مسیر مرگبار؛ ردپای استفاده روسیه از سلاح‌های شیمیایی علیه اوکراین

رادیو فردا: در ظاهر، وب‌سایت «مؤسسه پژوهش‌های کاربردی شیمی» روسیه یا (اِن‌آی‌آی‌پی‌اچ، NIIPH) پر از تصاویر جشن و ترقه‌بازی است. 

اما همین مرکز که در شهر کوچکی بیرون از مسکو قرار دارد، بخشی کلیدی از زنجیره‌ای است که نارنجک‌های شیمیایی و تسلیحات ممنوعه را به دست نیروهای روسی در اوکراین می‌رساند.

بررسی‌های «اسکیمز»، واحد تحقیقی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی در اوکراین، نشان می‌دهد این مؤسسه نارنجک‌های «آرجی-وو» (RG-Vo) می‌سازد؛ سلاحی که از اواخر ۲۰۲۳ به‌طور گسترده علیه نیروهای اوکراینی به کار رفته است. این نارنجک‌ها حاوی گازهای سمی مانند CS یا CN هستند؛ موادی که به‌عنوان ابزار کنترل شورش شناخته می‌شوند اما بر اساس کنوانسیون بین‌المللی سلاح‌های شیمیایی، استفاده از آن‌ها در جنگ ممنوع است.

سربازان اوکراینی روایت کرده‌اند که این گازها باعث سوزش شدید، سرفه، حالت خفگی و ناتوانی در ادامه نبرد می‌شود. یکی از آن‌ها گفت: «چشمانت می‌سوزد، صورتت می‌سوزد، نمی‌توانی نفس عمیق بکشی و باید در همان حال تیراندازی کنی». دادستان‌های اوکراین این اقدام روسیه را «جنایت جنگی» خوانده‌اند.
سرباز اوکراینی، اولکساندر نیاگو، از قربانیان حمله با نارنجک شیمیایی.ایالات متحده در مه ۲۰۲۴ رسماً اعلام کرد که روسیه از مواد شیمیایی مانند کلروپیکرین و عوامل کنترل شورش به‌عنوان ابزار جنگی استفاده کرده است که نقض کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی است.

واشینگتن این رفتار را ادامه همان الگو دانست که پیش‌تر به مسموم‌سازی الکسی ناوالنی و سرگئی اسکریپال با «نوویچوک» منجر شده بود.

مسمومیت‌های نزدیک به مرگِ سرگئی اسکریپال، مأمور دوجانبه پیشین در بریتانیا در سال ۲۰۱۸، و الکسی ناوالنی، مخالف کرملین در روسیه در سال ۲۰۲۰، توجه جهانی را به امری جلب کرد که دولت‌های غربی آن را «برنامه اعلام‌نشده جنگ‌افزار شیمیایی روسیه» می‌نامند.
سرباز اوکراینی، ایهور کوزارنکو، می‌گوید: «گریه می‌کنی، عٌق می‌زنی، انواع علائم را داری. اما هم‌زمان مجبوری تیراندازی هم بکنی»با وجود تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا، ان‌آی‌آی‌پی‌اچ همچنان به تولید جنگ‌افزارهای شیمیایی ادامه می‌دهد. بنا بر یافته‌های «اسکیمز»، بخشی از مواد اولیه از داخل روسیه و بخشی از چین تأمین می‌شود. به‌ویژه فسفر قرمز که به فسفر سفید، یک ماده آتش‌زا و مرگبار، قابل تبدیل است. بر اساس داده‌های گمرکی، این مؤسسه در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ نزدیک به ۱۰۰ تُن فسفر قرمز به ارزش بیش از یک میلیون دلار از شرکت‌های چینی خریداری کرده است.

رنجی مادام‌العمر
فسفر قرمز پس از تبدیل به فسفر سفید به‌صورت ماده‌ای درمی‌آید که در تماس با اکسیژن شعله‌ور می‌شود و در حدود ۸۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌سوزد. سازمان دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید «اثرات آتش‌زای آن موجب مرگ یا جراحات وحشتناکی می‌شود که رنجی مادام‌العمر به‌جا می‌گذارد».

ارتش اوکراین می‌گوید این نارنجک‌ها تقریباً در تمام خطوط نبرد به‌کار گرفته می‌شوند. واحدهای مشخصی از ارتش روسیه مانند تیپ‌های ۱۱۴ و ۱۳۶ موتوریزه، به‌طور مستند از این سلاح‌ها استفاده کرده‌اند. در برخی مکالمات رادیویی که سرویس امنیت اوکراین ضبط کرده، فرماندهان روس صریحاً از پرتاب «گاز» و نارنجک‌های «آرجی-وو» برای بیرون راندن سربازان اوکراینی از سنگرها صحبت می‌کنند.
مؤسسه پژوهش‌های کاربردی شیمی (NIIPH) در سرگیف پُساد، روسیه.تصاویر منتشرشده در شبکه‌های طرفدار جنگ در روسیه نیز نشان می‌دهد که این نارنجک‌ها نه‌تنها در میدان نبرد، بلکه به‌عنوان «محصول جدید صنعت نظامی روسیه» تبلیغ می‌شوند.

مقام‌های اروپایی و آمریکایی تأکید دارند استفاده از این تسلیحات نشان می‌دهد مسکو برای دستاوردهای تاکتیکی حاضر است «بیشترین درد و رنج» را بر مردم اوکراین تحمیل کند. کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هشدار داد که روسیه به‌طور فزاینده از سلاح‌های شیمیایی استفاده می‌کند و همین امر دلیل تشدید تحریم‌ها علیه صنایع دفاعی و شرکت‌های همکار مسکو است.
یک نارنجک روسی «آرجی-وو» که گفته می‌شود برای حمله به مواضع اوکراین به کار رفته است.با وجود این فشارها، تولید در «مؤسسه پژوهش‌های کاربردی شیمی» روسیه یا همان ان‌آی‌آی‌پی‌اچ ادامه دارد و کارشناسان می‌گویند نسخه‌های تازه «آرجی-وو» حتی از نمونه‌های پیشین نیز خطرناک‌ترند. به گفته یک کارشناس نظامی اوکراین، «سربازی که در معرض این گاز قرار گیرد، دچار سرگیجه و ناتوانی کامل می‌شود و به هدفی آسان برای تیر خوردن بدل می‌گردد».

اوکراین می‌گوید تاکنون بیش از ۱۰ هزار حمله شیمیایی روسیه را ثبت کرده و دست‌کم شش سرباز بر اثر گازهای این نارنجک‌ها کشته شده‌اند.

در میانه بزرگ‌ترین جنگ اروپا از سال ۱۹۴۵ تاکنون، مسیر سمی که از کارخانه‌های روسیه تا جبهه‌های اوکراین امتداد دارد، همچنان باز است و بهای آن را سربازان و غیرنظامیان اوکراینی می‌پردازند.