حوض خاطره‌انگیز تئاتر شهر قربانی تصمیم زاکانی و تخریب شد

روزیاتو - علیرضا زاکانی حوض تئاترشهر را با خاک یکسان کرد. در پیشروی تازه شهرداری تهران در حریم تئاتر شهر، حوض مدور مقابل این بنا تخریب شد. 

در ادامه این مطلب قصد داریم تا نگاهی به تاریخچه تئاتر شهر، بزرگ‌ترین مجموعه نمایش تئاتر ایران، و وضعیت فعلی آن بیندازیم.

مدت‌هاست که حریم تئاتر شهر هر بار به شکلی توسط شهرداری تهران مورد تعرض قرار می‌گیرد. تصاویر جدید نشان می‌دهد حوض مدور مقابل بنای تئاتر شهر به‌طور کامل تخریب شده؛ این محوطه و سکوهای اطراف آن زمانی محل اجرای تئاتر خیابانی بود، اما حالا با خاک یکسان شده‌ است.

تخریب حریم و منظر مجموعه تئاتر شهر سال‌هاست از سوی شهرداری تهران پیگیری شده و المان‌های هویتی این مجموعه یکی پس از دیگری حذف می‌شوند.
تاریخچه ساختمان تئاتر شهر
تئاتر شهر بزرگ‌ترین مجموعه نمایش تئاتر ایران محسوب می‌شود که پنج سالن نمایش دارد. تئاتر شهر در دوران پادشاهی محمدرضا پهلوی و به ریاست فرح پهلوی ساخته شد. 

مجموعه تئاتر شهر در سال ۱۳۴۶ توسط علی سردارافخمی یکی از شاگردان هوشنگ سیحون طراحی و ساخت آن پنج سال به طول انجامید. 

این مجموعه در روز یکشنبه هشتم بهمن ۱۳۵۱ با نمایش باغ آلبالو نوشته آنتون چخوف و به کارگردانی آربی اوانسیان و با بازی داریوش فرهنگ، سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی، فریده سپاه منصور، فهیمه راستکار و پرویز پورحسینی به عنوان مدرن‌ترین سالن تئاتر تهران افتتاح شد.
بنا تئاتر شهر
بنای زیبای تئاتر شهر به شکل دایره و با الهام از برج طغرل ساخته شده و داخل ساختمان نیز ترکیبی جالب از کاشی و آجر را شاهد هستیم. به‌کارگیری کاشی‌های انتزاعی در کنار آجرهای برجسته، بازتابی از سنت‌های معماری ادوار گوناگون، به‌ویژه سبک ایلخانی و شکوه ستون‌های قرینه تخت‌جمشید، به شمار می‌رود. 

ساختمانی مدور و خیمه‌گونه که معماری تماشاخانه‌های ایرانی را در ذهن تداعی می‌کند. شاید ویژگی مهم دیگر تئاتر شهر در پلان دایره‌ای شکل آن باشد. این پلان ترکیبی از معماری یونان و روم قدیم و بناهای مربوط به نمایش، نظیر پانتئون و کولوسئوم است.
معماری
بر باور برخی، سرستون‌های خانه بین‌المللی موسیقی مسکو (en) از طراحی ساختمان تئاتر شهر الهام گرفته؛ مساحت بستر طرح این بنا ۳٬۰۰۰ مترمربع و مساحت زیر بنای آن ۵٬۶۰۰ مترمربع است.

