آخرین شاه شیعه جهان آیا مذهبی بود؟

آخرین شاه شیعه جهان آیا مذهبی بود؟

مقاله ای از حسن یوسفی اشکوری ,پژوهشگر امور دینی و مذهبی

محمدرضا پهلوی آخرین شاه شیعه مذهب در جهان در سفر حج و در لباس احرام آیا محمد رضا شاه آدم مذهبی بود؟ و آخرین پادشاه ایران در نظر و عمل تا چه اندازه به اصول و آداب و شعائر دینی پایبندی داشت؟ واقعیت این است که تاکنون به طور جدی به این پرسش ها نیندیشیده ام و طبعا بدون تحقیق و تأمل کافی پاسخ دادن به آن کار دشواری است.

در دوران پیش از انقلاب با توجه به تفکر و دیدگاه خاص سیاه – سفیدی آن زمان و خصلت انقلابی گری از نوع مذهبی رادیکال و تا حدودی بنیاد گرایانه، من و امثال من، شاه و درباریان و به طور کلی رجال درباری و حکومتی را آدمهای واقعا مذهبی و ملتزم به مبانی و آداب دینی نمی دانستیم و حتی آنان را مخالف دین و شعائر دینی می شمردیم و در نتیجه تمام ادعا ها و گفتارها و رفتارهای مذهبی شاه و دیگران را تظاهر و برای فریب مردم و با انگیزه های خاص سیاسی تفسیر می کردیم و حاضر هم نبودیم در این دیدگاه خود تجدید نظر کنیم.

به یاد می آورم که بارها برخی از روحانیون و یا اشخاص مسن تر و با تجربه تر به من می گفتند این طور هم که شما ها می گویید نیست، بالاخره اعلیحضرت مسلمانند و شیعه اند و مخصوصا ایشان تنها پادشاه شیعه در تنها کشور شیعه اثنی عشری هستند و باید این را مغتنم شمرد اما من هرگز چنین فکر و استدلالی را قبول نمی کردم و گویندگان چنین سخنی را بر حسب مورد یا نا آگاه و غافل می دانستم و یا حامی رژیم و شاید هم مأمور و البته غیر معذور.

البته دلایل ما هم برای به سخره گرفتن دینداری شاه و رجال پیرامون او کم نبود. از جمله استبداد و خشونت و زندان آزادیخواهان و شکنجه و فقر عمومی و وابستگی به خارج و رواج فسادهای اخلاقی و بی اعتنایی به مقررات شرعی و مطالبات غالب دینداران و بویژه علما و تبعید مرجع دینی و . . .

به هرحال پس از انقلاب هم به تدریج چشم ما به واقعیت ها گشوده تر شد و هم اطلاعات بیشتری به دست آمد و هم یک سویه نگری و به طور جزم اندیشی و سیاه – سفیدی دیدن افراد و یا جریان ها به تدریج جای خود را به اعتدال و انصاف و همه جانبه نگری و تحلیل منطقی تر داد و در نتیجه با توجه به مستندات غیر قابل انکار بسیاری از افکار خام و جزم اندیشانه و نادرست پیشین تغییر کرد و داوری ها در موارد بسیاری به کلی دگرگون شد.

از جمله درباره پهلوی ها و رژیم پهلوی و رجال حکومتی آن دوره و کارنامه آنها و در این میان از جمله موضوع اعتقادات مذهبی رضا شاه و محمد رضا شاه داوری ها تا حدود زیادی تغییر کرد.

در مورد پرسش از اعتقادات دینی افراد و اشخاص حتی از منظر اسلامی به سادگی نمی توان داوری کرد چرا که ایمان از امور قلبی است و نمی توان در اموری این چنین با حدس و گمان و یا شواهد غیر متقن سخن گفت و به خصوص قاطعانه به نتیجه رسید.

می دانیم که در فقه و کلام اسلامی هرکس شهادتین جاری کرد ( شهادت به یکتایی خداوند و شهادت به نبوت محمد ) مسلمان است و از تمام امتیازات و حقوق اجتماعی بر خوردار است ولو در عمل بیش یا کم مبادی آداب دینی نباشد.

در عین حال به طور کلی با استفاده از دو منبع می توان درباره اعتقادات دینی یا میزان پایبندی شخص معین به امور دینی داوری کرد، یکی ارتباط و آشنایی نزدیک و مستند به تجارب و علم شخصی و دیگر، شواهد و قراین و اسناد کافی پیرامون شخصیت و زندگی و عملکرد آن شخص در یک پروسه قابل اعتماد.

روشن است که من نه شخص محمد رضا شاه را دیده ام و نه با او ارتباطی داشته ام که بخواهم به استناد تجارب و آگاهی شخصی اظهار نظر کنم، اما به استناد گفته ها و نوشته های افراد مرتبط و نزدیک به شاه و نیز شواهد مختلف خارجی دیگر، می توان نتیجه گرفت که او فی الجمله باورهای مذهبی (اسلامی – شیعی) داشته و احتمالا گاه نیز به برخی از آداب دینی عمل می کرده است.

چنانکه گفته شد از نظر حقوقی و فقهی هیج جای تردید نیست که محمد رضا شاه مسلمان و شیعه دوازده امامی بوده و حتی در دوران پیش از انقلاب من و مانند من نیز جز این فکر نمی کردیم و هیچ فقیهی حتی دشمن انقلابی او آیت الله خمینی نیز او را تکفیر نکرد.

