در وجه تسمیه چهار «روشنفکر» ضد انقلاب اجتماعی

نیکروز اعظمی می نویسد:روند دگرگونی های اجتماعی در دهه چهل:
با الغای سیستم ارباب-رعیتی در روستاهای ایران در دهه چهل و تبدیل رعیت به کشاورز، بر ساختار روستایی ایران تکانه و تحول ایجاد کرد. در دهه ۴۰ شاهد رشد و تحول در آگاهی اجتماعی، تحرک طبقاتی، شهرنشینی، آموزش، و گفتمان‌های نو بودیم. اینها در کنار هم جامعه‌ای جدید پدید آوردند که دیگر با ساختار سیاسی بسته و سنت‌های قدیم سازگار نبود؛ به همین دلیل بذر انقلاب اجتماعی در این دوره کاشته شد.


از سوی دیگر، گسترش آموزش عمومی و تأسیس دانشگاه‌ها، طبقه‌ای جدید از جوانان تحصیل‌کرده را پدید آورد. این نسل تازه با دسترسی به رسانه‌های نو (رادیو، تلویزیون، مطبوعات) و ارتباط با جهان، با ایده‌های متنوع عدالت‌خواهی، استقلال‌طلبی و مدرنیزاسیون آشنا شد. به موازات آن، توسعه اقتصادی مبتنی بر نفت و گسترش صنایع، طبقه متوسط شهری را فربه کرد؛ طبقه‌ای که هم حامل سبک زندگی مدرن بود و هم جویای مشارکت اجتماعی و سیاسی. در نتیجه، جامعه ایران در دهه ۴۰ در مسیری قرار گرفت که خودبه‌خود حامل ظرفیت‌های یک انقلاب اجتماعی بود: رشد آگاهی، جابه‌جایی طبقاتی، تقویت ارتباطات و پیدایش گفتمان‌های نو.

البته همین روندهای رشد پیامدهای منفی هم داشت: مهاجرت بی‌برنامه موجب حاشیه‌نشینی شد، نابرابری‌ها پررنگ‌تر گشت، و شکاف‌های تازه‌ای میان سنت و مدرنیته پدید آمد. اما این پیامدهای منفی دستمایه برخی جریان‌های سیاسی و روشنفکری برای مخالفت با این تحول تاریخی شد. مهم‌ترین این جریان‌ها، اسلامگرایان طرفدار مشروعه بودند که از فضای بازتر اجتماعی و فرهنگی به شدت ناخشنود بودند و آن را تهدیدی برای نظم سنتی می‌دیدند؛ آنان در واقع نخستین طبل‌های ضدانقلاب اجتماعی را به صدا درآوردند. در سوی دیگر، چپ‌های رنگارنگ و بخشی از روشنفکران و ادیبان نیز در همین دام افتادند و ناتوان از درک "بقایای ارزشی مشروعه" که می‌توانست در مقابل روند نو سربرآورد، عملاً در برابر انقلاب اجتماعیِ رو به تکوین ایستادند.

در این مقاله، هدف آن است که با تکیه بر این بستر تاریخی، بی‌مقداری چهار تن از این "روشنفکران" و "ادیبان" نشان داده شود؛ کسانی که به جای پشتیبانی از تحول اجتماعی در دهه چهل، با ایستادن در کنار جریان‌ضد انقلابی مشروعه، از قافله تاریخ عقب ماندند.
باقر مؤمنی:
روزنامه آیندگان در تاریخ بیستم اردیبهشت ۱۳۵۸ از قول باقر مؤمنی، نویسنده و سخنران اصلی در "ده شب شعر گوته"، چنین نوشت: "تنها کار انقلابی که الان در مملکت صورت می‌گیرد، اعدام‌هاست." این تعبیر تکان‌دهنده که "اعدام‌ها کار انقلابی" است، از زبان یک نویسنده و روشنفکر برآمده بود؛ و همین خود گویای وضعیت روشنفکری ما بوده است. مقصود در اینجا صرفاً نشانه‌رفتن باقر مؤمنی به‌تنهایی نیست؛ بلکه تأکید بر آن است که روشنفکری ما در کل، در چنین سطحی از اندیشه و مسئولیت‌پذیری قرار داشت. نویسنده و روشنفکری که باید تولیدکننده مفاهیم و ارزش‌های انسانی باشد، اگر حقیقتاً در جایگاه خود می‌بود، نه تنها حکم به کشتار انسان‌ها را نمی‌پذیرفت، بلکه آن را با تمام قوا تقبیح می‌کرد. آنچه باقر مؤمنی گفت، در واقع نماد و نمونه آشکار بازتاب فضای غالب روشنفکری ما بود؛ فضایی که جز در معدود استثناها، از رسالت خود فاصله گرفت و در بزنگاه تاریخی، به جای دفاع از ارزش‌های انسانی، به توجیه خشونت و مرگ روی آورد.

