وزیر دفاع اسرائیل از احتمال آغاز دوباره جنگ با ایران خبر داد: آیا تغییر رژیم در ایران با مداخله خارجی ممکن است؟

العربیه: یسرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل، شامگاه سه‌شنبه 31 تیر، هشدار داد که امکان ازسرگیری جنگ با ایران همچنان وجود دارد.

او در نشست ارزیابی چند بعدی وضعیت با مقامات ارشد نهادهای امنیتی اسرائیل تاکید کرد: «باید دستاوردهای نظامی اخیر، به‌ویژه برتری هوایی به‌دست‌ آمده در عملیات علیه ایران، حفظ شود و این امر نیازمند تدوین یک طرح اجرایی کارآمد برای پیشبرد اقدامات آینده است؛ با هدف اطمینان از آن‌که ایران قادر به بازسازی برنامه‌های هسته‌ای و موشکی خود نخواهد شد.»

این اظهارات وزیر دفاع اسرائیل در سایه آتش‌بس شکننده میان تهران و تل آویو در حالی مطرح می‌شود که یک روز پیش از آن، ایال زامیر، رئیس ستاد کل ارتش اسرائیل، نیز در اظهاراتی مشابه هشدار داد که «جنگ هنوز پایان نیافته است». او در یک نشست امنیتی گفته بود: «ایران در برابر دیدگان ما قرار دارد و رویارویی ادامه دارد. ما همچنان به تضعیف و مهار ظرفیت‌های راهبردی ایران چه در سوریه و چه نزد حزب‌الله ادامه خواهیم داد.»
نگاهی به جنگ 12 روزه
در تاریخ 13 ژوئن، اسرائیل عملیات نظامی گسترده‌ای را علیه اهداف نظامی و هسته‌ای در خاک ایران آغاز کرد. این عملیات شامل حملات هوایی به مراکز حساس نظامی و هسته‌ای و همچنین کشتن برخی از فرماندهان ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای ایران بود.

در پاسخ به این آماج حملات اسرائیل، ایران اقدام به پرتاب موشک‌ها و پهپادهایی به سمت خاک اسرائیل کرد. این درگیری‌ها موجب ورود ایالات متحده آمریکا به میدان نبرد شد. ارتش آمریکا در تاریخ 22 ژوئن تاسیسات زیرزمینی غنی‌سازی اورانیوم در فردو، اصفهان و نطنز را با بمب‌افکن‌های راهبردی B2 هدف حملات هوایی قرار داد.

ایران نیز در پاسخ به حمله ایالات متحده، پایگاه‌های نظامی آمریکا در قطر و عراق را مورد هدف قرار داد. با این حال، گزارش‌ها حاکی از آن است که این حملات تلفات یا خساراتی به‌همراه نداشته‌ است.
در نهایت، در تاریخ 24 ژوئن، دونالد ترامپ، رئیس‌ جمهوری ایالات متحده، با اعلام آتش‌بس ایران و اسرائیل را به پذیرش آن ملزم کرد تا به درگیری‌های 12 روزه میان دو کشور پایان دهد.
********************************************************************

آیا تغییر رژیم در ایران با مداخله خارجی ممکن است؟رادیو فرانسه: شنبه گذشته ۱۹ ژوئیه برابر با ۲۹ تیرماه ۱۴۰۴ آویگدور لیبرمن، وزیر دفاع پیشین اسرائیل، در مصاحبه با شبکه ۱۲ تلویزیون آن کشور گفت: تنها چیزی که هم‌اکنون رهبران جمهوری اسلامی ایران به آن می‌اندیشند، انتقام‌جویی از اسرائیل است. آنان خود را برای حمله‌ای بزرگ‌تر آماده می‌کنند. بنابراین، اسرائیل باید پیش‌دستی کند و ضربه نخستین را بزند. او سپس افزود: تنها راه تضمین امنیت اسرائیل تغییر رژیم در ایران است.

تغییر رژیم (یا: رژیم چنج) اصطلاحی است در علوم سیاسی و معنایِ فشرده آن جایگزین کردن زورگویانه رژیم سیاسی یک کشور با رژیم سیاسی دیگر است. تغییر رژیم در یک کشور ممکن است سرانجامِ فرایندهای داخلی مانند انقلاب، کودتا و جنگ داخلی یا نتیجه مداخله آشکار و پنهان خارجی باشد. اما کارشناسان این اصطلاح را بیشتر به معنای تغییر رژیم سیاسی در یک کشور از راه مداخله خارجی به کار می‌برند. ممکن است این مداخله حمله نظامی باشد یا دیپلماسی زورگویانه.