بنابراین چیزی که باقی می ماند این است که او تا چه اندازه مذهبی بوده و آیا در عمل نیز به قیودات دینی مقید بوده است؟ به عبارت دیگر تظاهرات مذهبی او (زیارت حج و مشهد و قم و یا شرکت در عزاداری ها و نذورات برای اماکن مقدس مذهبی) تا کجا صادقانه و مؤمنانه بوده و تا کجا با انگیزه های سیاسی و عوام فریبانه انجام می شده است؟

در حوزه باورهای شخصی، مذهبی بودن شاه ظاهرا مسلم می نماید چرا که او به خدا و پیامبر و امامان شیعه و یا امدادهای غیبی کم و بیش باور داشته است و شواهد مختلفی مؤید این مدعا است.

فرح دیبا (همسر محمدرضا پهلوی) به همراه رضا پهلوی در حال زیارت

از جمله شماری از این باورها و یا امور غیبی و تجارب معنوی در زندگی و گفتارهای شاه دیده می شود که از آغاز تا پایان ادامه دارد و شاه همواره آنها را در خلوت و جلوت در گفتارهای رسمی و غیر رسمی برای عموم و یا در رسانه های خارجی تکرار می کند.

اگر بنا را براین بگذاریم که تکرار آنها در حضور مردم مذهبی ایران صرفا برای عوام فریبی و جلب نظر مردم و علما و رهبران دینی بوده است، دلیل ندارد که همان حرفها را عینا و حتی با تعصب بسیار و از موضع بالا و با قاطعیت مؤمنانه برای خارجی ها و غیر مسلمانها و حتی غیر مذهبی ها بیان بکند و بر آنها پای بفشرد.

مثلا ادعای نجات وی به دست حضرت عباس در کودکی از سانحه سقوط از اسب و مهم تر ادعای نوعی ارتباط ویژه با امام زمان ( ادعایی که به برخی از ادعاهای احمدی نژاد نزدیک می شود )، سخنی است که شاه سالها پیش در کتاب خود «مأموریت برای وطنم» مطرح کرده بود و در یک یا دوسال پیش از انقلاب در گفتگو با اوریانا فالاچی (خبرنگار پر آوازه و غیر مذهبی ایتالیایی) نیز همان را عینا تکرار می کند و وقتی با اعجاب و انکار تلویحی او مواجه می شود، بی ایمانی او را مورد ملامت قرار می دهد و با اعتماد به نفس مؤمنانه و با زبان یک مؤمن حتی خرافی می گوید شما اروپایی ها ایمان ندارید و این گونه امور معنوی را نمی فهمید.

این گونه امور را نمی توان در همه جا به انگیزه های سیاسی و به فریبکاری نسبت داد. به نظر می رسد که این افکار عمدتا برآمده از تربیت اولیه و خانوادگی وی بوده است. مادرش، که قطعا مذهبی تر از پدرش بود، فرزند را با باورهای مذهبی و آن هم از نوع کاملا سنتی و تا حدودی خرافی رایج آن عصر تربیت کرده بودند.

به ویژه رضا شاه حتما توجه داشت که ولیعهد او باید مذهبی باشد و حداقل متظاهر به مذهب رسمی کشور باشد تا بتواند واجد شرایط پادشاهی کشور مسلمان و شیعه ایران بشود و این فکر تا حدودی جدی بود و قطعا نمی توان این اندیشه و تربیت را صرفا از سر ریا و حتی مصلحت اندیشی روزمره سیاسی تفسیر کرد و احتمالا به همین دلیل بوده است که فرزندان دیگر رضا شاه (باز بر اساس شواهد موجود و حداقل در اطلاع من) کمتر مذهبی بوده و حداقل تربیت دینی آنان چندان جدی نبوده است.

اما در عمل چگونه بوده و انگیزه های سیاسی چه اندازه در تظاهرات دینی شاه نقش داشته است، باز بنا به تجربه و شواهد می توان گفت قطعا بخش قابل توجهی از گفتارها و رفتارهای دینی وی، از سر ریا و به قصد جلب نظر مردمان مذهبی و بویژه رهبران دینی، که همواره مترصد کشف نقطه ضعف و لغزش های اخلاقی و کاستی های دینی بودند تا او را به بی دینی و ضدیت با دین متهم کنند مخصوصا پس از درگذشت آیت الله بروجردی در دهه چهل و پنجاه بوده است.

اما در این صورت باید بی درنگ و از سر صدق و انصاف افزود که اولا چند درصد از مؤمنان و داعیه داران دینی هستند که ادعاها و عملشان یکی است و همواره بر وفق ایمان و مقتضیات باورهایشان سلوک می کنند؟ ثانیا پدیده زشت نفاق و ریا به ویژه در ایران از عصر باستان تا کنون در میان زمامداران و سیاستمداران و بسیار بیش از هر جای جهان رایج بوده و هست و به نظر می رسد که به این زودی از این میراث شوم رهایی نخواهیم داشت.

