آبگیری سد سیوند و احتمال تخریب آثار باستانی ایران
در پی تجمع هفته گذشته گروهی از مدافعان میراث فرهنگی و دوستداران محیط زیست در مقابل وزارت نیرو در اعتراض به آبگیری سد سیوند و وارد شدن خسارت های احتمالی به آثار تاریخی منطقه پاسارگاد، بحث در باره پیامدهای آبگیری این سد دوباره در کانون توجه قرار گرفته است.
سد سیوند یک سد خاکی است که بر روی تنگه بلاغی مشرف بر آثار باستانی ایران احداث شده است این تجمع در پی انتشار اخباری مبنی بر آغاز آبگیری سد سیوند در اواخر بهمن ماه با حضور ۵۰ نفر از اعضای سازمان های غیر دولتی مدافع میراث فرهنگی در روز چهارشنبه ۱۸ بهمن در تهران برگزار شد.
این تجمع آخرین دست از اعتراضاتی است که از چند سال پیش در دفاع از میراث فرهنگی منطقه پاسارگاد آغاز شده و در یک سال گذشته همزمان با نزدیک شدن زمان آبگیری و پایان عملیات ساخت سد شدت یافته است.
سد سیوند در ۱۰۰ کیلومتری شهر شیراز و ۵۰ کیلومتری تخت جمشید بر روی تنگه بلاغی ساخته شده است که یکی از مکان های تاریخی است و به گفته برخی کارشناسان نزدیک به ۱۰۰ محل باستانی در این تنگه قرار دارد که با آبگیری سد زیر آب رفته و نابود خواهد شد.
در تنگه بلاغی آثاری از دوران غارنشینی تا هخامنشی کشف شده و برخی می گویند که بسیاری از آثار تاریخی این منطقه هنوز کشف نشده است و دولت باید جلوی آبگیری سد سیوند را بگیرد.
این در حالی است که حسن فاضلی رئیس پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی از پایان عملیات اکتشاف باستانشناسان در منطقه تنگه بلاغی خبر داده و تاکید کرده که آبگیری سد سیوند آثار باستانی را تهدید نمی کند.
آقای فاضلی که در کاوش های سه سال گذشته منطقه بلاغی حضور داشته، گفته است: "آثار باستانی قیمتی در این منطقه به دست نیامده اما کاوش ها در این ناحیه به مطالعات تاریخی ایرانیان در دوره هخامنشیان کمک زیادی کرده است."
سازمان میراث فرهنگی چهارده سال پیش در زمان شروع عملیات ساخت سد سکوت کرده و هیچ واکنشی نشان نداده بود اما بعد از شروع اعتراضات، تلاش هایی را برای بررسی و کاوش در این منطقه آغاز کرد معترضان آبگیری سد سیوند می گویند با آبگیری این سد، مقبره کوروش پادشاه هخامنشی که در نزدیکی سد قرار دارد به دلیل رطوبت آسیب خواهد دید.
فاصله مقبره کوروش با دریاچه سد حدود پنج کیلومتر است و برخی منتقدان می گویند با آبگیری سد، اختلاف سطح آب با آرامگاه به حدود ۴۰ متر و به روایتی ۴ متر خواهد رسید.
مخالفان آبگیری سد می گویند محدوده آرامگاه کوروش در منطقه ای سیل خیز قرار دارد و در زمستان سال ۱۳۷۷ با جاری شدن سیل، تا پله دوم آرمگاه به زیر آب رفته و وجود دریاچه در پائین دست آرامگاه می تواند خطر آب گرفتگی محوطه پاسارگاد را بیشتر کند.
به گفته آقای فاضلی، آنچه همه را نگران می کند نفوذ آب به منطقه پاسارگاد و مقبره کوروش است که آن هم قابل رفع است و مشکل جدی ندارد.
نتیجه اعتراضات
اعتراض نسبت به ساخت سد سیوند و احتمال تخریب آثار تاریخی از چند سال پیش شروع شده و معترضان ساخت سد با برگزاری نشست های متعدد و ارسال نامه هایی به آیت الله علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی، محمود احمدی نژاد رئیس جمهور و نمایندگان مجلس خواستار متوقف شدن ساخت سد و آبگیری آن شده اند.