برپایه پژوهش‌هایی که در این باره انجام گرفته، از سال ۱۸۱۶ تا ۲۰۱۱ میلادی، مداخله خارجی به منظور تغییر رژیم به برکناری ۱۲۰ رهبر سیاسی در کشورهای گوناگون انجامیده است.

در دوران جنگ سرد، ایالات متحد آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی برای تغییر رژیم‌ها در چهار گوشه جهان آشکار و پنهان مداخله می‌کردند. کودتا، حمله نظامی و دیپلماسی زورگویانه روش‌های رایج و آشکار آن دو ابرقدرت در تغییر رژیم‌ها بود. شوروی‌ها به بهانه برانگیختن «انقلاب سوسیالیستی» و آمریکایی‌ها برای جلوگیری از چنین انقلاب‌هایی می‌کوشیدند رژیم‌ها را به ویژه در کشورهای در حال توسعه تغییر دهند.

جالب اینکه اصطلاح «دخالت‌پرهیزی» یا «عدم مداخله» را نخستین بار ایالات متحد آمریکا بود که در سال ۱۹۱۵ در سیاست خارجی خود گنجانید چنان که این اصطلاح تبدیل به هنجاری در روابط بین‌الملل شد. کارشناسان معتقدند که یکی از علت‌های اصلی «عدم مداخله» ایالات متحد آمریکا در جنگ‌های جهانی اول و دوم یا «بی‌طرفی» قدرت‌های لیبرال اروپا در جنگ داخلی اسپانیا نتیجه پایبندی آن‌ها به این هنجار مهم در روابط بین‌الملل بود. در حالی که آلمان نازی و ایتالیای فاشیستی از سویی و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی از سوی دیگر در جنگ داخلی اسپانیا شرکت کردند.

هنجار «عدم مداخله» سپس به صورت یکی از اصول اصلی «منشور سازمان ملل متحد» درآمد چنان که کشورهای عضو سازمان، این اصل را یکی از پایه‌های صلحِ نوظهورِ پس از جنگ جهانی دوم دانستند. بدین‌سان، اصل «دخالت‌پرهیزی» یا «عدم مداخله» در حقوق بین‌الملل وارد و جایگیر شد. مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۶۵ لازم دید اصل «عدم مداخله» را به همه کشورهای عضو یادآوری کند و در سال ۱۹۷۰ مخالفت خود را با هرگونه مداخله‌ در کشورهای دیگر اعلام کرد. اعضای آن سازمان پذیرفتند که هر دولتی در انتخاب نظام اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خود آزاد است و حقوق بین‌الملل بر پایه روابط صلح‌آمیز میان دولت‌ها تنظیم شده است.

گنجانده شدن اصل «عدم مداخله» در قوانین بین‌الملل، دولت‌هایی را که وسوسه تغییر رژیم در کشورهای دیگر را داشتند ناگزیر کرد کوشش‌های خود را برای این کار مخفیانه انجام دهند تا متهم به نقض قوانین بین‌المللی نشوند. اما پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ آمریکایی‌ها در سیاست خارجی خود تبصره‌ای بر این اصل افزودند و آن اینکه هنگام تهدید تروریسم یا سلاح‌های کشتار جمعی دیگر نباید پایبند اصل «عدم مداخله» باقی ماند.  با چنین تفسیر تازه از اصل «عدم مداخله» بود که آمریکایی‌ها در سال ۲۰۰۱ به افغانستان و در سال ۲۰۰۳ به عراق حمله کردند و دست به «تغییر رژیم» در آن کشورها زدند.

در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ نیز روسیه به بهانه‌های دیگر اصل «عدم مداخله» را زیر پا گذاشت و به اوکراین حمله کرد. شورای امنیت سازمان ملل متحد کوشید قطعنامه‌ای در محکومیت روسیه به تصویب برساند. اما چون روسیه یکی از پنج عضو دائم  آن شوراست، توانست از حق وتوی خود برای جلوگیری از تصویب قطعنامه استفاده کند. بسیاری از کشورها در واکنش به وتوی روسیه کوشیدند تحریم‌هایی را برای بازداشتن آن کشور از حمله نظامی به اوکراین بر روسیه اعمال کنند. جالب اینکه روسیه در آن زمان ریاست شورای امنیت سازمان ملل را به عهده داشت.

