فرسایش ارتش سوریه ، سراشیبی سقوط اسد

نیروهای مخالف اسد در حلب، شانزدهم دسامبر ۲۰۱۲

حسین آرین

بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، یکشنبه ۱۷ دی، درنخستین سخنرانی عمومی خود درشش ماه گذشته، بدون توجه به شمار رو به افزایش کشته شدگان و مجروحان و ضعیف شدن پایه های قدرتش تاکید کرد که  قصد کناره گیری از قدرت را ندارد.
 

به گزارش سازمان ملل درجریان نا آرامیهای ۲۱ ماه گذشته در سوریه دستکم ۶۰ هزار کشته شده اند.
 
پیشنهادات اسد
 
بشاراسد در طرح راهبردی خود برای پایان دادن به بحران سوریه پیشنهاداتی را مطرح کرد: قطع کمکهای مالی و تسلیحاتی قدرت های خارجی به نیروهای مخالف؛  پس از آن ، قطع عملیات ارتش سوریه علیه مخالفان،  برقراری آتش بس؛ تماس دولت با "شخصیت ها و احزاب سیاسی" برای برپائی کنفرانس گفتگوی ملی؛ بعد،  تشکیل مجلس موسسان  اصلاح قانون اساسی وهمه پرسی تحت نظر دولت موقت؛ برگزاری انتخابات پارلمانی و تشکیل یک دولت جدید؛ ودر نهایت آزادی زندانیان سیاسی.
 
 بشار اسد در سخنرانی خود در سالن اپرای دمشق کسانی را که خواهان برکناری او از قدرت هستند و با نیرو های دولتی میجنگند "تروریست"، "دشمنان خدا" و"دست نشاندگان غرب" توصیف کرد و هواداران او در سالن  یاد شده با سر دادن شعار "خدا، بشار و ارتش ما " از او حمایت کردند. او دوماه پیش در مصاحبه ای با تلویزیون روسیه گفت بود : "در  سوریه میماند و تا زمان مرگ برای کشورش میجنگد."
 
 ناهمخوانی با واقعیات
 
 سخنرانی تازه اسد که با سخنرانی شش ماه پیش او فرق چندانی ندارد، در حالی انجام گرفت که درگیری بین یکانهای نظامی سوریه و مخالفان او در نزدیکی دمشق درروزهای اخیر شدت بیشتری گرفته است و نیروهای دولتی با حمله های متمرکز خود سعی دارند از تسلط  نیروهای مخالف بر شهرها و نقاط استراتژیک جلوگیری کنند.
 
با اینکه بشار اسد در سخنرانی خود به راه حل دیپلوماتیک برای برون رفت از بحران سوریه اشاره کرد ولی پیشنهاد های او بهره گیری از چنین راه حلی را نا ممکن میکند. او  بار مسئولیت بحران سوریه  را تمام و کمال بدوش مخالفان انداخته و ازآنان خواسته است اسلحه خود را به زمین گذارند و به درگیری پایان دهند تا آتش بس برقرار شود - خواسته ای که رسیدن به  آن ، با توجه به واقعیت های موجود در سوریه و تحولات منطقه ای چه از نظر نظامی و جه از نظر سیاسی،  دوراز انتظار است. به گفته وزیر امور خارجه ترکیه به نظر میرسد که " اسد خود را در اطاقی زندانی کرده و فقط گزارشهای نهاد های امنیتی را میخواند."
 
فرسایش ارتش
 
 اسد برای رویاروئی با موج فزاینده نا آرامیها تکیه گاهی جز ارتش سوریه و نیرو های امنیتی ندارد ولی شواهد نشان میدهد که در چند ماه گذشته وضعیت این ارتش که نزدیک به ۷۰ در صد پرسنل کادر و ۸۰ درصد افسران نیروی زمینی آن علوی اند، به شدت متزلزل شده است. اقلیتِ علویان که ۱۲ در صد جمعیت ۲۲ میلیون و پانصد هزارنفری سوریه را تشکیل میدهند حامیان سرسخت بشار اسد اند و اکثریتِ سنی این کشور، علویان را عاصبان قدرت میدانند.
 
