زن ۲۵ ساله در سرپل‌ذهاب با انگیزه «ناموسی» توسط یکی از اعضای خانواده کشته شد

رسانه حقوق بشری هانا گزارش داد سارینا رنجبر، ۲۵ ساله در شهرستان سرپل‌ذهاب، دوشنبه ۲۸ مهر از سوی یکی از اعضای خانواده خود به قتل رسید.

طبق این گزارش او متاهل و مادر بوده است.

روزنامه اعتماد ۲۷ مهرماه گزارش داد در سه هفته گذشته بیش از ۱۰ زن در استان‌های آذربایجان غربی، تهران، کردستان، سیستان و بلوچستان و همدان به دست مردان نزدیک خانواده خود کشته شده‌اند.

ماهیت و ریشه‌های فرهنگی قتل‌های ناموسی در ایران
قتل‌های ناموسی (Honor Killings) در ایران، همچون سایر جوامع مردسالار، به کشتن زنان و دختران به دست مردان نزدیک خانواده (پدر، برادر، شوهر، عمو، دایی و غیره) اطلاق می‌شود که غالباً با انگیزه‌ حفظ "آبرو" یا "شرافت" قبیله‌ای و خانوادگی صورت می‌پذیرد. 

این جنایات، نه یک عمل فردی، بلکه نتیجه یک ساختار فرهنگی ریشه‌دار است که زن را به عنوان "مالکیت" یا "نماد ناموس" مردان می‌بیند. کوچک‌ترین "انحراف" از چارچوب‌های سختگیرانه اخلاقی و جنسیتی که توسط جامعه یا خانواده تعریف شده، یا حتی صرفاً سوءظن به داشتن روابط خارج از ازدواج، می‌تواند حکم مرگ را برای زن صادر کند. ریشه‌های این پدیده عمیقاً در سنت‌های قومی، عشیره‌ای و دیدگاه‌های پدرسالارانه گره خورده و متأسفانه، به مناطق خاصی محدود نبوده و در نقاط مختلف کشور با شدت‌های متفاوت مشاهده می‌شود.

آمار تکان‌دهنده و گستره جغرافیایی این جنایات
آمار رسمی و غیررسمی در ایران درباره قتل‌های ناموسی بسیار نگران‌کننده است. بر اساس برخی پژوهش‌های دانشگاهی و گزارش‌های منتشر شده، تخمین زده می‌شود که سالانه بین ۳۷۵ تا ۴۵۰ مورد قتل ناموسی در کشور رخ می‌دهد، که این رقم حدود ۲۰ درصد از کل قتل‌های ایران را شامل می‌شود. فعالان حقوق زنان و کارشناسان معتقدند که آمار واقعی به مراتب بالاتر است، زیرا بسیاری از این قتل‌ها در قالب "مرگ‌های مشکوک"، "خودکشی" یا "حوادث خانوادگی" گزارش می‌شوند و هرگز به‌عنوان قتل ناموسی ثبت نمی‌شوند. 

از نظر جغرافیایی، اگرچه این پدیده در استان‌هایی با ساختارهای عشیره‌ای قوی‌تر مانند خوزستان، کردستان، کرمانشاه، ایلام و سیستان و بلوچستان شایع‌تر است، اما این جنایات در استان‌های بزرگ و حتی پایتخت نیز به صورت مستمر گزارش می‌شود. آمارها نشان می‌دهد که بیش از ۶۵ درصد قربانیان به دست همسران و درصد قابل توجهی نیز به دست پدران و برادران کشته می‌شوند.

خلأهای قانونی؛ مهم‌ترین عامل بازتولید خشونت
یکی از دلایل اصلی تداوم و تکرار قتل‌های ناموسی در ایران، ایرادات و حفره‌های عمیق قانونی است که عملاً به قاتل مصونیت می‌بخشد. طبق قوانین مجازات اسلامی، در شرایطی که پدر یا جد پدری، فرزند خود را بکشد (ماده ۳۰۱ و ۳۸۲)، به دلیل "ولایت" او بر مقتول، حکم قصاص ساقط شده و تنها مجازات دیه و حبس تعزیری (۳ تا ۱۰ سال) در انتظار او خواهد بود. 

این مسئله یک مشروعیت قانونی ضمنی به پدر یا جد پدری برای قتل فرزند خود می‌دهد و عاملان را از ترس مجازات بازنمی‌دارد. در مورد قتل توسط سایر اعضای مذکر خانواده (برادر، شوهر، عمو) نیز، امکان بخشیده شدن قاتل توسط «ولی‌دم» (که در بسیاری از موارد خود خانواده مرد هستند) وجود دارد که منجر به تخفیف شدید یا لغو مجازات قصاص و آزادی قاتل می‌شود، که این چرخه خشونت را تقویت می‌کند.

