اخراج یک و نیم میلیون افغان از ایران؛ برخی به جاسوسی برای اسرائیل متهم شدند

برخی از افغان‌های ساکن ایران در پی درگیری ۱۲ روزه با اسرائیل به جاسوسی متهم شده‌اندبی بی سی: وقتی علی احمد پیراهنش را بالا می‌زند تا کبودی‌های عمیق روی کمرش را نشان دهد، چشمانش پر از اشک می‌شود.

او می‌گوید در مدت بازداشت، ماموران ایرانی او را کتک زدند و به جاسوسی متهم کردند. «با شلنگ، لوله آب و چوب ما را می‌زدند. با ما مثل حیوان رفتار می‌کردند.»

مقام های ایرانی پس از جنگ خردادماه با اسرائیل، صدها هزار شهروند افغان را به بهانه نگرانی‌های امنیتی از کشور اخراج کرده‌اند. ایران که می‌گوید میزبان بیش از چهار میلیون افغان بدون مدرک است که از جنگ در کشورشان گریخته‌اند. لینک خبر:https://t.co/5ejMJ9O3rh pic.twitter.com/LKEDqBp4PI

— BBC NEWS فارسی (@bbcpersian) August 2, 2025

«سپر بلا»
سخت‌گیری‌های ایران همزمان شده با طرح اتهام‌های گسترده‌ای که افغان‌ها را به موساد، سازمان اطلاعاتی اسرائیل، پیوند می‌دهد؛ از جمله گزارش‌هایی در رسانه‌های ایرانی که با استناد به منابع پلیس مدعی‌اند برخی افراد به اتهام جاسوسی بازداشت شده‌اند.

یک نفر که نخواست نامش فاش شود به «بی‌بی‌سی افغانستان» گفت: «می‌ترسیم بیرون برویم؛ مدام نگرانیم که به ما برچسب جاسوس بزنند.»

به گفته همین فرد، اتهام‌های رایج دیگری هم شنیده می‌شود، از جمله: «شما افغان‌ها جاسوس هستید»، «برای اسرائیل کار می‌کنید» یا «در خانه‌هایتان پهپاد می‌سازید».

بارنت روبین، کارشناس افغانستان که به عنوان مشاور ارشد وزارت خارجه آمریکا خدمت کرده، می‌گوید تهران ممکن است برای کاستی‌هایش در جنگ با اسرائیل «دنبال سپر بلا» بگردد.

او می‌گوید: «دولت ایران از ناکامی‌های امنیتی‌اش بسیار شرمسار است»، ناکامی‌هایی که نشان می‌دهد ایران «به شدت مورد نفوذ دستگاه اطلاعاتی اسرائیل قرار گرفته است».

«پس مجبور بودند کسی را برای مقصر دانستن پیدا کنند.»

منتقدان همچنین می‌گویند اتهام‌های جاسوسی با هدف مشروعیت بخشیدن به برنامه دولت برای اخراج افغان‌های فاقد مدرک مطرح می‌شود.

بی‌بی‌سی تلاش کرد با دولت ایران تماس بگیرد اما پاسخی دریافت نکرد. خبرگزاری دولتی ایرنا روز ۱۸ ژوئیه نوشت که بازگشت پناهجویان افغان «بدون تنش و با رعایت حقوق بشر… هدفی است که در همه سطوح دنبال می‌شود».
«چهار روز، مثل چهار سال گذشت»
عبدالله رضایی – که نام او نیز برای حفظ هویتش تغییر کرده – روایت مشابهی با علی احمد دارد.

او در اسلام‌قلعه به بی‌بی‌سی گفت که در بازداشتگاه، حدود ۱۵ مامور ایرانی به او و دیگر افغان‌های اخراجی آسیب فیزیکی زدند.