با توجه به پلان دایره‌ای شکل این بنا، قطر تقریبی بدنه آن ۳۴ متر و ارتفاع تئاتر شهر به ۱۵ متر می‌رسد.
تئاتر شهر پس از انقلاب ۱۳۵۷
تئاتر شهر بعد از انقلاب زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است؛ و مدیریت تئاتر شهر را مدیر کل هنرهای نمایشی که خودش با حکم معاون هنری وزیر ارشاد منصوب شده به عنوان مدیر معرفی و حکم او را ابلاغ می‌کند.
--------------------------
متأسفانه، اقدام اخیر در تخریب حوض تاریخی تئاتر شهر تهران، نه تنها یک عمل غیرقابل توجیه، بلکه ضربه‌ای تلخ و جبران‌ناپذیر به هویت فرهنگی و حافظه تاریخی پایتخت است. تئاتر شهر، با معماری منحصر به فرد و موقعیت مکانی استراتژیک خود، قلب تپنده هنر نمایش در ایران محسوب می‌شود و حوض مقابل آن، بخشی جدایی‌ناپذیر از منظر و خاطره جمعی چندین نسل از هنرمندان و دوستداران فرهنگ بوده است. 

این اقدام، که ظاهراً با هدف اجرای طرح‌های توسعه شهری یا زیباسازی انجام شده، نشان‌دهنده بی‌توجهی عمیق و تأسف‌بار مدیران شهری به ارزش‌های نمادین و میراث فرهنگی است.

تخریب بدون مشورت با اهالی هنر، متخصصان میراث فرهنگی و افکار عمومی، مصداق بارز یک تصمیم‌گیری خودسرانه و غیرمسئولانه است که اعتبار و اعتماد عمومی نسبت به نهادهای متولی حفاظت از آثار تاریخی را به شدت خدشه‌دار می‌کند. این عمل، فراتر از یک تغییر کالبدی، تخریب یک نماد و نفی اهمیت حفظ روح مکان است.

تخریب حوض تئاتر شهر، در بهترین حالت، ناشی از یک سوءبرداشت فاجعه‌بار از مفهوم «توسعه» و «مدیریت شهری» است که به جای حفظ و احیای عناصر هویتی، بر حذف و جایگزینی بی‌ملاحظه بنا شده است. 

هنر و تاریخ، کالای قابل معاوضه نیستند که بتوان به راحتی و با سلیقه شخصی مدیران، آن‌ها را زیر بتن یا آسفالت مدفون کرد. این مکان‌ها، فضاهای تنفسی روح شهر هستند و حذف هر جزء از آن‌ها، مانند بریدن شاخه‌ای از درخت تناور فرهنگ این سرزمین است. 

از آقای علیرضا زاکانی، شهردار تهران، و تمامی مسئولین مرتبط انتظار می‌رود تا ضمن پاسخگویی شفاف و صریح در قبال این خطای بزرگ، فوراً اقدام به بازسازی و اعاده وضعیت حوض به شکل و شمایل اصیل و تاریخی آن نمایند. 

سکوت در برابر چنین تعرضی به میراث ملی، به منزله تأیید تخریب‌های بعدی خواهد بود و جامعه فرهنگی کشور باید با صدای بلند، جلوی این اقدامات مخرب را بگیرد.

باید تأکید کرد که چنین عملی، توهینی مستقیم به جامعه هنری، معماران، تاریخ‌نگاران و همه شهروندانی است که به تهران به چشم شهری با هویت و ریشه نگاه می‌کنند. تئاتر شهر با حوض گرد و معروفش، همواره محلی برای گردهمایی، تبادل نظر و حتی اعتراضات مدنی بوده و جزئی از بوم زندگی روزمره فرهنگی ماست. 

هرگونه دستکاری در این فضا، باید با وسواس و احترام به پیشینه آن انجام شود، نه با رویکرد تخریب‌گرایانه‌ای که بوی حذف نمادها و سلب مالکیت معنوی مردم از فضاهایشان را می‌دهد. 

این اقدام غیرحرفه‌ای، که بدون هرگونه ضرورت فنی یا اضطرار ایمنی صورت گرفته، یک خطای محاسباتی بزرگ در حوزه مدیریت فرهنگی است و لازم است نهادهای نظارتی و حقوقی با جدیت به این مسئله ورود کنند و با برخورد قاطع و بدون مماشات با مسببان، از تکرار چنین فجایعی در حق میراث پایتخت جلوگیری شود.