فعال شدن مکانیسم ماشه؛ آیا از دست چین و روسیه کاری برمیآید؟
رأی دهید
ایران وایر: فرامرز داور
کمتر از سی روز دیگر اگر اقدامی برای جلوگیری از بازگشت تحریمهای شورای امنیت علیه ایران نشود، همه قطعنامههای آن درباره جمهوری اسلامی بهطور خودکار اعاده میشود.
مقامهای جمهوری اسلامی ایران ضربالاجل سیروزه سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان را برای فعال کردن مکانیسم ماشه جدی نگرفتند. «عباس عراقچی» وزیر خارجه و سپس معاونان او همچون «کاظم غریب آبادی» اعلام کرده بودند که با کمک چین و روسیه مانع فعال شدن این مکانیسم خواهند شد.
دولتهای روسیه و چین اعلام کرده بودند که با فعال شدن این سازوکار مخالفاند اما عملا نتوانستند مانع سه کشور اروپایی شوند. اینک جمهوری اسلامی به شکلی دستهای خود را بالابرده و به نظر میرسد که بازگشت تحریمهای شورای امنیت را قطعی میداند مگر اینکه معجزه سیاسی رخ دهد یا چین و روسیه تنها کارت باقیمانده را رو کنند.
*****
توافق سیاسی ممکن است تا حدی چارهساز شود
با طراحی مکانیسم ماشه یا اسنپبک که پیشنهاد «سرگی لاوروف» وزیر خارجه روسیه برای ایجاد توازن در توافق اتمی برجام بود و سپس وارد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت شد، اعضای دایم شورای امنیت اختیار استفاده از حق وتو برای جلوگیری از بازگشت تحریمهای جمهوری اسلامی را داوطلبانه از خود سلب کردند.
توافق برجام بر این اساس اعتماد تنظیمنشده بود بلکه طوری بندهای آن پیشبینی شد که هرکدام از طرفها قادر باشد بهمحض اینکه به اجرای طرفهای متقابل اعتراضی داشته باشد، وضعیت را به ترتیبات قبل از برجام برگرداند. ایران هم همین حق را داشت و بر همین اساس بسیاری از بازرسیهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی را لغو و بسیاری از محدودیتهای هستهایاش را کنار گذاشت.
بر این اساس یا همه اعضای دایم شورای امنیت باید با ادامه لغو تحریمهای ایران موافق باشند یا اگر حتی یک عضو موافق آن نبود، همهچیز به قبل از توافق برجام برمیگردد و ایران دوباره از سوی شورای امنیت تحریم میشود.
مهلت استفاده از اسنپبک یا مکانیسم ماشه یا همین وضعیت بازگشت خودکار تحریمهای شورای امنیت هجدهم اکتبر برابر با بیستوهفت مهرماه تمام میشود. اگر از این مکانیسم استفاده نشود، تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت همراهی روسیه و چین را لازم دارد که در وضعیت کنونی این دو کشور با بلوک غرب، احتمال آن بسیار ضعیف است.
شاید یک قطعنامه دیگر و تمدید ۲۲۳۱
دراینبین هیچ سازوکار از پیش توافق شدهای وجود ندارد که چین و روسیه بتوانند بر اساس آن، مانع بازگشت تحریمهای شورای امنیت علیه ایران شوند بهجز اینکه این سازوکارهای کنونی را با توافق با دیگر اعضای دایم شورای امنیت برای مدتی تمدید کنند.
این یعنی اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و مهلت استفاده از اسنپبک، برای مدتی تمدید شود تا بلکه طی آن مدت توافق جدیدی هستهای با ایران به دست بیاید. اینکه تاسیسات اتمی ایران بمبارانشده و به شکل قبل وجود ندارد که جمهوری اسلامی بتواند مثل ده سال پیش با آن امتیاز گیری کند هم به همه مشکلات پیشین تهران اضافه کرده است.
جمهوری اسلامی ابتدا با تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ مخالف بود اما این تنها راهی است که مهلت کمتر از ۳۰ روزه، به حدود ۱۸۰ روز دیگر احاله شود تا شاید با تغییرات احتمالی در شش ماه آینده، راهی برای یک توافق جدید پیدا شود. این محتملترین راهی است که بشود اعاده تحریمهای شورای امنیت را مدتی به تاخیر انداخت اما جلوگیری از آن بههیچوجه ممکن نیست.
در دوره اول ریاستجمهوری «دونالد ترامپ» آمریکا تلاش کرد تا همین سازوکار را فعال کند اما نهتنها چین و روسیه بلکه بریتانیا و فرانسه یعنی چهار عضو دایم شورای امنیت با آن مخالفت کردند. درحالیکه گفتوگوها بر سر اینکه آمریکا ازنظر حقوقی قادر است باوجود مخالفت چهار عضو دایم تحریمها را اعاده کند، برقرار بود، دوره ریاستجمهوری ترامپ به سرآمد و سپس دولت «جو بایدن» درخواست فعال شدن مکانیسم ماشه را پس گرفت.
این بار ایالاتمتحده از برنامه بریتانیا و فرانسه برای فعال کردن اسنپبک حمایت کرده است و تردیدی نیست که در پایان ماه سپتامبر و هفته اول مهرماه اگر اقدامی انجام نشود، تحریمهای شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی اعاده میشود مگر اینکه روسیه و چین موفق شوند سه عضو دیگر شورای امنیت را برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ با خود همراه کنند.