«پلیس ایران ویزا و گذرنامه‌ام را پاره کرد و مرا به شدت کتک زد. آن‌ها من را به جاسوسی متهم کردند.»
برآورد می‌شود بیش از چهار میلیون افغان بدون مدرک در ایران زندگی می‌کنندعبدالله می‌گوید تنها دو ماه بعد از ورود به ایران، با وجود داشتن ویزا، بازداشت شد.

«با باتوم‌های پلاستیکی ما را می‌زدند و می‌گفتند: 'تو جاسوسی، کشور ما را به هم ریخته‌ای.'»

او می‌گوید چهار روزی که در بازداشت بود، «مثل چهار سال گذشت». از بدرفتاری مداوم، خشونت فیزیکی و کمبود غذا می‌گوید.

اتهام‌های آنلاین درباره همکاری افغان‌ها با سرویس‌های مخفی اسرائیل از آغاز جنگ مطرح شدند.

در ۱۳ ژوئن، روزی که اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای و نظامی ایران حمله کرد، دولت ایران بیانیه‌هایی خطاب به مردم صادر کرد و از شهروندان خواست فعالیت‌های مشکوک را مانند حرکت غیرعادی وانت‌هایی که ممکن است حامل سلاح ماموران اسرائیلی باشند، گزارش دهند.

سپس، کانال‌های تلگرامی با دنبال‌کنندگان زیاد پیام‌هایی هشدارآمیز منتشر کردند که از همان ادبیات حکومت استفاده می‌کرد، اما این بار افزودند که مردم باید مراقب «اتباع خارجی» باشند که در شهرهای بزرگ با وانت تردد می‌کنند. اصطلاح اتباع خارجی اغلب برای اشاره به افغان‌ها در ایران به کار می‌رود.

روز بعد، گزارش‌هایی درباره بازداشت افرادی که گفته می‌شد با حملات اسرائیل ارتباط داشتند – از جمله برخی افغان‌ها – منتشر شد.

روز ۱۶ ژوئن، شبکه‌های خبری یک ویدیو از بازداشت افغان‌ها منتشر کردند که در آن ادعا شده بود آنها با خود پهپاد داشته‌اند. این ویدیو در فضای مجازی دست‌به‌دست شد، اما در واقع ویدیویی قدیمی بود که مهاجران بدون مدرک را در زمان بازداشت نشان می‌داد.

به گزارش گروه ناظر مستقل «افغان ویتنس»، در روز ۱۸ ژوئن یک گروه تلگرامی منتسب به سپاه پاسداران اعلام کرد که ۱۸ افغان در مشهد به اتهام ساخت پهپاد برای اسرائیل بازداشت شده‌اند.

اما یک روز بعد، معاون امنیتی استانداری گفت این بازداشت‌ها «هیچ ارتباطی با ساخت پهپاد یا همکاری با اسرائیل ندارند» و «فقط به دلیل حضور غیرقانونی آنها در ایران بوده است».

با این حال پست‌هایی که این بازداشت‌ها را به جاسوسی ربط می‌داد، به شکل گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. هشتگ «اخراج افغان‌ها، مطالبه ملی» طی یک ماه بیش از ۲۰۰ هزار بار در شبکه اجتماعی ایکس منتشر شد و در روز ۲ ژوئیه با بیش از ۲۰ هزار بار تکرار در یک روز به اوج خود رسید.

بیان احساسات ضد افغان در شبکه‌های اجتماعی ایرانی موضوع جدیدی نیست، اما به گفته یک پژوهشگر مستقل در گروه افغان ویتنس، «این‌بار اطلاعات نادرست فقط از کاربران فضای مجازی نمی‌آید، بلکه رسانه‌های وابسته به حکومت ایران نیز آن را منتشر می‌کنند».
این درگیری زمانی آغاز شد که اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای و نظامی در ایران حمله کرد و ایران در پاسخ، به اهدافی در اسرائیل موشک پرتاب کرداز «قاتلان زنجیره‌ای» تا «جاسوس‌ها»
بنا بر گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، از ماه ژانویه تاکنون بیش از یک و نیم میلیون افغان ایران را ترک کرده‌اند. سخنگوی وزارت امور مهاجرین و عودت‌کنندگان طالبان به بی‌بی‌سی گفت که بین ۲۲ ژوئن تا ۲۲ ژوئیه بیش از ۹۱۸ هزار افغان از ایران وارد افغانستان شده‌اند.