طبعا محمد رضا شاه هم یکی از همین ریاکاران و عوام فریبان بوده است که گاه ( حتی شاید بتوان گفت غالبا) با تظاهر دینی در اندیشه جلب نظر دینداران بوده تا بتواند کشور را بر اساس افکار و برنامه های خود مدیریت کند و یا بتواند سلطنت پهلوی را تداوم بخشد.

ارتباط او با شماری از علما (که البته در ادوار مختلف دچار قبض و بسط می شده است) و تلاش برای استفاده از حمایت آنان نیز در همین چهارچوب قابل فهم و تفسیر است. سنتی که از عصر کهن بویژه از عصر ساسانیانوجود داشته است. در این سنت نهاد پر قدرت موبدی شکل می گیرد و پس از صفویه نیز این نوع ارتباط و تعامل دو نهاد سلطنت و روحانیت همواره بر قرار بوده است. تعاملی هم از سر اعتقاد و هم از سر مصلحت اندیشی و گاه اجبار و ریا و نفاق از دو طرف.

اما نکته نغز و قابل تأمل این است کسانی که در دوران حکومت محمدرضا شاه از او بد می گفتند و او را به بد دینی یا فساد و ریا و استفاده ابزاری از دین و باورهای مذهبی برای فریب مردم انتقاد می کردند و بر موج همین انتقاد ها بر او چیره شده و اکنون بیش از سه دهه است که بر سریر سلطنت نشسته اند، خود چگونه رفتار کرده و خود تا کجا به ریاکاری مذهبی دامن زده و تا چه اندازه از ابزار سنتی شناخته شده عوام فریبی مذهبی برای بقا و ادامه حاکمیت خود سود برده و می برند؟

نیازی به استدلال ندارد و فقط کافی است کمی درنگ کنیم و مقایسه ای کوتاه و منصفانه بین دو زمامدار و دو حکومت بکنیم.

روابط شاه با روحانیت شیعه برخلاف پدرش همراه با احترام بود

این البته سخنی نیست که سلطنت طلبان و حامیان پهلوی بگویند، کافی است که به سخنان برخی از رهبران روحانی انقلاب (از جمله آیت الله منتظری) در مقایسه دو نظام و نقد نظام کنونی و به ویژه سخنان صریح شمار بیشتری از انشعابیون اخیر توجه کنیم. این سخن مهم «جبهه مشارکت ایران اسلامی» برای اثبات مدعا کفایت می کند که چند ماه پیش طی بیانیه ای حاکمیت مستقر جمهوری اسلامی را به درستی «امپراتوری دروغ» نامید.

اکنون به روشنی در می یابیم که می توان مذهبی به معنای رایج بود و حتی به مراتب بیشتر از محمدرضا شاه مبادی آداب دینی بود، اما در عین حال به مراتب بیشتر دست به جنایت و شکنجه و زندان معترضان و انواع فسادها زد و برای بقا از هیچ کاری پروا نداشت.

این فاجعه داستان دیروز و امروز هم نیست، داستان مکرر تاریخ است و همواره با آن موجه بوده ایم. البته این تناقض ساختاری ادعا و عمل و یا بخشی از اعمال با بخش دیگری از اعمال چگونه قابل تفسیر و توجیه است، پرسش مهمی است که در جای دیگر باید بدان پرداخت.

و اما اینکه چرا شاه تا آخر از ناحیه علما و روحانیت احساس خطر نمی کرد، جای بحث و تأمل دارد و نمی توان پاسخ روشنی به آن داد. اما شاید این ملاحظات تا حدودی روشنگر باشد.

اولا، تنها شاه و ارکان حکومت او (از جمله ساواک) نبودند که یک انقلاب مذهبی و آن هم با رهبری روحانیون و در نتیجه زوال رژیم کهن پادشاهی و استقرار یک نظام دینی – فقهی را پیش بینی نمی کردند، بلکه تقریبا هیچ کس و حتی روشنفکران و آشنایان با تاریخ و تحولات و تغییرات اجتماعی مدرن و نیز منابع امنیتی مقتدر و صاحب اطلاعات انبوه مانند دستگاههای امنیتی آمریکا و انگلیس نتوانستند و یا نمی توانستند چنین پیش بینی ای داشته باشند. چرا؟ خود داستان دیگری است که اکنون مجال اشاره بدان نیست.

ثانیا، احتمالا شاه با توجه به واقعیت ها به طور نسبی به روحانیت و علما و مراجع دینی اعتماد داشت چرا که او می دانست علما عموما به تأسیس حکومت دینی در عصر غیبت باور ندارند و حتی با آن مخالف اند و لذا مانند گذشته هرگز ادعای سلطنت نخواهند کرد، شاید مراجعی که در سطوح مختلف با دربار مرتبط بودند (مانند آیات شریعتمداری، خوانساری و خویی) چنین اطمینانی به او داده بودند (البته این صرفا یک حدس معقول است نه اطلاع از امر واقع.)

ثالثا، شاه طبق تحلیل خود (که البته تحلیل واقع بینانه ای به نظر می رسید) هر گز تصور نمی کرد که طبقات شهری و درس خوانده و حتی فرنگ دیده و بالاتر افراد و جریانهای غیر مذهبی و به اصلطلاح غربگرا به جنبش مذهبی با رهبری علمای سنتی بپیوندند و به استقرار یک نظام فقهی با حاکمیت بلامنازع روحانیان کمک کنند.