کار بیشتری از این دو دولت برای جلوگیری از بازگشت تحریمهای شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی به دلیل سازوکاری که سرگئی لاوروف ده سال قبل طراحی کرد و پیشنهاد داد، ساخته نیست.
مقامهای جمهوری اسلامی ایران ضربالاجل سیروزه سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان را برای فعال کردن مکانیسم ماشه جدی نگرفتند. «عباس عراقچی» وزیر خارجه و سپس معاونان او همچون «کاظم غریب آبادی» اعلام کرده بودند که با کمک چین و روسیه مانع فعال شدن این مکانیسم خواهند شد.
دولتهای روسیه و چین اعلام کرده بودند که با فعال شدن این سازوکار مخالفاند اما عملا نتوانستند مانع سه کشور اروپایی شوند. اینک جمهوری اسلامی به شکلی دستهای خود را بالابرده و به نظر میرسد که بازگشت تحریمهای شورای امنیت را قطعی میداند مگر اینکه معجزه سیاسی رخ دهد یا چین و روسیه تنها کارت باقیمانده را رو کنند.
*****
توافق سیاسی ممکن است تا حدی چارهساز شود
با طراحی مکانیسم ماشه یا اسنپبک که پیشنهاد «سرگی لاوروف» وزیر خارجه روسیه برای ایجاد توازن در توافق اتمی برجام بود و سپس وارد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت شد، اعضای دایم شورای امنیت اختیار استفاده از حق وتو برای جلوگیری از بازگشت تحریمهای جمهوری اسلامی را داوطلبانه از خود سلب کردند.
توافق برجام بر این اساس اعتماد تنظیمنشده بود بلکه طوری بندهای آن پیشبینی شد که هرکدام از طرفها قادر باشد بهمحض اینکه به اجرای طرفهای متقابل اعتراضی داشته باشد، وضعیت را به ترتیبات قبل از برجام برگرداند. ایران هم همین حق را داشت و بر همین اساس بسیاری از بازرسیهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی را لغو و بسیاری از محدودیتهای هستهایاش را کنار گذاشت.
بر این اساس یا همه اعضای دایم شورای امنیت باید با ادامه لغو تحریمهای ایران موافق باشند یا اگر حتی یک عضو موافق آن نبود، همهچیز به قبل از توافق برجام برمیگردد و ایران دوباره از سوی شورای امنیت تحریم میشود.
مهلت استفاده از اسنپبک یا مکانیسم ماشه یا همین وضعیت بازگشت خودکار تحریمهای شورای امنیت هجدهم اکتبر برابر با بیستوهفت مهرماه تمام میشود. اگر از این مکانیسم استفاده نشود، تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت همراهی روسیه و چین را لازم دارد که در وضعیت کنونی این دو کشور با بلوک غرب، احتمال آن بسیار ضعیف است.
شاید یک قطعنامه دیگر و تمدید ۲۲۳۱
دراینبین هیچ سازوکار از پیش توافق شدهای وجود ندارد که چین و روسیه بتوانند بر اساس آن، مانع بازگشت تحریمهای شورای امنیت علیه ایران شوند بهجز اینکه این سازوکارهای کنونی را با توافق با دیگر اعضای دایم شورای امنیت برای مدتی تمدید کنند.
این یعنی اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و مهلت استفاده از اسنپبک، برای مدتی تمدید شود تا بلکه طی آن مدت توافق جدیدی هستهای با ایران به دست بیاید. اینکه تاسیسات اتمی ایران بمبارانشده و به شکل قبل وجود ندارد که جمهوری اسلامی بتواند مثل ده سال پیش با آن امتیاز گیری کند هم به همه مشکلات پیشین تهران اضافه کرده است.
جمهوری اسلامی ابتدا با تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ مخالف بود اما این تنها راهی است که مهلت کمتر از ۳۰ روزه، به حدود ۱۸۰ روز دیگر احاله شود تا شاید با تغییرات احتمالی در شش ماه آینده، راهی برای یک توافق جدید پیدا شود. این محتملترین راهی است که بشود اعاده تحریمهای شورای امنیت را مدتی به تاخیر انداخت اما جلوگیری از آن بههیچوجه ممکن نیست.
در دوره اول ریاستجمهوری «دونالد ترامپ» آمریکا تلاش کرد تا همین سازوکار را فعال کند اما نهتنها چین و روسیه بلکه بریتانیا و فرانسه یعنی چهار عضو دایم شورای امنیت با آن مخالفت کردند. درحالیکه گفتوگوها بر سر اینکه آمریکا ازنظر حقوقی قادر است باوجود مخالفت چهار عضو دایم تحریمها را اعاده کند، برقرار بود، دوره ریاستجمهوری ترامپ به سرآمد و سپس دولت «جو بایدن» درخواست فعال شدن مکانیسم ماشه را پس گرفت.
این بار ایالاتمتحده از برنامه بریتانیا و فرانسه برای فعال کردن اسنپبک حمایت کرده است و تردیدی نیست که در پایان ماه سپتامبر و هفته اول مهرماه اگر اقدامی انجام نشود، تحریمهای شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی اعاده میشود مگر اینکه روسیه و چین موفق شوند سه عضو دیگر شورای امنیت را برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ با خود همراه کنند.
کار بیشتری از این دو دولت برای جلوگیری از بازگشت تحریمهای شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی به دلیل سازوکاری که سرگئی لاوروف ده سال قبل طراحی کرد و پیشنهاد داد، ساخته نیست.
