خامنه‌ای از «مشت ایران» حرف زد، اما از درد مردم هیچ نگفت

ایران وایر:عطا محامد

در روزهایی که ایران هنوز از پس‌لرزه‌های جنگ ۱۲روزه با اسراییل رها نشده و جامعه با تورم، قطعی برق و سایه بازگشت تحریم‌های بین‌المللی دست‌وپنجه نرم می‌کند، سکوت رهبر جمهوری اسلامی شکست. سید «علی خامنه‌ای» پس از غیبت در آیین‌های سنتی بیت، بار دیگر مقابل دوربین‌ها نشست؛ اما نه برای هم‌دردی یا سخن گفتن از تغییر، بلکه برای بازخوانی پیروزمندانه جنگ و ترسیم آنچه «اتحاد مقدس» نامید.

او در این سخنرانی اعلام کرد جمهوری اسلامی آماده هرگونه جنگ است و مذاکره با آمریکا جایی در دستور کار ندارد. خامنه‌ای از «مشت ایران» و شکست دشمن گفت، اما هیچ اشاره‌ای به خسارت‌های انسانی و نظامی، فقر فزاینده پساجنگ یا بحران‌های پیش‌روی کشور نکرد. پایان سخنرانی او اما آغاز موجی از واکنش‌ها بود؛ واکنش‌هایی که بار دیگر شکاف درون حاکمیت و فاصله عمیق میان حکومت و مردم را آشکار ساخت.

***
ایران گوش‌به‌فرمان آمریکا نخواهد شد
پس از روزها سکوت و غیبت در آیین‌های سنتی بیت رهبری، خامنه‌ای سرانجام در ۲شهریور۱۴۰۴ مقابل دوربین‌ها ظاهر شد؛ سومین سخنرانی او از پایان جنگ ۱۲روزه با اسراییل. 

رهبر جمهوری اسلامی که آشکارا از بقای حاکمیت در این جنگ خوشحال بود، کوشید تا این جنگ را نشانه‌ای از دوام و «اقتدار» نظام بنامد.

خامنه‌ای در روایت خود از حمله ۲۳خرداد گفت: «دشمنان رژیم صهیون را تحریک کردند برای اینکه به ایران حمله کند و به خیال خودشان کار جمهوری اسلامی را تمام کند»، اما به ادعای او، پاسخ ایران همه محاسبات را برهم زد: «این‌ها تصور نداشتند که ایران در مقابل حرکت آن‌ها آن‌چنان مُشتی به آن‌ها خواهد زد که آن‌ها را پشیمان خواهد کرد.» او همچنین مدعی شد یک روز بعد از آغاز حمله، عوامل آمریکا در اروپا جلسه گذاشته بودند تا درباره «جایگزین جمهوری اسلامی» تصمیم بگیرند و حتی برای آینده ایران «پادشاه هم معین کردند.» او تاکید کرد «ملت ایران» توانست در مقابل «مقصود سخیف و مقصود خباثت‌آمیز» آن‌ها ایستادگی کند. 

در ادامه، او دشمنی واشنگتن با جمهوری اسلامی را «ریشه‌دار و ۴۵ ساله» توصیف کرد و افزود که همه دولت‌های آمریکا، فارغ از حزب و فرد، همین مسیر را دنبال کرده‌اند. خامنه‌ای در عین حال به رییس‌جمهور فعلی آمریکا اشاره کرد، بی‌آنکه نام او را ببرد، و گفت: «این آقایی که امروز سر کار است، مساله را لو داد… گفت مقابله‌ ما با ایران، با ملت ایران برای این است که ایران گوش‌به‌فرمان آمریکا باشد.» 