برخی از آن‌ها نسل‌ها در ایران زندگی کرده بودند.

میلیون‌ها افغان از دهه ۱۹۷۰ به ایران و پاکستان گریخته‌اند، از جمله در جریان اشغال افغانستان به دست شوروی در سال ۱۹۷۹ و نیز در سال ۲۰۲۱، زمانی که طالبان دوباره به قدرت رسیدند.

کارشناسان هشدار می‌دهند که افغانستان ظرفیت جذب شمار رو به رشد شهروندانی را که به اجبار به کشوری تحت حاکمیت طالبان بازگردانده می‌شوند، ندارد. این کشور با موج عظیم بازگشت‌ از پاکستان نیز روبه‌رو است که آن هم صدها هزار افغان را وادار به ترک خاک خود کرده است.

دکتر خدیجه عباسی، متخصص جابه‌جایی اجباری در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی (سواس) در لندن می‌گوید که افغان‌ها در ابتدا در ایران پذیرفته شدند، اما به تدریج احساسات ضد‌افغان در ایران شدت گرفت و رسانه‌های دولتی، پناهجویان افغان را به عنوان «باری بر دوش اقتصاد» معرفی کردند.

در پی آن، روایت‌های نادرست درباره مهاجران افغان در ایران گسترش یافت.
در حالی‌ که ایران روند بازگرداندن اجباری افغان‌ها را شدت بخشیده، افغانستان با بحرانی روبه‌رو استدر دهه ۱۹۹۰ میلادی (۱۳۷۰ خورشیدی)، مجموعه‌ای از تجاوزها و قتل‌ها در تهران، بدون مدرک به یک افغان نسبت داده شد و همین امر به افزایش جرایم ناشی از نفرت علیه افغان‌ها منجر شد. اما بعدا مشخص شد که قاتل، یک ایرانی بوده است.

بعد از آن که در پی قدرت‌گیری دوباره طالبان در سال ۲۰۲۱ حدود دو میلیون افغان به ایران مهاجرت کردند، پست‌هایی مبالغه‌آمیز در شبکه‌های اجتماعی مدعی شدند که بیش از ۱۰ میلیون افغان در ایران زندگی می‌کنند. ایران در آن زمان تنها کشوری بود که در مقیاسی گسترده، پناهجویان و مهاجران افغان را می‌پذیرفت.

دکتر خدیجه عباسی می‌گوید اخراج افغان‌ها از ایران «شاید از معدود موضوعاتی باشد که بیشتر ایرانی‌ها در آن با سیاست‌های دولتی موافق‌اند»، هرچند در ماه ژوئیه، بیش از ۱۳۰۰ کنشگر ایرانی و افغان با امضای نامه‌ای سرگشاده خواهان پایان دادن به رفتار «غیرانسانی» با شهروندان افغان در ایران شدند.

در حال حاضر احساسات ضد‌ افغان به شکل گسترده‌ای رواج یافته است. دکتر عباسی می‌گوید «اوضاع بسیار خطرناک شده» و افغان‌ها «ترجیح می‌دهند در خانه بمانند».

اما برای شمار زیادی از افغان‌ها دیگر ماندن در خانه هم ممکن نیست. مرزها همچنان مملو از جمعیت است.

برای عبدالله، اخراج از ایران تمام برنامه‌هایش را نابود کرده است.

او می‌گوید: «همه چیزم را از دست دادم.»

نویسندگان: ببرک احساس، یاسین رسولی، روان اینگز و سوچیرا مگوایر، با گزارش تکمیلی از سروش پاکزاد