در چند ماه گذشته  به علت  فراگیری نا آرامیها، ارتش سوریه  سعی کرده است  که در صحنه میدانی با کاهش پراکند گی یکانها در مناطق جغرافیائی گسترده ، توجه خود را به دفاع از مناطق وشهرهای استراتژیک مانند دمشق معطوف کند.
 
اما به رغم روی آوردن به این تاکتیک جدید ، توانائی دفاعی ارتش حتی برای عملیات محدود کاهش یافته و فرسایش یکانهای آن شدت گرفته است بطوریکه این یکانها درچند مورد، به رغم برتری آتش و استفاده از توپخانه، هواپیما و حتی  موشک مانند اسکاد، نتوانستند نیروهای مخالف را از مناطق استراتژیک پس زنند. ارتش سوریه به رغم بسیج بسیاری از یکانهایش در تابستان گذشته نتوانست کنترل کامل شهر حلب را بدست گیرد و در حال حاضر در این شهر، نیرو های مخالف جاده های مهم ارتباطی یکانهای نظامی با ارتش سوریه را کنترل میکنند و پشتیبانی این یکانها عمدتاً از راه هوا صورت میگیرد. به عبارت دیگر "ارتش آزاد سوریه" یکانهای دولتی را که در بخشی از شهر حلب حضور دارند محاصره کرده است.
 
 
پیشروی نیروهای مخالف
 
در عرض ماههای گذشته نیرو های مخا لف چه در قالب " ائتلاف ملی نیروهای اپوزیسیون" و چه در قالب سایر گروهها مانند جبهه نصره هم توانائی نظامی خود را افزایش داده اند و هم تجربه رزمی بیشتری کسب کرده اند.  این نیرو ها همچنین با تصرف ایستگاههای بازرسی متعلق به ارتش و پاسگاههای پلیس موفق شده اند اسلحه و مهمات بیشتری بدست آورند و خطوط مواصلاتی شماری از شهر ها مانند حلب و ایدلیب را تحت کنترل خود در آورند. همین نیرو ها  ضمن دریافت کمک  ازعربستان سعودی ، قطر و چند کشور دیگر، در مواردی با پس زدن و شکست یکانهای نظامی توانسته اند خود را به سلاحهای ضد تانک ، موشکهای دوش پرتاب و آر پی جی  نیزمجهز کنند. 
 
نیروهای مخالف همچنین توانسته اند برخی از فردوگاههای مهم نظامی و غیر نظامی کشور مانند فردوگاه دمشق ، فردوگاه تفتناز دراستان ادلب، فرودگاه ابوظهوردرحلب و فرودگاه حمدان در استان دیرالزور را  زیر آتش خود بگیرند و یا راههای ارتباطی با آنها را قطع کنند.
 
به برآورد جرمی وایت ، کارشناس امور نظامی در موسسه مطالعات خاور نزدیک در واشنگتن و افسراطلاعات پیشین ارتش آمریکا ، در شش ماه گذشته، ماهانه نزدیک به ۸۵۰ نفر از نیروهای مخالف دردرگیریهای مختلف کشته شده اند و شمار کشته شدگان و زخمیان نیرو های نظامی ماهانه به ترتیب حدود ۱۰۰۰ نفر و ۴۰۰۰ نفر بوده است.  شواهد نشان میدهد  که یکانهای ارتش  به سبب ناکامیهای گوناگون و تحمل تلفات انسانی روحیه متزلزلی دارند و اراده  خود را برای اجرای عملیات آفندی از دست داده اند .  به موازات این، ارتش برای جایگزینی  پرسنل از دست رفته و جذب افراد وطیفه که اکثریت نیروی زمینی آن را تشکیل میدهند و سنی اند ، با مشکلات جدی روبرواست. بیشتر خلبانان نیروی هوائی سوریه نیز سنی اند.
 
