داستان تکه ای از زندگی ( خاطره خوانی ۱ ) فایل صوتی

برنامه خاطره‌خوانی - بخش نخست

تکه‌ای از زندگی

رضا دانشور

برای شنیدن فایل صوتی «اینجا» را کلیک کنید.

دورد بر شما، بیشتر خاطره‌هایی که دوستان فرستاده‌اند به معنای درست کلمه خاطره نیست. بعضی وصف‌حال‌اند، بعضی درد دل و پاره‌ای قطعه‌ی ادبی.

بیشتر برداشت‌شان از خاطره همان یک نوشته‌ی تخیلی‌ست. سعی خواهیم کرد درباره‌ی این موضوع طی برنامه‌های آینده اندیشه و گفت‌وگو کنیم. اما قبل از هرچیز ذکر نکته‌ای در مورد نفس نوشتن و نوشتن خاطره مفید خواهد بود. در نفس نوشتن بسیار سخاوت است و اندکی طمع، بخشندگی بسیار و تقاضای مشروب. آن کسی که می‌نویسد، بخصوص اگر از خودش می‌نویسد، چیزی که ویژگی خاطره است، خودش را در مقابل دنیا باز می‌کند و خواننده را به دنیای خودش دعوت. این دنیا به مخاطب چه می‌گوید. پاسخ به این سوال قبل از هر چیز دیگر و بی‌تردید این است: تکه‌ای از زندگی.

انسان یکبار بیشتر در این جهان زندگی نمی‌کند و بهره‌مندی و حض و تجربه‌اش مربوط به همین یکبار است. کوتاهی عمر و کمبود تجربه‌های لازم و ندیدن دیدنی‌ها و شگفتی‌ها و نچشیدن بعضی لذایذ و نشنیدن شنیدنی‌ها و نداشتن فرصت یا جرات کافی برای بعضی کارها حسرتهای بزرگ آدمیزاد‌ند. سخاوت روای خاطره در همینجاست. او با سهیم‌کردن مخاطب در دیده‌ها، شنیده‌ها و پیشامدهای تلخ و شیرینش تکه‌ای از زندگی‌اش را هدیه می‌دهد و چه هدیه‌یی گرانبها‌تر از لقمه‌ی زندگی.

بنابراین وقتی کسی خاطره‌ای می‌نویسد یا بیان می‌کند، باید از خودش بپرسد دارد چی به مخاطب می‌دهد و متقابلا چه توقعی از او دارد و اگر خود او مخاطب باشد، چه توقعی از شنیدن یک خاطره دارد؟ چقدر یگانگی، جذابیت، زیبایی زبان و غنای تجربه در این خاطره متمرکز است. در یک کلام،‌ چقدر زندگی در این خاطره هست؟ آیا تکه‌ای از خاطرات مکرر زندگی روزمره‌ی ما ارزش بیان دارد؟ آیا در گفتن آن بخشندگی و هدیه یا زیبایی و تجربه است؟ آیا نکته‌ای تفکرآمیز، بدیع و ویژه وجود دارد؟ در مقابل چیزی که گوینده توقع دارد، یعنی توجه و احتمالا همدلی و تفاهم، چیزی قابل توجه، چیزی که تفاهم و همدلی ایجاد بکند عرضه می‌کند؟

این اولین معیار و ملاک خاطره‌گویی‌ست. باید چیزی باشد که آن را بگویید. هر خاطره شهادتی‌ست به چیزی و شهادت زمانی معنا دارد که قصدش جست‌وجوی حقیقت باشد. پس هر خاطره به یک حقیقتی گواهی می‌دهد. از خودمان سوال کنیم این خاطره به چه حقیقتی اشاره دارد. این دومین معیار است.

هر خاطره در نفس خودش حاوی حقیقتی‌ست که از واقعیت اتفاق‌افتاده به‌دست می‌آید. اما وقتی به بیان درمی‌آید، خودبه‌خود اتفاق دیگری می‌افتد. بیان خاطره، یعنی در میان گذاشتن آن با دیگری. و می‌دانیم دیگری همیشه مثل ما نمی‌بیند، هر کس جنبه‌ای از واقعه را می‌بیند یا مهم‌تر تلقی می‌کند. و در نتیجه هر کس به ظن خود تفسیری متفاوت از معنای آن به‌دست می‌دهد. مخاطبان متعدد معناهای گوناگون و متناقضی را عرضه می‌کنند. بنابراین نتیجه‌ی بیان خاطره چیزی بیشتر از شهادت یکنفر بر یک حقیقت واحد است. زیرا گوناگونی معناها و برداشت‌ها حقیقت را فاقد معنا می‌کند و در جهانی که همه‌چیز نسبی‌ست و حقایق و معناها از هم می‌گریزند، بیان خاطره نمی‌تواند قصدی شریف‌تر از جست‌وجوی معنا داشته باشد. در بیان هر خاطره اراده‌ی یافتن معنا و انطباق آن با حقیقت مستتر است. این سومین معیار است.

و چهارمین معیار زبان روایت است که بار همه‌ی مسئولیت را به‌دوش دارد. زبان خاطره عمدتا ماضی‌ست. زیرا بقول هانا آرنت «حقیقت این است که هر داستانی که برای آدمیان اتفاق می‌افتد فقط هنگامیکه معنای راستین خود را آشکار می‌نماید که به پایان رسیده باشد». علت این امر هم روشن است، زیرا زمانی که آدم در دل حادثه است، آنچنان درگیر فوریت‌ها و ضرورت‌هاست که کمتر فرصت بازاندیشی و سرجمع‌زدن دارد. و بعدها در خاطره است که فاصله‌ی زمانی امکان نگاه کردن درست را می‌دهد و مجال گفت‌وگو از سروته قضیه را.

اما در عین‌حال مواردی هم ممکن می‌شود که می‌شود خاطره را به‌زبان حال روایت کرد. مثلا وقتی جنبه‌ی تصویری و تجسمی حادثه قوی باشد و اساس ماجرا متکی به جنبه‌های بیرونی و عینی و توصیفی، یا زمانیکه از رؤیا و خواب سخن می‌رود و یا وقتی که خاطره همزمان با رویداد بیان می‌شود. زیرا رویداد آنچنان خارق‌العاده است که روای می‌داند در حال شهادت به لحظه‌ی مهم و استثنایی‌ست و چیزی که دارد می‌گذرد از پیش و قطعا ارزش یک خاطره‌ی ماندگار را دارد. مثل ماجرای بیخانمانی خانم بلسین در شهر پرسکات آریزونا در آمریکا که ما بعنوان نمونه‌ای خوب آن را انتخاب کرده‌ایم و برای شما می‌خوانیم:

بیخانمان در پرسکات، آریزونا