جالب است که شاه تا پایان عمر و در تبعید هم برای این امر شگفت پاسخی نیافته بود. او در کتاب « پاسخ به تاریخ » که در سال آخر عمرش در تبعیدگاهش نوشته است، با شگفتی می پرسد که چرا این طبقات شهری و درس خوانده که محصول تجدد و تلاشهای من و پدرم بودند به روحانیت پیوستند؟ (نقل به مضمون)

شاه در سفر حج و در حال بستن احرام

به هرحال شاه تا آخر هیچ نشانه معنی داری برای به قدرت رسیدن روحانیون نمی دید و از این رو چندان نگران رژیم خود نبود. ضمن اینکه به ساواک و نهادهای سرکوبگر داخلی و حمایت های بی دریغ خارجی (به ویژه آمریکا) از خود اطمینان داشت.

اما اکنون که به شکل تجربی و پسینی به تحولات دوران شاه و زمینه های رخداد مهم انقلاب اسلامی نگاه می کنیم و جوانب مختلف تحولات را زیر تیغ نقد و تحلیل می بریم، می توانیم با اطمینان بگوییم که وقوع انقلاب مذهبی و سقوط رژیم پهلوی و استقرار نظام دینی و حتی پیوستن گروه های اجتماعی برآمده از نوسازی و تجدد عصر دو پهلوی به این انقلاب ظاهرا فقهی، بیش از همه معلول و محصول سیاست های نادرست و حداقل ناقص دو پهلوی به ویژه پهلوی دوم بوده است.

از این رو نه باید به توطئه خارجی بهای تام داد و نه باید انگیزه مذهب و قدرت روحانیون را چندان بزرگ کرد که عوامل دیگر در سایه قرار بگیرند.

به یاد می آورم که حدود بیست سال پیش در دیداری تصادفی با مرحوم صدر بلاغی، از روحانیون سرشناس و ناراضی، ایشان به صورت مکرر به رژیم گذشته بد می گفت و من به شوخی گفتم آنها که رفته اند حالا چرا اینقدر به آنان بد می گویید؟ به تلخی اما طنز آلود گفت: آخر! اگر او [شاه] آن کارها را نکرده بودند این ها به قدرت نمی رسیدند.

سیاست های نادرست شاه سرانجام کار را به جایی رساند که نه تجدد او به کارش آمد و نه پول نفت و نهادهای سرکوبگر امنیتی – نظامی او کارگر شد و نه حمایت های خارجی به دردش خورد و نه در برابر خیزش نیرومند مذهبی دهه پنجاه دینداری و تظاهرات دینی او مؤثر واقع شد. بنابراین گزاف نیست که بگوییم: «خود کرده را تدبیر چیست؟»

dook - امارات - دبی ارزوی شاه را به گور خواهید برد.این خرافیهای قبر پرست لیاقط بیشتر از خمینی و دار ودستش که هندوهای سینگ بیشتر نیستند راندارید. کبوتر باکبوتر باز با باز......... چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

zagros_finland - فنلاند - هلسینکی هم مذهبی بود هم مستبد وگرنه ما دچار این گرگهای بیابانی *آخوندها * نمی شدیم. چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

Grappa - المان - برمن روحت شاد همیشه جاوووووووووووووووید شاه چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

Dionysos - فرانسه - پارسی وقتی خود شاه با روحانیت ارتباط داشت و به آنها میدان می داد چطور انتظار داشت که درس خوانده هایی که مثل خودش میان دو ذهنیت تجدد و سنت زندگی می کردند به روحانیون نپیوندند و به آنها اعتماد نکنند. حتی حالا بعد از سی سال انقلاب اسلامی هنوز تحصیل کرده های ایران به آدمهای یک کتابی مذهبی مثل موسوی و کروبی دل خوش کرده اند. جای تاسفه، مردم ایران هزینه سنگینی به خاطر سیاستهای مذهبی شاه و انقلاب نفرین شده اسلامی پرداختند. چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

shemiranian - ایران - تهران شاه ایران هردینی که داشت و یا اصلا دین نداشت مربوط میشود به او و خدای او.اما فکر میکنم با اعمالی که خمینی وحکومت اش به نام اسلام در این سی و دو سال انجام دادن یعنی قتل جنایت -تجاوز به جان و مال و ناموس مردم-دزدی رشوه خواری دروغ-ریا-لوث کردن و بی اعتبار کردن اعتقادات مردم-ترویج فساد -بی شرفی -بی ناموسی -ترویج اعتیاد در سطح وسیع حتی میان خانواده ها و......بیشترین خدا بیامرز را شاه از مردم دریافت میکند و خدا لعنت اش کند را خمینی ...تهران ایران چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

