طرح تفصیلی مرودشت؛ نقشه‌ای که برج و باروی تخت جمشید را هم می‌بلعد

ایندیپندنت فارسی: کمتر از دو سال پس از آنکه رضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، به شرط «بازنگری در حریم محوطه‌های تاریخی» و به عبارتی کاهش مساحت حریم میراث تاریخی، توانست از نمایندگان دوازدهمین مجلس شورای اسلامی رای اعتماد بگیرد، از احتمال تعرض به حریم تخت جمشید و توسعه شهر مرودشت گزارش‌هایی نگران‌کننده‌ بیرون آمده است.

وزارت میراث فرهنگی طی ماه‌های گذشته به‌رغم انتقاد و اعتراض کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی، پروژه‌ کاهش حریم محوطه‌های تاریخی را آغاز کرده و حالا چنین به نظر می‌رسد که به کاهش مساحت حریم تخت جمشید هم چراغ سبز نشان داده است. هرچند مسئولان میراث فرهنگی توسعه شهر مرودشت در حریم درجه۲ تخت جمشید را با قطعیت رد و تکذیب کرده‌اند.

ماجرا از آنجا آغاز شد که اسفندیار عبداللهی، نماینده مرودشت در مجلس، با انتشار مطلبی در اینستاگرام، خبر داد که حدود ۹۶۱ هکتار به محدوده شهر مرودشت اضافه شده است. او نقشه‌ای نیز از این طرح منتشر کرد که نشان می‌داد حدود ۴۶۰ هکتار از این محدوده در حریم درجه ۲ تخت جمشید است و الحاق آن به شهر با ضوابط میراث فرهنگی مغایرت دارد.

در پی انتشار این خبر که واکنش‌های زیادی نیز در پی داشت، علیرضا ایزدی، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی وزارت میراث فرهنگی، ادعا کرد: «تخت‌جمشید حریم مصوب ملی و جهانی دارد و نه وزارت راه و نه شهرداری مرودشت امکان تعرض به آن را ندارند. چنین ادعایی عملا غیرممکن است و اعلام الحاق حریم تخت‌جمشید بیشتر شبیه یک شوخی است.»

 او در ادامه افزود که «تدقیق حریم تخت‌جمشید سال گذشته انجام شد و هیچ‌گونه تغییری در محدوده آن صورت نخواهد گرفت».

محمدجواد جعفری، سرپرست پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، نیز ادعای نماینده مرودشت را «کذب محض» خواند و اعلام کرد در نقشه‌ای که نماینده مرودشت منتشر کرده، لکه قرمزرنگ محدوده الحاقی شهر مرودشت در حریم درجه ۲ تخت جمشید به‌نادرستی معرفی شده است.

بر مبنای گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، این محدوده در واقع موقعیت شهرک مهدیه در شمال شرق شهر مرودشت است که شروع ساخت‌و‌ساز در آنجا از دهه ۱۳۷۰ آغاز شد و محدوده آن حدود ۱۰۰ هکتار است.
در نقطه مقابل ادعای دولتی‌ها، پایگاه خبری صدای میراث که این موضوع را پیگیری کرده، در تازه‌ترین گزارش خود نوشته است: «بر اساس همپوشانی نقشه باستان‌شناسی تخت جمشید با نقشه الحاق حرایم تخت جمشید به شهر مرودشت، مشخص شد که نه‌تنها الحاق بخشی از حریم درجه ۲ تخت جمشید به شهر مرودشت صحت دارد که حتی خط شهری مرودشت به حریم درجه ۱ تخت جمشید نیز نفوذ کرده و تختگاه و برج و باروی تخت جمشید و بخشی از کوه رحمت را نیز شامل شده است.»

این گزارش می‌افزاید: «بررسی‌های صدای میراث از نقشه جدیدی که پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با هدف جعلی نشان دادن نقشه پیشین منتشرشده در صفحه شخصی نماینده مرودشت، در فضای مجازی منتشر کرد، بیانگر خطوطی است که اتفاقا نشان‌دهنده نفوذ محدوده شهری مرودشت نه‌تنها به حریم درجه۲ که به کل تختگاه تخت جمشید و بخش‌هایی از کوه رحمت است.»

اسفندیار عبداللهی پیش‌تر گفته بود که نقشه اصلی در اختیار سازمان مسکن و شهرسازی است و فقط به موضوع شهرک مهدیه در حریم درجه ۲ تخت جمشید که باید به عنوان روستا شناسایی شود و حالا به محدوده شهری افزوده شده، اشاره کرد و گفت: «شهرک مهدیه ۹۰ هکتار است و همین میزان به محدوده شهری مرودشت در حریم درجه ۲ تخت جمشید افزوده شده است.»

نماینده مرودشت در مجلس در حساب شخصی‌اش در اینستاگرام اذعان کرده است که این اقدام با پیگیری‌های او و همکاری برخی مسئولان استانی، انجام می‌شود و تایید و امضای مسئولان میراث فرهنگی را هم دارد.