همچنین، رهبر جمهوری اسلامی منتقدان داخلی را که خواهان مذاکره مستقیم با آمریکا هستند، «ظاهربین» خواند و گفت: «این مساله حل‌نشدنی است.» روزنامه سایت رهبر جمهوری اسلامی بعد از سخنرانی او نوشت: «هیچ مذاکره‌ای قادر به پایان دادن به دشمنی بنیادین آمریکا با ایران نبوده و نخواهد بود.»

خامنه‌ای، بر ضرورت اتحاد داخلی تاکید کرد و هشدار داد: «این اتحاد مقدس، این اجتماع عظیم، این سپر پولادین از دل‌های مردم و اراده‌های مردم نباید خدشه‌دار بشود.» او افزود: «امروز بحمدالله کشور متحد است، این اتحاد به ضرر آن‌هاست.» هرچند که تاکید کرد که «عوامل صهیونیسم، عوامل آمریکا هستند گوشه‌و‌کنار در کشور که اختلاف ایجاد می‌کنند.» رهبر جمهوری اسلامی، از قوای سه‌گانه و رییس‌جمهور تمجید کرد و خواستار حمایت مردم از آنان شد. او در عین حال گفت دشمنان در پی ایجاد شکاف هستند و یادآور شد اختلاف نظر طبیعی است، اما «تخریب مبانی جمهوری اسلامی، خواست دشمن است.»

بخش پایانی سخنان رهبر جمهوری اسلامی به اسراییل اختصاص یافت. او این رژیم را «منفورترین حکومت دنیا» خواند و جنایات اخیر در غزه را «بی‌سابقه در تاریخ» توصیف کرد: «کودکان را با تشنگی و گرسنگی به قتل برسانند، کودکانی را که برای گرفتن غذا به یک جایی آمدند، به رگبار ببندند.» او در پایان سخنانش، عملا از آمادگی برای جنگ گفت: «ما البته برای هر کاری که برای جمهوری اسلامی ممکن باشد، هر کاری که امکان داشته باشد، آمادگی کامل داریم.»
سکوت در برابر تحریم و اقتصاد
خامنه‌ای در سخنانی که اسراییل را بار دیگر مانند سرطانی دانست که باید ریشه آن کنده شود، به موضوع مقاومت تاکید کرد، اما از کشورها و نیروهای موجود در محور مقاومت، به‌جز یمن حرفی نزد. او گفت آنچه «امروز مردم شجاع یمن انجام می‌دهند، کار درست است.»، درحالی‌که این روزها فشارها بر «حزب‌الله» لبنان برای خلع سلاح بسیار شدید است. از سوی دیگر در عراق، سرنوشت «حشدالشعبی» همچنان نامعلوم است و تلاش ایران برای ادغام این نیرو در ارتش هنوز نتیجه نداده است. 

سخنان خامنه‌ای، آب پاکی را بر دست هر نیروی سیاسی که برای صلح به‌دنبال مذاکره با آمریکا بود ریخت؛ اما در برابر بحران جدی پیش‌روی ایران، یعنی بازگشت تحریم‌های سازمان ملل هیچ نگفت. او در مقابل، احتمال اجرایی شدن مکانیزم ماشه که به نظر می‌رسد اروپایی‌ها برای فعال کردن آن متمایل هستند، سکوت کرد. این در حالی است که موضوع داغ فضای سیاسی ایران، احتمال بازگشت تحریم‌هاست. در ایران، برخی مقامات معتقدند که بازگشت تحریم‌ها تفاوتی در وضعیت موجود ایجاد نخواهد کرد؛ اما برخی اخبار نشان می‌دهند که نگرانی‌هایی از رشد بیکاری و تشدید نارضایتی اجتماعی با اجرایی شدن مکانیسم ماشه در میان دستگاه‌های امنیتی جدی است. اقتصاددانان نیز از احتمال افت بیشتر ارزش ریال، افزایش تورم و گرانی کالاهای وارداتی به‌واسطه بازگشت تحریم‌ها حرف می‌زنند. 