برگشته - بحرین - محرق این گفتاری نادرستیست که هیچ کس پیش بینی انقلاب و حکومت مذهبی نمیکرد حتی دستگاههای امنیتی آمریکا و انگلیس !! چونکه ایت الله خمینی در سالهای تبعیدش در نجف سخنرانیهایی درباره ی حکومت اسلامی داشتند و من کسانی سراغ دارم که شرکت میکردند و خمینی توی ان زمان کتابی درباره ی این چنین حکومتی نوشته اند.. که بعضی از علمای نجف تایید نمیکردند. چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

a_bamdad - ایران - تهران طرفدارای مضحکش تحویل بگیرن.شاه انصافا پیش ای فاشیستا خدایی بود اما اونم یه دیکتاتور خودبین بود مثل همین پلاق توهم ورش داشته بود.قدرت مطلقه و نامحدود و از نظر زمانی بی پایان هر ادمی رو به دیکتاتور تبدیل می کنه.ملا یا شاه.اما طرفداراش شاه متجددشون رو تحویل بگیرن که با ا سد محمود توارتباط با امام ساکن در چاه اشتراک داشتن. چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

برگشته - بحرین - محرق بعضی از باصطلاح دیندارهای کنونی بخصوص انهایکه خارج از کشورند و تابعیت دیگر کشورها گرفته اند شدند کاسه داغتر از اش و طرز تفکرشان مانند انهائی هستند که حکومت شاه را تنها حکومت شیعیست باید این را مغتنم شمرد ... از حکومت جمهوری اسلامی دفاع میکنند و واجب شرعی به حساب میارند و دیدشان بر این است که غیر از این حکومت اثنی عشری دیگری در جهان وجود ندارد و بر روی تمام ظلمهایی که زمامدارها انجام میدهند با این وسیله سرپوش قرار میدهند و فورا مخالفین را مزدوران دین و وطن فروخته استکبار جهانی معرفی میکنند. .تاریخ همیشه خود را تکرار میکند. چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

چین چیلا - ایران - تهران حالا ببینیم اونهایی که فکر میکنند زیارت و حج و چادر مخصوص بعد از انقلابه و طرفدار شاه و پهلوی و شاه دوست هستند ، باز هم فحش و بد و بیراه مینویسن یا نه ؟ چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

ehsan_2nd_time - یوکی - لندن این شاه اگه برش پدرش رو داشت هیچوقت چند تا آخوند دوزاری بی ناموس کشور رو از چنگش درنمیاوردن تا بعد سی سال چنین ویرانی به بار بیارن. سی سالی که برابر با حمله صدساله مغولها یا قوم وحشی تاتاره. لعنت به تو شاه که به آخوند جماعت رو دادی. آخه شاه ایران پا میشه میره عربستان پابوس خدایی که با بدترین تجاوزها حمله کرده به کشور مادری که از کوروش و داریوش به امانت مونده؟ بعد پا میشه میره پابوس امام رضای عرب؟! اونهم با فرح؟ باید با اخوندها کاری رو می کردی که آتاتورک تو ترکیه باهاشون کرد و امروز که امروزه ترکها جمهوری ترکی دارن و ما جمهوری اسلامی (یعنی دروغ مدرن اسلام = جمهوری اسلامی!!!! ) چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

sir.amir - انگلستان - منچستر حسن یوسفی اشکوری ,پژوهشگر امور دینی و مذهبی شما احساس نکردی ور زیادی زدی حسن تازی تخم عرب سوسمار خور.شاه بعد از مصدق بیشتر به روحانیون بها داد چون روحانیون در زمان کودتای ارتشبد زاهدی حامی شاه شدن انها نگران دکتر مصدق بودن که گرایش کمونیستی داره در نتیجه شاه خیلی بعد از این رخداد بها داد به این روباها تازی های مفتخور .. چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

ARTEMIS-SW - .فرانسه - پاریس اشکوری خودش یک جانور بی مغز اسلامیست مثل سروش شریعتی گنجی عبادی و شرکای بی مغز داخل به ایران.کندددددددددددددددد زدند دست بردار هم نیستند .از طویله ی اسلامی پاچه شاهی را که دیگر نیست گرفتن. برای نگهدارندگان ملا و اسلامش توده ایها اکثریتی ها خوراک تهیه کنید با این اراجیف چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

saeed1 - کانادا - تورونتو شاه مذهبی سطحی بود و برعکس به اصول پایبند نبود. چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

sargalesh - ایران - شیراز آخرین شاه شیعه جهان آیا مذهبی بود؟ چرا نباشه ? و اگر هم بود, در حد متعادل بود و عقیده " مذهبیش " را به کسی " تحمیل " نمیکرد. به دینش و دستوراتش احترام میگذاشت و وظیفه دینی خود ( زیارت ) انجام میداد. ایا " سران " کشورهای جهان اول به " پابوس " واتیکان نمیرونند. این دلیلی نخواهد شد که باعث سقوط یک فرهنگ و سیستم بشه. دلیل این انگلاب را در اینجا عنوان کردم, ماها فقط " وسیله " بودیم : کامنت دوم من در: https://iranianuk.com/article.php?id=52550 چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

esfahan_20 - ایران - اصفهان هیچ کدام از پادهشاهای ایرانی بجز این مردیکه خ......به مکه نرفتن بخاطر اینکه بتخانه رادر شانه خودش نمدانستن. چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

zartusht67 - المان - فرانکفورت هرگز ولی با وجود ان همه گاو و گوسفند در ان زمان هیچ کار دیگری نمیتوانست بکند در ضمن تو قانون اساسی امان 3 تااخوند امضا کرده اند همین دست شاه را بسته بود یک بار خواست تغیراتی بدهد نزدیک بود انقلاب شود چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

pariha - کویت - کویت هر دینی ومذهبی داشت بهش افتخار میکردیم - این اشغالها شیعه هستند آبروی نه شیعه بلکه اسلام رو بردند. چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

omid norway - نروژ - اسلو لطفا طرفداران شاه فحش یادشون نره!?چون شاه مسلمان بود.تمام پادشاهان ایرانی بعد از اسلام مسلمان بودند.اخه این دین اسلام چی داره که پادشاهان هم بجای دین زرتشت ,دین اسلام برگزیدند!?ان موقع که زوری در کار نبود!? چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