سخن اصلی نویسنده ما در "ده شب شعر گوته" در تهران، درباره سانسور پیش از وقوع شورش شیعی و تثبیت نظام اسلامی بود. اما صداقت این اعتراض در پس نیات شوم "انقلابی" روشنفکر پنهان مانده بود؛ همان نیاتی که بعدها در ستایش "اعدام انقلابی" آشکار شد. اینجا دیگر سخن از سانسور کتاب و مقاله نیست، بلکه سخن از سانسور خودِ انسان است. روشنفکر ما، همان کسی که به ظاهر قفل کتاب را می‌شکند و از سانسور می‌نالد، در عمل قفل بر حنجره انسان می‌زند، مرگ را به نام انقلاب مقبولیت می‌بخشد و حذف انسان را جشن می‌گیرد.

نویسندگان و شاعران حلقه "ده شب شعر گوته" بخشی از نیروی "انقلابی" بودند که فضای آن روزگار را مسموم کرده و زمینه را برای اسلامگرایان به رهبری خمینی و برپایی "انقلاب" اسلامی فراهم آوردند. تفاوتی نمی‌کرد اگر چپ آن زمان به قدرت می‌رسید؛ در "اعدام انقلابی" دست کمی از اسلامی‌های خمینی نداشتند. در واقع، این نویسندگان "انقلابی" زیر پوشش لغو سانسور کتاب، سانسور فیزیکی خودِ انسان را در ذهن خویش پرورش می‌دادند و با حمایت از "اعدام انقلابی" پس از تأسیس حکومت اسلامی، عملاً این حقیقت را به واقعیت رساندند.
سیمین دانشور:
به جز باقر مؤمنی، سیمین دانشور نیز یکی از سخنرانان اصلی آن "ده شب" کذایی بود که سخن بی‌مقدار خود را با بسم الله الرحمن الرحیم و آیه‌ای از قرآن آغاز کرد. بعدها روزنامه آیندگان از او نقل کرد که گفته بود: "اگر با لچک سر کردن من شاه می‌رود، لچک سر می‌کنم." او لچک سر کرد تا شاه را در آتش خمینی بسوزاند در حالیکه خود نیز سوخت. او که در "سووشون" به سوگ سیاوشان معاصر نشسته بود، زمینه آتشی را فراهم می‌کرد که ناپاکی جمهوری اسلامی بود و خود در همان آتش سوخت و نتوانست بیگناه از آن بیرون آید. درست برخلاف سیاوش فردوسی که از آتش پاکباخته و سربلند بیرون آمد، سیمین دانشور در آتشی که جمهوری اسلامی برافروخت، خود سوخت و ملتی را به سوختن داد.
خسرو گلسرخی:
پیش از شورش شیعی و ماجرای تلخ "ده شب شعر گوته" در تهران، شوریده‌سری دیگر بود که می‌خواست همچون حلاج سر به دار رود: خسرو گلسرخی، که به ناحق هم جانش را گرفتند. او، مانند هوشنگ ابتهاج (ه.ا. سایه)، دل در گرو ماجرای کربلا داشت و به آن رشک می‌ورزید. در آخرین دفاعیات بی‌عمق خود، گلاب امام حسین را به سر و روی ما پاشید تا "اسلام انقلابی" را در وجدان خودمان معزز بشماریم و "انقلابی" بار بیاییم. او در دادگاه گفت: «آنچه خلق‌ها تکرار کردند و می‌کنند، راه مولا حسین است؛ بدین گونه در یک جامعه مارکسیستی، اسلام حقیقی به عنوان یک روبنا قابل توجیه است و ما نیز چنین اسلامی را اسلام حسینی و اسلام علی تأیید می‌کنیم.» گلسرخی، گرچه حتا بر حسب گفته نزدیکانش، چیزی در چنته نداشته اما در آن فضای انقلابی سمبل اتحاد نانوشته میان اسلامگرایان و کمونیست ها و سوسیالیست ها شد که ضد انقلاب مشروعه را به قدرت رساند.
هوشنگ گلشیری (ه ا سایه):
اما "انقلابی" در قالب شهیدپروری اسلامی و ماجرای کربلا به گلسرخی ختم نمی‌شود. شاعر دیگر ما، هوشنگ گلشیری، در وصف این ماجراها چه شعرها که نگفت:

«یا حسین بن علی

خون گرم تو هنوز

از زمین می‌جوشد

هر کجا باغ گل سرخی هست

آب از این چشمه خون می‌نوشد

کربلایی‌ست دلم»

هوشنگ ابتهاج در گفت‌وگویی با مهرنامه از قول سیاوش کسرایی که به دیدار خمینی رفته بود چنین نقل می‌کند: "در این دیدار من نبودم. سیاوش کسرایی رفته و آمده بود و گفته بود که چشم‌های (امام) ابهت داشت و نمی‌شد به آن نگاه کرد." این نقل‌قول ستایشگرانه به‌روشنی نشان می‌دهد که چگونه شماری از نویسندگان و شاعران، در بزنگاه تاریخی، شیفته فردی شدند که حکومت آرمانگراییِ اسلامی را به آحاد جامعه تحمیل کرد و مصیب های وارده را، نسل های پس از ما متحمل شدند.

دیدار اعضای کانون نویسندگان با خمینی نیز به‌خودی‌خود روشنگر است. این دیدار آشکار ساخت که مسئله برای آنان صرفاً مخالفت با سانسور نبود، بلکه فراتر از آن، نوعی "اقدام انقلابی" تلقی می‌شد؛ اقدامی برای سد کردن روند تحولات اجتماعی‌ای که در دوره محمدرضاشاه در جریان بود، و جایگزین‌کردن آن با طرحی آرمان‌گرایانه از نظم اجتماعی. اما این آرمان‌گرایی، در عمل به همان نقطه‌ای کشیده شد که ضد انقلاب مشروعه را به پیروزی رساند و از قِبل آن نظام اسلامی تشکیل شد، نظامی که جامعه را به شبه‌جامعه و ملت را به امت فروکاست.
رأی دهید
دیدگاه خوانندگان
۲۶
romano - تهران، ایران

در هزار سال گذشته در انگلیس فقط یک شاه به قتل رسیده اما در کشور ما قدرت بین ۱۷ سلسله دست به دست شده و در جهان همچین چیزی وجود نداره! باید کشور رو حفظ کرد و سیستم حاضر رو تغییر داد هیچگونه انقلاب و دخالت خارجی نتیجه مطلوب نداره. آنچه که گفتم یعنی شعور حفظ وطن و داشتن استقلال و خرد. چهار تا دزد دریایی اینو فهمیدن هنوز مردم ما نفهمیدن. یکی عکس خمینی رو تو ماه میبینه و میگه مملکت همش باید اسلامی بشود اونیکی کتاب مارکس رو میخونه فکر میکنه شده متخصص دردهای تاریخی و سرکوب کمونها و راه از رفیق و رفیق بازی میگذرد و فرهنگ گذشته نتایج خورده بورجواهاست و راه حل در شرقه! این یکی مثل دلقک سبیل قیطونی میزاره کت و شلوار میپوشه مثل زورگیرها فحش هرزه میده میشه سلطنت طلب هنوز هم نیومده فاشیسته بعد هم میره دراز میکشه میله پرچم اسرائیل رو بکنن تو ماتحتش بشه پرچم بون. هرچی فحش هرزه هم هست به مسلمون و نا مسلمون میکشه. آخری هم که گروه روشن فکره، فقط کارش زر زدن و نق زدن و بهانه گیری و تحقیر ملته بعد هم میگی راه حل بده میگه من منقدم! شعور شما کمی بیشتر از میمونه! و جالبه راه حلش در غربه. زنده باد میهن.
دوشنبه ۰۳ شهریور ۱۴۰۴ - ۱۶:۳۰
۵۵
hamid411 - لس آنجلس، ایالات متحده امریکا

یکعده متوهم روشعنفکری که حتی خودشون هم نمیدونستن چی میخوان، ر..ن تو بهشت ایران. البته ناگفته نماند که رشد سریع، ظرفیت میخواست که ایرانی جماعت نداشت. به هرکسی بگی از تراخم و سیفلیس بعد از چهل سال رسیدیم به یکی از معتبرترین پاسپورتها، ارتش پنجم جهان، پول ملی قوی، تحصیل و‌بیمه رایگان، میگن شوخی میکنین. اینها رو‌مقایسه کنین با دفاعیات شر و ور گلسرخی و دری وری های ساعدی نیای جیش بر قبر.
دوشنبه ۰۳ شهریور ۱۴۰۴ - ۱۶:۵۵
۴۳
paksan - ایران، ایران