مشکل ایران تنها بازگشت تحریم‌های بیشتر نیست؛ اخیرا روزنامه «شرق» طی دو گزارش، وضعیت تاریکی  از تبعات فقر در مدارس کشور به تصویر کشیده‌ است؛ این گزار‌ش‌ها، از نامناسب بودن تغذیه دانش‌آموزان و تاثیراتش بر زندگی آن‌ها گفته و تاکید می‌کند برخی از این کودکان در صف‌ها غش می‌کنند؛ موضوعی که نشانی آشکار از گسترش فقر در جامعه است. 

هم‌زمان، داده‌های رسمی، از افزایش شدید تورم حکایت دارد. تورم نقطه‌به‌نقطه تیر۱۴۰۴ نسبت به تیر۱۴۰۳، به ۴۱.۲ درصد رسیده است. اما این بار گران فقر بر دوش مردم، در سخنان خامنه‌ای جایی نداشت. روایت او صرفا تصویر یک «ملت مقاوم» و پیروز بود، درحالی‌که بسیاری هر روز فقیرتر می‌شوند.

رهبر جمهوری اسلامی در سخنانش هیچ اشاره‌ای به خسارت‌ها و تلفات جنگ ۱۲روزه نکرد. او کوشید حمله اسراییل را نه به‌عنوان فاجعه‌ای انسانی، بلکه فرصتی برای بازنمایی «وحدت ملی» جلوه دهد و روایت تلخ جنگ را، به نمایش قدرت نظامی جمهوری اسلامی تقلیل دهد. خامنه‌ای همچنین درباره آینده سکوت کرد و از مسیری که پیش‌روی نظام و مردم ایران قرار دارد، چیزی نگفت.
از توصیه به توییت‌نویسان، تا ترس از بازگشت پهلوی
«مسعود پزشکیان»، رییس‌جمهور ایران بعد از سخنان خامنه‌ای نوشت: «توصیه ایشان به وحدت و انسجام ملی را به گوش جان بشنویم.» او در این متن کوتاه، همانند توییتی که از خامنه‌ای منتشر شد، هشتگ اتحاد مقدس را استفاده کرده بود که باب‌طبع بسیاری از نیروهای طرفدار انقلاب شده است. یکی از کاربران می‌نویسد: «کلیدواژه‌ اتحاد مقدس باطل السحر اتحاد آمریکا، اسراییل و اروپاست. یقینا ما با اتحاد کمر آن‌ها را خواهیم شکست.»

چهره‌های سیاسی، واکنش‌های متفاوتی به صحبت‌های خامنه‌ای داشتند. «سعید جلیلی»، عضو «مجمع تشخیص مصلحت نظام» و رقیب انتخاباتی پزشکیان، پس از سخنان خامنه‌ای گفت: «همه ما وظیفه داریم به دولت کمک کنیم تا موفق شده و کاستی‌ها بر طرف شود.»

 «حسام‌الدین آشنا»، رییس پیشین «مرکز بررسی‌های استراتژیک»، ضمن تاکید بر اینکه «ملت و دولت و نیروهای مسلح باید حول‌محور رهبری و فرماندهی کل قوا اتحاد ‌مقدس را پاس‌دارند.»، خطاب به رادیکال‌های مجلس می‌نویسد: «خواستند استیضاح کنند، ولی فعلا پشت بلندگو ایضاح شدند؛ تا بعد.» با‌این‌وجود «حمید رسایی»، نماینده تندرو مجلس که به‌دنبال استیضاح پزشکیان بود، در توضیح سخنان خامنه‌ای می‌گوید نباید هر انتقاد از دولت یا مواضع رییس‌جمهور را «ضدیت با ولایت» دانست. او یادآور شد که خود رهبر جمهوری اسلامی نیز همواره در کنار حمایت از دولت‌ها، انتقادهای صریحی به تصمیمات آن‌ها داشته است. 

