرائیل روز سهشنبه (۱۰ اردیبهشت) موافقت خود را با چهار گزینه بانک مرکزی از میان شاعران و نویسندگان یهودی اعلام کرد، باز هم موج مخالفت بود که به هوا برخاست و صحبت از "تبعیض" به موضوع روز بدل شد.
اشکنازی و سفاردی و بحثهای قدیمی
ماجرا به نوعی ریشه در شکاف تاریخی میان یهودیهای اشکنازی از یک و سفاردیها و میزارخیها از سوی دیگر، دارد. اشکنازیها از شرق و مرکز اروپا برخاستهاند. سفاردیها که حالا به طور کلی بخشی از میزراخیها تلقی میشوند سبقهشان به اسپانیا برمیگردد. خود میزراخیها اما اصل و نسبشان از آسیا (خاورمیانه) و شمال آفریقا میآیند. همین خاستگاههای متفاوت تا حدودی در موقعیت اجتماعی شهروندان اسرائیل نیز بازتاب یافته است.
یک شهروند اسرائیلی معترض به اوضاع اقتصادی که اسکناس صد شِکِلی را به پیشانی خود چسبانده
به طور سنتی نخبگان حاکم اسرائیل را اشکنازیها تشکیل میدهند و طرفه این که هر ۴ چهره ادبی یهودی قرن بیستم که تصویر آنها روی اسکناسهای جدید نقش بسته نیز از اشکنازیها هستند. البته در این انتخاب عدالت دستکم از لحاظ جنسیتی رعایت شده: دو تا از چهرههای ادبی روی اسکناسهای جدید مرد هستند و دو چهره زن.
تصویر دو چهره ادبی مرد، یعنی شائول چرنیکوفسکی و ناتان آلترمان به ترتیب بر اسکناسهای ۵۰ و ۲۰۰ شکلی نقش بسته و تصاویر خانم راخل بلوواستاین و لئا گلدبرگ هم به ترتیب بر اسکناسهای ۲۰ و ۱۰۰ شکلی.
اسفرادیها و میزراخیها از جمله از زبان حزب مذهبی ساش معترضد و میپرسند که آیا هیچ چهره ادبی اسفرادی یا میزاردخی لایق ثبتشدن روی اسکناسهای جدید نبوده است؟ ساش عمدتا نماینده میزراخیهای مذهبی و اغلب فقیر به شمار میرود که در دولت جدید اسرائیل هم سهمی به آن داده نشده است. حرف رهبر شاس حالا این است که حذف چهرههای غیراشکنازی از اسکناسهای شکِل جدید نمادی از برخوردی کلیتر است که دوائر رسمی در اسرائیل با میزراخیها دارند.
بحثی که شاید گسترده شود
بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل که بخشی از میزارخیهای نیز پایگاه اجتماعی او و حزب لیکودش را تشکیل میدهند با نگرانی از موج نارضایتی در میان این بخش از جمعیت قول داده است که راهحلی برای ماجرا پیدا کند. رسانههای اسرائیل از قول نتانیاهو نقل کردهاند که دفعه بعد حتما باید تصویر یک شاعر میزارخی، مثلاَ یهودا هالوی، بر اسکناس شکل نقش ببندد، چون از نظر وی "شعرهایش درخشان و نبوغآمیزند".
وعده نتانیاهو اما شاید وعده سرخرمن تلقی شود، چون اسکناس شکِل جدید دستکم ۱۰سال دیگر انتشار مییابد. ضمن این که انتخاب تصاویر روی اسکناس هم درحیطه اختیارات بانک مرکزی است، نه رئیس دولت. علاوه بر این هالوی اسفرادی است نه میزارخی و کسی هم نمیداند که اصولا یهودا هالوی چه شکل و شمایلی داشته است.
بحث و جدال بر سر اسکناسهای جدید شکل شاید به این زودیها فروکش نکند و به عرصههای دیگری نیزسرایت کند. به نوشته روزنامه هاآرتص، عیساوی فریج، از اعضای حزب چپگرای مرتص و نماینده مجلس اسرائیل پرسیده است که چرا در ۶۵ سالی که از موجودیت اسرائیل میگذرد تا کنون تصویر هیچ عرب اسرائیلی بر اسکناسها نقش نبسته. آخر، عربهای اسرائیل یک پنجم جمعیت این کشور را تشکیل میدهند و در جامعه فلسطینی مستقر در ساحل رود غربی اردن و نوار غزه نیز شِکِل پول رایج اصلی است.