این اعتراضات مهمترین اعتراضات خودجوشی است که در سال های اخیر از سوی تشکل های غیر دولتی در زمینه میراث فرهنگی در معرض خطر شکل گرفته و به یکی از دغدغه های علاقه مندان تاریخ و فرهنگ ایران در داخل و خارج کشور تبدیل شده است. به طوری که دولت ناچار شده نسبت به دغدغه های مدافعان میراث فرهنگی حساسیت بیشتری نشان دهد.
سازمان میراث فرهنگی چهارده سال پیش در زمان شروع عملیات ساخت سد سکوت کرده و هیچ واکنشی نشان نداده بود اما بعد از اعتراض تشکل های غیردولتی و کارشناسان میراث فرهنگی در باره خطرات آبگیری سد سیوند، سازمان میراث فرهنگی تلاش هایی را برای بررسی و کاوش در این منطقه آغاز کرد.
باستان شناسانی از کشورهای فرانسه، ایتالیا، آلمان، ژاپن، لهستان و آمریکا با همکاری باستان شناسان ایرانی برای آنچه "نجات بخشی تنگه بلاغی" خوانده شده، به همکاری با سازمان میراث فرهنگی پرداختند.
گزارش بررسی ها و حفاری های باستاشناسان در همایشی ارائه شده اما گزارشی ازنظرنهایی کارشناسان در باره پیامدهای آبگیری سد سیوند و خطرات احتمالی آن برمنطقه باستانی پاسارگاد در دست نیست.
برخی مسئولان سازمان میراث فرهنگی اعلام کرده اند که بعد از بررسی نظرات کارشناسان در صورتی که خطری متوجه مکان های تاریخی منطقه نباشد، اجازه آبگیری سد را صادر خواهند کرد.
آبگیری کامل سد دو تا سه سال طول خواهد کشید اما تا به حال شروع مرحله آبگیری چند بار به تاخیر افتاده و به دلیل ادامه اعتراضات و مخالفت ها، زمان آغاز آبگیری سد همچنان در پرده ای از ابهام قرار دارد نگرانی اصلی این است که آبگیری سد به تغییرات زیست محیطی و آب و هوایی منجر شود و با نفوذ آب و رطوبت به منطقه در دراز مدت آسیب هایی جدی به محوطه تاریخی پاسارگاد وارد شود.
منتقدان می گویند وزارت نیرو ملاحظات تاریخی و فرهنگی را در نظر نگرفته ولی مسئولان وزارت نیرو می گویند فاصله دهانه اصلی سد تا محوطه پاسارگاد نزدیک به ۱۷ کیلومتر است و خطر رطوبت این آثار را تهدید نمی کند.
مشخصات سد
سد سیوند که از نوع خاکی با هسته رسی است در شمال شیراز و بر روی رودخانه پلوار در محل تنگه بلاغی ساخته شده است.
تنگه بلاغی تنها جاده باستانی پادشاهی هخامنشی به طول ۱۸ کیلومتراست که پاسارگاد را به تخت جمشید و شوش متصل می کرده است.
ارتفاع سد ۵۷ متر است و حجم مفید مخزن آن ۱۵۰ میلیون متر مکعب برآورد شده است و مقامات وزارت نیرو می گویند ۱۰ هزار هکتار از اراضی پائین دست سد از آب آن استفاده خواهند کرد که بخشی از آن نیز برای تامین آب شرب مردم منطقه مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
وسعت دریاچه سد حدود ۱۵ کیلومتر مربع برآورد شده و ۸۰ میلیارد تومان برای ساخت سد هزینه شده است.
آبگیری کامل سد دو تا سه سال طول خواهد کشید اما تا به حال شروع مرحله آبگیری چند بار به تاخیر افتاده و به دلیل ادامه اعتراضات و مخالفت ها، زمان آغاز آبگیری سد همچنان در پرده ای از ابهام قرار دارد.