در مقابل نشانه ها حکایت از آن دارد که نیرو های مخالف برای  جایگزینی افراد  کشته شده و جذب داوطلب مشکلی ندارند.
 

 راه حل دیپلماتیک ؟
 
کوشش اخضر ابراهیمی، نماینده سازمان ملل و تتحادیه عرب ، برای برقراری آتش بس و توقف ارسال اسلحه به دو طرف به نتیجه ای نرسیده ومحتوای سخنرانی اخیر بشار اسد و حمایت ایران و روسیه بر باقی ماندن او بر مسند قدرت ، حل بحران سوریه را از طریق دیپلوماسی ناممکن میسازد.
 
نیرو های مخالف که تلفات سنگینی را متحمل شده اند نسبت به یکانهای نظامی روحیه بهتری دارند و گذشت زمان را به نفع خود میدانند و بر این باورند که با یک حمله  گسترده  به دمشق حکومت اسد را ساقط خواهند کرد. آنها از پیروزی قریب الوقوع خود سخن میگویند و علاقه ای به کنار آمدن با رژیم اسد را ندارند. اضافه بر این  پس ازنزدیک به دوسال  مبارزه و خونریزی، دو طرف اعتمادی به یکدیگر ندارند و بعید به نظر میرسد که گفتگو های سیاسی و یا عقد قرارداد بین طرفین راه به جائی برد و یا  مخالفان را متقاعد کند که اسلحه خود را به زمین بگذارند.
 
مهمتر اینکه در صورت عقد قرارداد یا توافق سیاسی، نظارت بر اجرای آنرا چه سازمانی به عهده خواهد گرفت.. بر پایه برخی از گزارشها، در صورت قبول طرح اخضر ابراهیمی، سازمان ملل  یک نیروی حافظ صلح به استعداد ده هزار نفر در سوریه مستقر خواهد کرد -  سازمانی که سابقه عملیا تش برای حفظ صلح همواره رضایت بخش نبوده است و  گذشته از آن بیشتر مردم سوریه علاقه ای به حضورسربازان کلاه آبی در کشورشان ندارند.
 
سراشیبی سقوط ، مرحله گذار
 
تاکنون ۴۵۰۰۰۰ نفر از شهروندان سوریه به طور رسمی و صد ها هزار نفر بطورغیر رسمی به کشورهای همسایه سوریه پناهنده شده اند و درداخل این کشور بیش از یک میلیون و نیم نفر جابجا شده اند که درشرایط بسیار بدی زندگی میکنند.
 
اسد برای برون رفت ازبحران سوریه و بقا رژیم خود به ارتش پناه برده است در حالیکه   انسجام و کارائی یکانهای آن در اثر فرسایش به شدت کاهش یافته است. مخالفان نیز به پیروزی نظامی چشم دوخته اند و کشور های غربی، از جمله آمریکا و کشورهای عمده عربی نیز از دو راه موجود برای حل بحران سوریه، یعنی بهره گیری از دیپلوماسی و پیروزی نظامی مخالفان اسد ، راه دوم را برگزیده اند.
 
سوریه در آستانه درگیریهای سرنوشت ساز قرار دارد و حکومت اسد به سراشیبی سقوط  افتاده است و نحوه سقوط ، یعنی سقوط ناگهانی توام با فروپاشی ارتش و یا لغزیدن تدریجی با عقب نشینی یکانهای نظامی ازمناطق شهری و برگشت به پادگانها، میزان هزینه جا بجائی قدرت را تعیین خواهد کرد. در هرصورت آشفتگی های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مرحله گذارکه پس از سقوط حکومت اسد ظهورمیکند سالهای تیره و تاری را برای سوریه رقم خواهد زد.