مثال‌ها (نمونه اول): قتل رومینا اشرفی؛ نماد فاجعه قانونی
حادثه قتل رومینا اشرفی در اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ یکی از تکان‌دهنده‌ترین و پربازتاب‌ترین نمونه‌های قتل ناموسی در سال‌های اخیر بود. رومینا، یک دختر ۱۴ ساله تالشی، به دلیل علاقه به پسری و فرار از خانه، پس از دستگیری و بازگردانده شدن به خانواده، در خانه پدری خود در خواب با داس توسط پدرش به قتل رسید. 

فاجعه این پرونده زمانی ابعاد ملی و جهانی به خود گرفت که پدر رومینا، صرفاً به دلیل قتل فرزند خود، بر اساس قانون (عدم قصاص پدر در قتل فرزند) به مجازات زندان تعزیری ۹ سال محکوم شد. این حکم، به وضوح نشان داد که چگونه قوانین حمایتی ناکارآمد به عاملی برای مشروعیت‌بخشی به خشونت‌های پدرسالارانه تبدیل شده و عملاً جان دختران ایرانی را در برابر "ولایت" پدر بی‌دفاع می‌گذارد.

مثال‌ها (نمونه دوم): قتل مونا حیدری؛ برآمده از تعصبات سنتی و طلاق
یکی دیگر از موارد وحشتناک، قتل مونا حیدری در اهواز در بهمن ماه ۱۴۰۰ بود. مونا حیدری، یک دختر ۱۷ ساله که در سن بسیار پایین ازدواج کرده و یک پسر خردسال داشت، پس از بازگشت به ایران از ترکیه و به دلیل اختلافات شدید خانوادگی و تمایل به طلاق، توسط شوهر و برادر شوهرش به قتل رسید. 

صحنه‌های پس از جنایت به دلیل انتشار گسترده فیلمی از قاتل که سر بریده مونا را در خیابان اهواز می‌گرداند، افکار عمومی را به شدت جریحه‌دار کرد. این مورد نیز نمونه‌ای تلخ از پیوند خوردن تعصبات ناموسی، ازدواج اجباری در سن کم، و قوانین سست در برابر شوهران قاتل است، چرا که قاتل برای مدتی در رسانه‌ها به «شرف خود» افتخار می‌کرد و انتظار مجازات سخت نداشت.

مثال‌ها (نمونه‌های متعدد دیگر): زنجیره بی‌پایان قربانیان
متأسفانه، لیست قربانیان قتل‌های ناموسی بسیار طولانی‌تر از آن است که بتوان به تک تک آنها پرداخت. در سال‌های اخیر، ده‌ها مورد خبرساز شده است که در آنها زنان و دختران به دلایل واهی یا مشکوک کشته شده‌اند: از جمله ریحانه عامری که در کرمان توسط پدرش با تبر به قتل رسید، فاطمه سلطانی ۱۸ ساله که در اسلام‌شهر تهران به دست پدرش کشته شد، فاطمه بریهی که در آبادان توسط همسرش با ضربات چاقو به قتل رسید، و موارد متعدد دیگری که نام آنها کمتر در رسانه‌ها مطرح شده اما در خوزستان، ایلام، لرستان و مناطق دیگر قربانی تعصب و خشونت شده‌اند. 

این زنجیره جنایات، صرف‌نظر از انگیزه اصلی (شک در رابطه، تمایل به طلاق، یا حتی صرفاً عدم اطاعت)، همگی در یک نکته مشترک هستند: نقض کامل حق حیات زنان و نادیده گرفتن امنیت آنها در فضای خانواده.

راهکارها و ضرورت اصلاح قوانین
برای متوقف کردن چرخه قتل‌های ناموسی، تنها راهکار اصلاحات فرهنگی نیست، بلکه اصلاحات قانونی ضروری و فوری است. فعالان حقوق زنان سال‌هاست که خواهان تصویب "لایحه حفظ کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت" بوده‌اند تا خشونت خانگی را جرم‌انگاری کرده و حمایت‌های قضایی و اجتماعی از قربانیان را افزایش دهد. 

مهم‌تر از آن، ماده‌ای در قانون مجازات اسلامی که پدر را از قصاص مبری می‌داند، باید لغو شود تا قاتل، صرف نظر از نسبت خانوادگی‌اش، مجازات متناسب با جنایت را دریافت کند. در کنار این اقدامات، نیاز به حمایت‌های اجتماعی، خانه‌های امن، آموزش‌های عمومی برای تغییر فرهنگ پدرسالاری، و مداخله نهادهای مدنی برای شکستن سکوت و تابوی ناموسی در جامعه احساس می‌شود تا در نهایت، جان زنان و دختران به عنوان یک حق مطلق انسانی به رسمیت شناخته شود.