شمبلیله - انگلیس - لندن جاوید شاه . جاوید شاهزاده رضا پهلوی .تف به قبر پدر هر چی اخوند و اخوند پرست چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

raha1984 - المان - هامبورگ به نظر من اصلا مذهبی نبود ولی بخاطر دین و مذهب که ایران داشت و در منطفه تنها پادشاه شیعه برای نمایش هم که شده بود تظاهر میکرد !به نظر من 95% واقعا به این دین مزخرف اعتقاد دارند!به هر حال هر چه کرد یا نکرد همونقدر که اعتبار و نام ایران وایرانی رو سر بلند نگه داشته بود خودش دنیایی تشکر بود!! روحت شاد ای مرد وطن پرست چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

*پسر شجاع* - ایران - تهران فرق شاه با آخوندها این بود که شاه ایرانی بود و برای او ایران مهمتر از هر چیزی بود .. ولی آخوندها خود را ایرانی نمیدانند برای آنها ایرانی و عراقی فرقی ندارد حتی اگر عراق 8 سال بر سر مردم ایران بمب ریخته باشد.. راستش من به این نتیجه رسیده ام که از نظر آخوندها عربها بهتر از ایرانیها هستن چون آنها عربی بلد هستن ولی ایرانیها نمی تونن خوب عربی صحبت کنن برای همین اگه یک ایرانی و یک عرب به کمک نیاز داشته باشن باید اول به عرب کمک کرد... چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

sepher - استرالیا - سیدنی با شگفتی می پرسد که چرا این طبقات شهری و درس خوانده که محصول تجدد و تلاشهای من و پدرم بودند به روحانیت پیوستند؟. طبقات شهری و درس خوانده توی هیچ تضاهراتی نبودند ما مخالف شاه بودیم اما انکس که بانک اتیش میزد ما نبودیم! ما مخالف گروهی بودیم که شاه راخدایگان کردند و معروف به چماغ دار بودنند ما مخالف شکنجه و اعدام بودیم!. ما خواستار احترام و تبادل نظر بودیم! ما هیچگاه نگفتیم مرگ بر شاه !چون معتقدیم مرگ حق است ! چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

surena1611 - آلمان - اشتوتگارت شاه فقید هرچه بود و هر چه کرد تاریخ قضاوت میکند ولی مثل خمینی سنگدل، جلاد و شیاد نبود. اعتماد به چاپلوسها و عدم پذیرش منتقدین بزرگترین اشتباهی بود که او کرد و نتیجه اش هم همین شد که همه میدانیم. امیدوارم این تجربه تلخ و فراموش نشدنی راه درست را به نسل آینده نشان دهد. مرگ بر حکومت فاسد و جنایتکار ولی وقیح چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

majidirani - ایران - تهران واقعا از این حکومت مسلمان تر بود. کمتر دروغ میگفت - کمتر دزدی میکرد - ووووو............ چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

kalamok1 - امارات - دبی روحش شاد باد ، ایرانیان وطن پرست فراموشش نخواهند کرد ، دین ومذهب مسائل شخصیت عزیزان وربطی به دیگران ندارد . چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

OnLine. - ایران - تهران خاک بر سره بی چشم وروتون کنن .من که دوستش داشتم دیشب هم خوابشو دیدم مثل همیشه باوقار وباشکوه.دردو بلایه این دنیاو اون دنیاش بخوره تو سر علی گدا ورئیس الکی جمهورش وجنتی دارو دسته ریکارش.شما جماعت ادم بشو نیستین.30 سال کم نیست واسه حماقت? چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

arashbehdin - امریکا - اتلانتا معلوم نیست چرا این روزها چپ و راست مقاله درباره مذهبی بودن یا زیارت شاه و ساختن مسجد چاپ میشود؟! اینها میخواهند شاه را در حد یک ملای مکتبی پایین بیاورند و یک مشت اسلامی بسیجی هم کف بزنند که شاه مسلمان بود! چرا درباره تعداد دانشگاههایی که ساخت و از استاندارد علمی بالایی برخوردار بودند نمینویسند؟ چرا از ورزشگاههای مجهز، مدارس، جاده ها، اتوبانها، فرودگاهها، کارخانه های فراوان و صنعت نسبتا مدرن زمان خود یادی نمیشود؟!!! همه اش شده مذهب، اسلام، ملا، روضه و غسل ، زیارت، امام چاهی، عزاداری و.... چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