بسیاری از نیروهای «حزب‌اللهی» معتقدند که سخنان رهبر حجت را بر آن‌ها تمام کرده است. یکی از آن‌ها می‌نویسد: «نظرات مختلف در مسائل گوناگون و ارائه فکر نو اشکالی ندارد، اما نباید مبانی و اصول انقلاب تخریب شوند. با این بیانات، تکلیف کنشگری‌های مختلف مشخص شد.» یا کاربر دیگری چنین بیان می‌کند: «از اعجاز رهبری همین قدر بهتون بگم اونایی که تو جنگ ۱۲روزه دنبال جانشینی حسن روحانی بودن، یهو امروز ولایت‌مدار شدن.» یا طرفدار دیگری می‌نویسد: «با یک سخنرانی، نقشه‌های دشمن را خنثی کرد، اختلاف بین جناح‌های سیاسی را ترمیم کرد و در آخر، جان دوباره‌ای به اتحاد مردم ایران بخشید.»

سرمقاله روزنامه «هم‌میهن» با اشاره به سخنان خامنه‌ای و در یک نگاه انتقادی به آن می‌گوید، مشکل کشور چندصدایی نیست، بلکه فقدان یک سیاست رسمی و شفاف است. نویسنده تاکید دارد وحدت واقعی تنها زمانی شکل می‌گیرد که صدای واحد نظام علنی و قابل درک باشد، نه نتیجه تصمیم‌گیری‌های پشت درهای بسته. 

در مقابل روزنامه «کیهان» در یادداشتی به قلم «محمد ایمانی»، سخنان اخیر خامنه‌ای را «خنثی‌سازی فاز دوم عملیات دشمن پس از شکست در جنگ ۱۲روزه» توصیف کرد. او مدعی شد وعده « بنیامین نتانیاهو» برای پایان کار ایران در ۷۲ ساعت با شکست روبه‌رو شد و آمریکا و اسراییل به اهدافشان نرسیدند. به گفته نویسنده، خامنه‌ای با تاکید بر «اتحاد مقدس» و حمایت از رییس‌جمهور، مانع دوقطبی‌سازی داخلی و احیای خط مذاکره با آمریکا شد؛ مسیری که او آن را بی‌ثمر و همراه با «تحقیر» دانست.

هواداران بازگشت سلطنت خاندان پهلوی نیز، برداشت خاص خود را از سخنان خامنه‌ای داشتند و آن را نشانه‌ای از ترس او تلقی کردند. یکی از کاربران نوشت: «خامنه‌ای امروز شاهزاده رضا پهلوی را به‌عنوان رهبر اپوزیسیون جمهوری اسلامی و تنها آلترناتیو معرفی کرد و او را پادشاه خطاب کرد!» کاربر دیگری مدعی شد: «خامنه‌ای اعتراف کرد که تنها تهدید واقعی برای حکومتش رضاشاه دوم و نظام پادشاهی است.» یا کاربران دیگری تاکید کردند که رهبر جمهوری اسلامی از بازگشت پهلوی «وحشت» دارد.

اما واکنش‌ها محدود به این نبود. در رسانه‌های اجتماعی، بسیاری همچنان خامنه‌ای را با ادبیاتی تحقیرآمیز خطاب کردند؛ از جمله کسانی که او را «موشی» خواندند که تنها برای چند دقیقه از مخفیگاه خود بیرون آمده تا سخنرانی کند و دوباره ناپدید شود. موضوع دیگری که بازتاب گسترده یافت، اشاره او به فعالیت در شبکه‌های اجتماعی توییتر بود. برخی نوشتند: «توییتر فیلتر است، اما رهبر جمهوری اسلامی به کاربران پیشنهاد می‌دهد چه چیزی توییت کنند.» برخی دیگر معتقد بودند که این گفته نشان می‌دهد که این فضا برای او مهم است و به خاطر همین هم، فضای سایبری این حکومت در آنجا حضور دارد.