صرف‌نظر از اینکه مناقشه بین مسئولان میراث فرهنگی و نماینده مرودشت درباره حریم تخت جمشید و توسعه شهری آشکار است و هیچ بعید نیست که پای انگیزه‌هایی پشت پرده و پنهان نیز در میان باشد، مسئله این است که هم دولتی‌ها و هم نماینده مرودشت اذعان کرده‌اند که دست‌کم ۱۰۰ هکتار از اراضی حریم درجه ۲ تخت جمشید در طرح تفصیلی مرودشت بلعیده می‌شود.

حال‌ آنکه کارشناسان تاکید دارند حتی اگر میراث فرهنگی هم مجوز آن را صادر کرده باشد، تعرض به حریم تخت جمشید فاقد وجاهت قانونی است، زیرا بر اساس مصوبات سال ۱۳۹۰، هرگونه تغییر کاربری اراضی کشاورزی در محدوده حریم‌های درجه ۱ و ۲ آثار ملی و جهانی ممنوع است.

 کارشناسان هشدار داده‌اند که  این طرح در عمل به معنای «شکستن کمربند حفاظتی تخت‌جمشید» و تهدید جدی اصالت و یکپارچگی منظر فرهنگی دشت مرودشت است.

به گفته کارشناسان، بخش زیادی از شهر باستانی پارسه، بقایای معماری دوره هخامنشی و محوطه‌های شناخته‌شده‌ای مانند فیروزی و تل آجری در همین محدوده قرار گرفته‌اند. این مناطق هنوز به‌طور کامل کاوش باستان‌شناسی نشده‌اند و حاوی آثار زیرسطحی ارزشمندی از دوره‌های پیش از تاریخ تا عصر هخامنشی‌اند.
خطر حذف تخت جمشید از فهرست یونسکو
تخت جمشید حدود پنج دهه قبل با تلاش باستان‌شناسانی مانند شهریار عدل، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت و مشمول ضوابط این سازمان بین‌المللی شد. در گزارش رسمی ایران به یونسکو که سال ۲۰۲۳ به‌روز شد، وسعت حریم درجه ۱ این محوطه هفت هزار هکتار و حریم درجه ۲ آن ۱۲ هزار هکتار اعلام شد. در همین گزارش آمده است که «توسعه کالبدی شهر مرودشت یکی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده اصالت و یکپارچگی محوطه میراث جهانی تخت‌جمشید محسوب می‌شود».

با وجود این، شهرداری مرودشت در همکاری با اداره کل میراث فرهنگی استان فارس، نقشه‌ای را تدوین کرد که بخش‌هایی از این حریم را از محدوده حفاظت‌شده خارج و به محدوده شهری می‌افزاید.

این تصمیم به‌ویژه از آن جهت خطرناک تلقی می‌شود که می‌تواند زمینه‌ساز ساخت‌وسازهای شهری در مجاورت محوطه باستانی تخت‌جمشید شود؛ اقدامی که منظر فرهنگی و تاریخی دشت مرودشت را دگرگون خواهد کرد.

یکی از پرسش‌های مهمی که کارشناسان مطرح می‌کنند، این است که چرا توسعه کالبدی شهر مرودشت باید به سمت شمال و تخت‌جمشید انجام شود، در حالی‌ که در بخش جنوبی و شرقی شهر، زمین‌های فراوانی برای توسعه شهری وجود دارد؟

برخی تحلیلگران معتقدند انگیزه اصلی از گسترش شهر به سمت حریم تخت‌جمشید نه نیاز واقعی به زمین، بلکه افزایش ارزش اقتصادی اراضی پیرامون این میراث جهانی است.

تغییر کاربری در این محدوده زمین‌های کشاورزی را به زمین‌های شهری تبدیل می‌کند و ارزش هر مترمربع زمین را چندین برابر افزایش می‌دهد. به همین دلیل، برخی کارشناسان از این اقدام با عنوان «تخت‌جمشید‌خواری» یاد کرده‌اند؛ واژه‌ای که به نوعی زمین‌خواری سازمان‌یافته در پوشش طرح‌های توسعه شهری اشاره دارد.

در صورت اجرای این طرح، احتمال دارد کمیته میراث جهانی یونسکو به وضعیت حفاظت از تخت‌جمشید واکنش نشان دهد. در صورت اثبات تجاوز به حریم، یونسکو می‌تواند پرونده‌ این اثر را به فهرست «میراث در خطر» منتقل کند؛ فهرستی که در آن آثار جهانی با تهدیدهای جدی روبرو هستند.

در حال حاضر نقشه طرح تفصیلی شهر مرودشت روی میز مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی در وزارت میراث فرهنگی است و هنوز امضای نهایی پای آن نخورده است. اگر وزارت میراث فرهنگی در تهران این طرح را رد کند، شهرداری مرودشت موظف خواهد بود نقشه را اصلاح و بخش‌های متعارض با حریم تخت‌جمشید را حذف کند. با این حال، کارشناسان هشدار داده‌اند که اعلام عمومی نماینده مرودشت و انتشار عمومی نقشه‌هایی که حریم حفاظتی تخت‌جمشید را کوچک‌تر نشان می‌دهد، می‌تواند بهانه‌ای برای شروع ساخت‌وسازهای غیرقانونی و تغییر تدریجی کاربری در این محدوده تلقی شود.