ARTEMIS-SW - فرانسه - پاریس saeed1 - کانادا - تورونتو . مرگ بر اصول که همان اصول شرم اور و ننگینت ایران را برباد داد مستر اصولگرا!!!! چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

surena1611 - آلمان - اشتوتگارت تبلیغات رادیو bbc در سال 57 به نفع خمینی و بلندگوی ان قلاب بودن این خبرگزاری انگلیسی رو بعضی از دوستان حتما به یاد دارند!!! کمکهای مالی غربیها به خمینی و اطرافیانش از یک طرف و فشار بر حکومت شاه بر ایجاد فضای باز سیاسی در جامعه ای که از کمبود ازادی های سیاسی رنج میبرد باعث فروپاشی نظام شاهنشاهی شد. این مطلب که تحصیلکرده های ایران از خمینی حمایت کردند حرف درستی نیست. خمینی در آنزمان صحبتی از تشکیل حکومت آخوندی نمیکرد و فقط از ضعفهای حکومت شاه میگفت و مردم را فریب میداد. کسی هم فکرش رو نمیکرد که خروج شاه از ایران و آمدن خمینی طبق نقشه غربیها بوده باشه!!! بقول معروف همه به تصور وجود آزادی در ایران نشئه شده بودند و هرکسی برای خودش نقشه هایی میکشید. مخالفت با خمینی هم در آن اوایل لزومی نداشت تا اینکه ... چهار‌شنبه 6 مرداد 1389

برگشته - بحرین - محرق اگر معتقد به روز قیامت هستید امیدوارم انهائیکه شاه دوست و پرست هستند با او محشور بشند و اگر معتقد نیستند هر جا که هست روزی به او ملحق بشند .. آمییییین ..این بهترین دعائیست که میدونم . همچنین خودم خدا کند با کسانی که دوستشان دارم محشورم کند. پنج‌شنبه 7 مرداد 1389

ARTEMIS-SW - فرانسه - پاریس surena1611 - آلمان - اشتوتگارت . دوست عزیز برعکس نظر شما هنگامیکه خمینی گفت تو دهن این دولت میزنم و برنامه هایش را معرفی کرد به به چه چه انقلابیون و امام امامشان اوج گرفت مگر بیاد نمی اورید هلهله ی شادی انقلابیون را برای اعدام بیشتر.....فعلا که اواره ایم و در مورد خودم هر روز خبر مرگ عزیزی از ایران چه در محدوده ی فامیل چه خارج از ان شاد باشید. پنج‌شنبه 7 مرداد 1389

salarkhan - آلمان - هامبورگ omid norway - نروژ - اسلو میدونی اسلام چی داره :تحمیق با وعده سکس با حوری های همیشه باکره و ترس از عقرب و آتیش این برا تحمیق خیلیا بسه!! پنج‌شنبه 7 مرداد 1389

homa-ir - المان - هامبورک سئوال ? - ایا یک کشور مسلمان* شیعه * - پادشاهش باید سنی ویا مسیحی و یا یهود و یا بودائی باشد . یا مسلمان - ایا شاه فقید مسلمان , به ادیان دیگر در ایران احترام میگذاشت یا نه ? پنج‌شنبه 7 مرداد 1389

shahab46 - المان - هانور dook - امارات - دبی.اگه شاه بده چرا زیر سایه اش داری زندگی میکنی... پنج‌شنبه 7 مرداد 1389

shahab46 - المان - هانور مگه مسلمان بودن افتخار داره که هی به اینو و ان میگید هر چی بود ادم بود نه مثل این کثافت ها و طرفدارانشون الاغ به تمام معنا. اسلام وشیعه و ثنی عقل از دارنده هاشون گرفته و نمیگذارد فکر کنند.انکس که نداند ونداند که نداند بگذار ابدالدهر در جهل مرکبش بماند.انهای هم که میگن بد بود یه کوتاه نگاهی به رفتار خودشان بیاندازن وقضاوت کنند پنج‌شنبه 7 مرداد 1389

طراوت - ایران - تهران برگشته - بحرین - محرق ...منم همینطور..آآآآآآآآمیییییییین پنج‌شنبه 7 مرداد 1389

homa-ir - المان - ّهامبورک ** * * سخنان شاهنشاه اریامهر در جواب مخالفت روحانیت با دادن حقوق سیاسی به زنان **** -----------------------------------------------------------. ممالک عقب افتاده در دنیا اعتباری ندارند . یک کشور درجه سه محکوم به فنا. است . دنیا که انجمن خیریه نیست . برای اینکه درصف ممالک درجه اول قرار. بگیریم , همه افراد ایرانی باید در امور مملکت مشارکت داشته باشند. پنج‌شنبه 7 مرداد 1389

surena1611 - آلمان - اشتوتگارت ARTEMIS-SW -فرانسه دوست عزیز. از خبر مرگ عزیزان شما واقعا متاسفم و همدردی مرا بپذیرید. این مشکل همه ماست و دوری از وطن و عزیزانمان در غربت واقعا سخته ولی چاره ای جز تحمل نداریم. امیدوارم با سرنگونی حکومت ولی وقیح بتوانیم در غم و شادی عزیزانمان شرکت کنیم. اما در مورد به به و چهچه انقلابیون هم خدمتتون عرض کنم که این صحیح است صحیح است ها و الله اکبر گفتن ها متاسفانه از فرهنگ چاپلوسی و افراط و تفریط جامعه ماست و کاریش نمیشه کرد. مثل تعارف های شاه عبدالعظیمی میمونه که هنوز هم هست. ولی جدای از اینها در آنزمان بغیر از عده معدودی کسی جرات نمیکرد با خمینی مخالفت بکنه چون عامه مردم خمینی رو نمیشناختند و اون کثافت رو روحانی و مرد خدا بحساب میاوردند. شاد و سربلند باشید پنج‌شنبه 7 مرداد 1389

