زیره ی سبز و خواص آن
زیره ی سبز و خواص آن
Cuminum cyminum
زیره ی سبز گیاهی است بوته ای و علفی به ارتفاع حداکثر نیم متر. ساقه ی این گیاه راست و دارای انشعابات دوتایی است. ریشه ی آن باریک و بلند و به رنگ سفید است.
برگ ها به خاطر تقسیمات و بریدگی های زیادی باریک و نخی شکل هستند و به صورت متناوب بر روی ساقه قرار گرفته اند. گل ها کوچک به رنگ سفید و گاهی صورتی می باشند که مجموع آن ها به صورت چتر مرکب در انتهای ساقه قرار گرفته اند.
میوه ها دوکی شکل و به طول حداکثر 6 میلی متر و عرض 1/5میلی متر می باشند که سبز کم رنگ مایل به خاکستری هستند و بوی معطری دارند.
غیر از میوه، قسمت های دیگر گیاه نیز معطر است. قسمت مورد استفاده ی این گیاه، میوه های آن است که سرشار از اسانس می باشد.
زیره ی سبز در ایران به صورت خودرو و یا کشت شده وجود دارد و مهم ترین مناطق رشد و تکثیر آن گستره ی وسیعی از استان خراسان از جمله سبزوار، نزدیک مشهد و اطراف سرخس، اطراف سمنان، اطراف تهران، اطراف دامغان و بسیاری دیگر از نواحی مستعد ایران می باشد.
تاریخچه:
زیره ی سبز جزء اصلی پودرهای کاری و چیلی است و به عنوان طعم دهنده در محصولات غذایی - تجاری متنوعی به کار می رود.
روغن این گیاه از طریق تقطیر با بخار آب، برای مزه دار کردن نوشیدنی ها، دسرها و چاشنی ها مصرف می شود و همچنین جزء معطر کرم ها، لوسیون ها و عطریات است.
ترکیبات مهم:
دانه های زیره ی سبز حاوی تا 5 درصد اسانس، 22 درصد چربی، تعداد زیادی اسید آمینه ی آزاد، تعدادی فلاونوئیدهای گلوکزیدی از جمله مشتقاتی از آپی ژنین و لوتئولین است.
ترکیبات اصلی، اسانس آلدهیدی هستند که تا 60 درصد آن را تشکیل می دهند.
کومین آلدهید مهم ترین جسم اسانس زیره ی سبز است. چنانچه دانه ها پودر شوند، اسانس آن تا حدود 50 درصد کاهش می یابد و در صورتی که مدت آسیاب کردن بیش از یک ساعت باشد، کاهش میزان اسانس از این هم بیشتر خواهد بود.
ترکیبات دیگر اسانس هیدروکربن های منوترپنی و سس کویی ترپنی است.
یکی از بهترین نشانه های مرغوبیت و کهنه نبودن دانه ها، وجود دو جسم کومین آلدهید و 3- پارامنتن 7- آل به مقدار قابل توجه در اسانس زیره ی سبز است.
دارو شناختی و اثرات مهم:
عصاره ی اتردوپترولی زیره ی سبز خاصیت آنتی اکسیدانی خوبی دارد. گرچه کومین آلدهید خالص حتی با غلظت های بالا اثرات مهار پراکسیداسیون کبدی را نشان نداده است، ولی قدرت پاک کنندگی آنیون های سوپراکساید را دارا است.
در مطالعاتی ادویه های حاوی زیره ی سبز خاصیت ضد سرطانی را در موش نشان داده است.
اسانس زیره ی سبز و کومین آلدهید دارای اثرات قوی لاروکش و ضد باکتری می باشد. اسانس آن در غلظت های 300 تا 600 در میلیون، از رشد لاکتوباسیلوس پلانتاروم جلوگیری می کند.
سمیت و عوارض جانبی:
زیره ی سبز همیشه یک ادویه ی غیرسمی و خوراکی بوده است. در عین حال ممکن است بعضی افراد به آن حساسیت داشته باشند.
در آزمایش اسانس خالص زیره ی سبز از قسمت تراشیده شده ی پوست شکم موش به سرعت جذب و اثرات فتوتوکسیسیته ی آن مشخص شد. این اثر بیشتر به ترکیب کومین آلدهید آن نسبت داده شده است.
طریقه و میزان مصرف:
* مصرف هر نوبت زیره ی سبز را بین 300 تا 600 میلی گرم توصیه کرده اند که می تواند تنها یا همراه با گیاهان دیگر و یا ادویه جات مصرف شود.
این میزان معادل با 10 عدد دانه می شود. اسانس آن را می توان 0/06تا0/2 میلی لیتر در یک نوبت مصرف کرد.
مهم ترین اثرات گزارش شده:
سقط کننده، ضد درد، بی حس کننده، ضد کرم، ضد چسبندگی پلاکت ها، ضد باکتری، ضد سم، ضد صفرا، ضد باروری، ضد التهاب، ضد اکسیدان، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، تقویت کننده ی قوای جنسی، قابض، ضد نفخ، ضد احتقان، معرق، هضم کننده ی غذا، ادرار آور، شیرافزا، دارای خاصیت استروژنی، قارچ کش، لاروکش، فتودرماتیتیک، محرک، تقویت کننده ی معده، تقویت کننده ی رحم و التیام دهنده ی زخم.
نکات قابل توجه:
1- مقدار مصرف این نوع زیره نسبتاً کم است؛ به طوری که مصرف آن را در هر نوبت کمتر از 1 گرم توصیه کرده اند.
2- جنس، گونه، نوع اسانس و ترکیبات گیاه زیره ی سبز با زیره ی سیاه کاملاً متفاوت است و اثرات دارویی آن ها نیز در بعضی موارد تفاوت دارد؛ به همین دلیل میزان مصرف آن ها نیز متفاوت خواهد بود. مقدار مصرف زیره ی سیاه، که در بسیاری از غذاها مصرف می شود، می تواند ده برابر زیره ی سبز باشد.
3- بوی متفاوت این دو نوع زیره( سبز و سیاه ) به دلیل متفاوت بودن ترکیبات اصلی اسانس آن ها است.
4- بیشترین مصرف زیره ی سبز در جهان در صنایع غذایی، ادویه جات، طم دهنده ها، خوشبو کننده ها و صنایع عطرسازی می باشد.
دکتر محمد حسین صالحی سورمقی – دکترای داروسازی
و عضو هیات علمی دانشکده داروسازی
