تجلیل از بهرام بیضایی در خانه هنرمندان ایران

خانه هنرمندان تاکنون چنین ازدحامی به خود ندیده بود. استقبال چنان بود که نه تنها در سالن های بتهوون و ناصری برای روی زمین نشستن یا ایستادن جا نبود، بلکه راهروها و سالن ها هر دو طبقه خانه هنرمندان مملو از علاقمندان بود.

مراسم با سخنان بهروز غریب پور مدیر خانه هنرمندان آغاز شد. وی با تشبیه بیضایی به تخت جمشید گفت می توان او را نادیده گرفت یا حتی یکی از ستون هایش را به سرقت برد، اما نمی توان انکارش کرد. او از اعتماد به نفسی که آثار بیضایی به جامعه ایران داده با تحسین یاد کرد.

سپس علی دهباشی سردبیر ماهنامه بخارا پس از خیر مقدم گفت: 51 سال از نگارش نسخه اولیه 'آرش' می گذرد و این قلم درطول نیم قرن علیرغم مشکلات و کارشکنی ها، همچنان نوشته است.

پس از سخنان دهباشی، فیلم کوتاهی در باره مرور آثار سینمایی بیضایی ساخته واروژ کریم مسیحی، سامان خادم و شهروز توکل به نمایش در آمد که در آن صحنه هایی از نه فیلم بلند و سه فیلم کوتاه بیضایی پخش شد.

مژده شمسایی بازیگر تئاتر و سینما و همسر بیضایی سخنران بعدی این مراسم بود که گفت چون عاشق بیضایی شده نمی تواند در باره بیضایی چیزی بگوید، در عوض بخش هایی از نمایشنامه'سهراب کشی مویه تهمینه'را که بیضایی شب قبل از مراسم، نگارش آن را به پایان رسانده بود، برای حاضران خواند.

نثر زیبا و فاخر بیضایی و روخوانی دلنشین و با تسلط مژده شمسایی با استقبال پرشور حاضران روبرو شد.

آیدین آغداشلو، نقاش و مدرس، بیضایی را آبروی نسل خود و نسل های بعدی نامید و گفت بیضایی در جوانی به چهارراه بزنگاه تاریخ رسید، چهارراهی که از سویی گذشته را به حال و از سوی دیگر شرق را به غرب متصل می کند و او در چنین جامعیتی با نیرویی زاینده و بالنده معنای دورانش و تمامی آن چیزی که از تاریخ و اساطیر گذشته به او رسیده را تا به امروز همچون بار امانتی حمل کرده است.

وی افزود باید به بیضایی قوت قلب بدهیم و نیروی مان را به نیروی تمام نشدنی او متصل کنیم تا بداند که تنها نیست و بدانیم که تنها نیستیم.

او تسلط بیضایی بر نثر فارسی را ستود و گفت باقیماندن زبان زیبا و فاخر فارسی و تداوم حیاتش نه به خاطر لغاتی است که فرهنگستان ها وضع می کنند، بلکه به خاطر وجود بهرام بیضایی و مانندهای اوست که این زبان را در پالایشی مجدد با حفظ معنا و حرمت زنده نگه می دارند.

آغداشلو از سانسوری که بر بیضایی و آثارش در بیست و چند سال گذشته حاکم بوده، انتقاد کرد و گفت برای من سبب تاسف است که به هنرمندی چنین نیرومند و کوشا و سرشار از افکار درخشان در تناقضی غم انگیز اجازه کار کمتری داده شده است. در حالی که این دهه، شایسته ترین دهه عمر اوست و او باید بتواند عالی ترین آثار خود را به ثمر برساند.

آیدین آغداشلو با اشاره به سه نمایشنامه آخر بیضایی گفت می دانم در بعضی از آثار متاخر او دلتنگی، دل شکستگی و دادخواهی بسیار است. اما می خواهم با آخرین کلمه ای که افشین سردار شریف و بزرگوار ایرانی در نبرد با اعراب، پیش از آنکه بر سر دار رود، سخنانم را به پایان برم افشین در آخرین لحظه نگاهی به اطراف کرد و گفت: آسانیا، یعنی آسان است، این نیز بگذرد.

بابک احمدی، نویسنده و منتقد با یادی از فرخ غفاری کارگردان هنرمند و بنیانگذار فیلمخانه ملی ایران که چند روز پیش در غربت غرب درگذشت، سخنان خود را آغاز کرد.

او بیضایی را نویسنده و کارگردان برجسته ای در تئاتر و ادبیات نمایشی، سینماگری صاحب سبک و صاحب ادبیاتی مستقل با زبانی زیبا و پژوهشگر و منتقدی که صراحت لهجه اش آسیب های بزرگی به او رسانده و جای مهمی در تاریخ معاصر دارد، نامید.