ARTEMIS-SW - فرانسه - .پاریس surena1611 - آلمان - اشتوتگارت . وامدار مهر شما هم میهن گرامی.روزگار به کامت. جمعه 8 مرداد 1389

homa-ir - المان - ّهامبورک omidnorway- نروژ- اسلو. برو به محمدت بگو که 1400 سال پیش اسلام را باضرب شمشیر وارد خاک ایران و این طاعون را گریبانگیر نیاکان ما کرد. به پادشاهان ربطی ندارد. رضاشاه کبیر یک سرباز در دامان مادر مسلمان بزرگ شده بود . برو خودتی حالا توجلد adamkoki با نرمی که طرفداران پادشاهی فحش ندن . کامنتهای تو هست . فقط برو بموقع جیره ات را بگیر . ای مزدور وحامی ولایت . فقیه ات - هرچی فحش و ناسزاگوئی را بمن و یارانم کردی - کامنت هایت است. رل بازی نکن - حنای شما بسیجی ها دیگر رنگی ندارد. خودتی جمعه 8 مرداد 1389

yasamangoleziba - ایران - تهران ایران همیشه حکومت پادشاهی داشته و دوباره باید سلطنت را به تمدن ایرانی برگرداند. جمعه 8 مرداد 1389

Azadikhah - هلند - تکسل ARTEMIS-SW - فرانسه - پاریس:من را در غم خودتان شریک بدانید.روحش شاد جمعه 8 مرداد 1389

Azadikhah - هلند - تکسل شاه هر چه بود از اخوند ضد ایرانی,دروغگوی ادمکش بهتر بود.خدا بیامرزتش جمعه 8 مرداد 1389

برگشته - بحرین - محرق homa-ir - المان - ّهامبورک . بابا جان برو یه کمی بیشتر تاریخ ایران بخوان . اخه زمان پیامبر که اسلام وارد ایران نشد بلکه زمان خلیفه نا بحق عمر ابن الخطاب (خلیفه دوم) بود . چرا نیاکانمان اینقدر ضعیف بودند که در مقابل مشتی عرب بیابانگرد شکست خوردند ؟!! بروید دنبال علت بگردید؟!! جمعه 8 مرداد 1389

ARTEMIS-SW - فرانسه - .پاریس Azadikhah - هلند - تکسل . سپاس عزیز شنبه 9 مرداد 1389

pahlavi100 - آمریکا - کالیفورنیا برگشته - بحرین - محرق --- علت همان نیاکان شما بودند که نوادگانشان هنوز هم وطنفروش هستند. نیاکان من و هما خانم و بسیاری دیگر مردانه مقابل عمر یا هر تازی دیگر ایستادند و جان باختند. به همین خاطر بین ما "سید" پیدا نمیکنید. شنبه 9 مرداد 1389

iranazadiran - ایران - تهران saeed1 - کانادا - تورونتو. شما کاملا درست فرمودید چون اصول دین تقلبی تزریقی فعلی بت پرستی_ دزدی _ جنایت _ دروغ و ایمان نداشتن به معاد و جزای آخرت است کسی که از خدا بترسد و شرم کند اینگونه وقیحانه عمل نمی کند که اینان و طرفدارانشان می کنند. متاسفانه شاه فقید این اصول را رعایت نکرد این شد عده ای از ایرانیان که سر در آخور بیگانه داشتند و کاه و یونجه شان زیاد شده بود سر مست شده و بی محابا جفت اندازی شروع کردند. آن اصول دین شاه به درد اینگونه مردم نمی خورد چون در آن اصول دین . نمی توانستند خدایی کنند و مال مردم را توسط خرافات زدگی ببلعند و زندگی و اختیارشان را در دست بگیرند. یک کودک نو پا تحمل اینکه مدام دستش در دست والدین باشد ندارد و خود با گریه سرو صدا و یا فرار می خواهد استقلال را درک کند چرا که این خصلت جز اصلی و ذاتی انسانی اوست بعد این کفتارهای هاف هافو به نفس کشیدن و نوع آن هم کار دارند و دخالت می کنند. ای وای بر ما. شنبه 9 مرداد 1389

homa-ir - المان - ّهامبورک برگشته - بحرین- محرق. مردک بیسواد دین اسلام 1400 سال پیش توسط یک عرب بنام محمد در اعراب پیاده و کم کم گسترش داده شد . و در حمله اعراب به ایران مزدکها و. به ائین زرتشت لطمه های زیاد و اعراب کشته های زیادی از ایران گرفت و دین اسلام را بهمین دلیل میگویند با ضرب شمشیر وارد ایران شد. نیاکان ما زرتشت و کوروش کبیر چون ایرانی اصیل هستیم . و لی عرب نژاد نیستیم . ودوست عزیزم پهلوی جون درست می گوید که * سید* در نیاکان مانیست و. نمیخواهیم هم ننگی بدنبال نام خود یدک داشته باشیم .پس دهانت راببند شنبه 9 مرداد 1389