نتیجه میگیریم اونها که سال 57 پیاده نظام عنقلاب بودند در تصورشون داشتند کشور را از امپریالیسم و زیر گرده غرب بیرون میکشیدند یا آزاد میکردند ولی خبر نداشتند همزمان کشورهای غربی داشتن برنامه ای برای عوض کرده شاه با یک گروه دیگه که بازم دست نشانده خودشان باشند را اجرا میکردند که تا حدودی موفق هم بودند، شاه را برداشتند چون عراق را کنترل نکرد و اسرائیل خواهان حذف صدام بعنوان بزرگترین حامی فلسطینی ها بود ولی انقلاب ایران این بهانه را داد تا صدام با پای خودش وارد جنگ با ایران شود چون زمینه را عنقلابیون برایش فراهم کرده بودند از طرفی این جنگ در تضعیف ایران نقش مهم داشت ولی خیلی زود کار از دست آمریکا و انگلیس و فرانسه خارج شد و الان که از زیر گرده غرب خارج شده ایم و همه راهها برای مطیع کردن ایران شکست خورده پیاده نظام امپریالیسم با تبلیغات و تحریم و انواع فشارهای سیاسی و نظامی میخواهند کشور را به زیر گرده غرب بخصوص آمریکا برگردانند. دعوا سر مردم نیست سر زندگی مردم نیست و هیچ اهمیتی به مردم ایران نمیدهند فقط میخواهند یکی را بگذارند که نوکر باشه مثل شاهزاده ای وطن فروش!
دوشنبه ۰۳ شهریور ۱۴۰۴ - ۱۷:۰۲
۶۳
طلوع ازادی - لوس آنجلس ، ایالات متحده امریکا
اهالی مملکت محروسه ایران یعنی همان رعایای ذلیل کوفتی سفلیسی سالکی و غیره ای در آن زمان بدلیل رشد سریع اقتصادی اجتماعی و سیاسی، متأسفانه بدلیل رکود فرهنگ عام زیاده طلبی حرص و آز برگرفته از این دین شیطانی، با جفتک پرانی و لگد زدن به بخت خود بر شاخه نشسته بن برید و متعاقب آن بر کل این کشور کرد مرده پاشیده شد که آخر عاقبت مان بر عالم و آدم مشهود است. التماس و التجاع کمی بیداری تعقل و آینده نگری. فک کنم درخواستهام طولانی و غیر قابل انجام شدن خدا کرکره رو کشید پایین😂
دوشنبه ۰۳ شهریور ۱۴۰۴ - ۲۰:۱۷
نظر شما چیست؟
جهت درج دیدگاه خود می بایست در سایت عضو شده و لوگین نمایید.
  • +246پرچم شیر و خورشید ایران بر فراز سکوی نخست المپیاد جهانی به اهتزاز درآمد!
  • +179رضا امیرخانی، نویسنده مورد علاقه علی خامنه‌ای در سقوط پاراگلایدار دچار ضربه مغزی شد
  • +131برنامه جنجالی مهران غفوریان و سیامک انصاری به دلیل «توهین به نمادهای کهن و تاریخی ایران»، توقیف شد!
  • +123ترامپ مهاجران سومالیایی را «زباله» خواند و گفت «برگردند مملکت خودشان را درست کنند»
  • +120ضربه آیت‌الله سیستانی به ساختار دینی-امنیتی حکومت خامنه‌ای با یک فتوای یک جمله‌ای
  • +119مهدی پرپنچی : خامنه‌ای درست می‌گوید که اسرائیل و آمریکا دست‌خالی برگشتند
  • +113درگیری شدید بین مردم و پلیس در پیست موتورسواری شیراز - ماموران عقب نشستند
  • +104انتشار دومین سری از ویدیوهای حمله اسرائیل به اتاق های فرماندهی سپاه در جنگ ۱۲ روزه
  • +88همسر سقاب اصفهانی، معاون جدید رئیس‌جمهور در سانحه رانندگی درگذشت+ ویدیو
  • +87دو فلسطینی «در حال تسلیم» به ضرب گلوله سربازان اسرائیل کشته شدند + ویدیو