احمدی، با اشاره به فعالیت های سال های اخیر بیضایی در حوزه شاهنامه گفت او به رغم آسیب های بسیاری که دیده لحظه ای از کارش دست نکشیده، همواره مخالفت خود را با شرایط حاکم نشان داده، اما بعدها به این نتیجه رسیده است که یکی از مهم ترین مشکلات ما نحوه زندگی ماست و با آثارش از ما می خواهد نحوه زندگی خود را تغییر دهیم.

بابک احمدی با اشاره به سانسور آثار بیضایی و کم کاری تحمیلی بر او گفت خوشحالیم که هست و در میان ما و در ایران زندگی می کند. خوشحالیم که در خیابان ها دزدیده نشده و به سرنوشت دوستان ما ( اشاره به قتل محمد مختاری و محمد جعفرپوینده) دچار نشده و خوشحالیم که سایه اش بر سرماست.

وی ضمن مقایسه ناسپاسی که بر بیضایی روا می شود با ناسپاسی ای که بر فردوسی روا شد، با خواندن بخشی از 'دیباچه نوین شاهنامه' نوشته بیضایی و درجایی که فردوسی از رنج خود سخن می گوید، سخنان خود را به پایان برد.

وقتی بابک احمدی قسمتی از 'دیباچه نوین شاهنامه' را قرائت کرد، بهرام بیضایی بی اختیار گریست.

متن سخنرانی محمود دولت آبادی، نویسنده سرشناس معاصر که عهد کرده تا وقتی سانسور بر هنر و فرهنگ ایران حاکم است اثری منتشر نخواهد کرد را اصغر همت بازیگر تئاتر قرائت کرد.

دولت آبادی که خود در کنار بیضایی در این مراسم حضور داشت، در متن خود نوشته بود تئاتر نوین ایران با انقلاب فروریخت، اما اکبر رادی و بهرام بیضایی تاب آوردند. بیضایی در هر مجال اندک، حتی به کفایت یک نفس به صحنه درآمد و آنچه مقدور بود و توانست انجام داد. هرگاه صحنه تئاتر از او دریغ شد، در عرصه سینما به تلاش خود ادامه داد و چون این یکی هم نشد، کتاب نوشت و پژوهش کرد.

به نظر دولت آبادی، بیضایی هنگامی سخن نو در تئاتر ایران به میان آورد که هنگامه نمایش رئالیستی بود و بیضایی جوان با کنار گذاشتن اصول سه گانه ارسطویی و رئالیسم که در فضای محدود و تنگ آنها افسانه ها و اساطیر ما جای نمی گرفتند، کوشید پی افکن تئاتر ملی شود.

دولت آبادی که به روزگار جوانی و زمانی که بازیگر تئاتر بود، در نمایش میراث بیضایی بازی کرده زبان او را در آثار نمایشی اش زبانی دانست که خواننده را به سوی ادبیات زلال و روان زبان دری و فضای لحن هزار و یک شب و بیدپای می کشاند.

به باور دولت آبادی بیضایی سعدی دیگری است در زبان فارسی که زبان نیاکان را برای صحنه نمایش امروزی کرده است.

مهدی هاشمی بازیگر سینما و تئاتر نیز در سخنانی از سوی پنهان و طنزپرداز بیضایی سخن گفت و چند نکته طنزآمیز رفتار او را در زمان نمایش 'کارنامه بندار بیدخش' برشمرد و دقایق متمادی جمعیت حاضر در سالن و بیضایی را خنداند.

در آخر برنامه، بهرام بیضایی به روی صحنه آمد و گفت شایسته این همه لطف بودن سخت است. او گفت از نمایش 'سلطان مار' به بعد تا 'کارنامه بندار بیدخش' عملا هیجده سال ممنوع الصحنه بودم.

بیضایی با اشاره به کسانی که موجب شدند او صحنه را ترک کند گفت این افراد متاسفانه در حال حاضر مشاوران فرهنگی ایران در کشورهای مختلف هستند و پرسید این افراد از کدام فرهنگ می خواهند حمایت کنند و به دیگران معرفی کنند؟

بیضایی در اشاره به نمایش و فیلم هایی که ساخت آنها به دلیل ممنوع بودن کار او مقدور نشده، گفت نمی خواهم گله گذاری کنم. اگر چه از بخشی از جامعه خشمگین هستم، اما در بخش دیگر جامعه ریشه دارم.

بیضایی افزود هم نسلان من، دولت آبادی، فرخ غفاری، بابک بیات و کسانی دیگر خوب کار کرده اند و امیدوارم نسل های بعدی بهتر از ما کار کنند. او با قدردانی از حاضران سخنان خود را به پایان برد.