البته، شورای امنیت سازمان ملل متحد خود را مجاز می‌داند که در صورت مشاهده تهدیدی برای صلح، نقض صلح یا اقدامی تجاوزکارانه، تصمیم به مداخله بشردوستانه و، درواقع، مداخله نظامی بگیرد. همه این استثناها نشان‌دهنده کشدار بودن مفهوم «دخالت‌پرهیزی» یا «عدم مداخله» است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که با بازگشت ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا این مفهوم دیگر از قوانین بین‌الملل رخت بربسته است. ایالات متحد آمریکا از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون اعتبار و اهمیت جهانی‌اش را وام‌دار تعهدات بین‌المللی‌اش بود. اما ترامپ با برداشت خاص خود از کشورداری معتقد است که قدرت‌ بزرگی مانند آمریکا تعهد بین‌المللی ندارد. به همین سبب است که او دست دولت اسرائیل را در بازآراییِ خاورمیانه باز گذاشته است.

از زمان تشکیل دولت اسرائیل یکی از وسوسه‌های همیشگی رهبران آن کشور بازآرایی خاورمیانه بوده است. آنان بسیار پیش از انقلاب ایران در فکر تجزیه واحدهای بزرگ سیاسی در خاور میانه و ایجاد واحدهای سیاسی کوچک در آن منطقه بودند. روی کار آمدن جمهوری اسلامی در ایران و سیاست منطقه‌ای آن رژیم به ویژه جاه‌طلبی هسته‌ای رهبران آن، اسرائیلی‌ها را برای بازآرایی خاور میانه مصمم‌تر کرد.

بی‌رحمی جمهوری اسلامی در واداشتن ایرانیان به پیروی از هنجارها و قوانین خود، سرکوب خونین جنبش‌های اعتراضی جوانان در چهل و شش گذشته و فساد و ویرانگری‌های این رژیم سبب شده است که بسیاری از ایرانیان برای نابودی آن روزشماری کنند. اما به چه قیمتی؟ گروه‌هایی از آنان به‌ویژه در خارج، مداخله نظامی اسرائیل و آمریکا را برای پایان دادن به عمر جمهوری اسلامی مثبت و سودمند می‌دانند. اما گروه‌های بزرگی از ایرانیان در داخل و خارج نگران آینده کشورشان هستند.

نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، از همان فردای عملیات «شیر خیزان» خواهان تغییر رژیم در ایران شد و ایرانیان را برای براندازی جمهوری اسلامی به شورش فراخواند. در گرماگرم جنگ دوازده روزه، روزنامه جروزالم پست نیز در سرمقاله ۱۸ ژوئن (برابر با ۲۹ خرداد ۱۴۰۴) خود طرحی شش ماده‌ای به رئیس جمهور آمریکا پیشنهاد کرد و در ماده ششم آن از ترامپ خواست با ایجاد یک ائتلاف خاورمیانه‌ای دست به تجزیه ایران بزند و برنامه‌‌ای بلندمدت برای یک ایران فدرال یا تجزیه‌شده در نظر بگیرد و تضمین‌های امنیتی به مناطق اقلیت‌نشین سنی، کُرد و بلوچ که خواهان جدایی از ایران ‌اند، بدهد.

چنین درخواستی از دونالد ترامپ نمی‌بایست شگفتی برانگیزد. زیرا او در روابط بین‌الملل در پی بازگشت به نوعی «وضع طبیعی» است که در آن زور عریان حرف آخر را می‌زند. پُرزورها آزادند بی‌هیچ محدودیت یا قید و شرطی دست به کار شوند و ضعیف‌تر‌ها چاره‌ای جز تسلیم شدن در برابر آنچه قدرت‌های بزرگ بر آن‌ها زورآور می‌کنند، ندارند.

کارشناسان مدت‌هاست از خود می‌پرسند اگر ایالات متحد آمریکا خود را از احترام به قوانین بین‌الملل و منشور سازمان ملل معاف می‌‌داند، چرا باید انتظار داشته باشیم که چین تایوان را با زور پس نگیرد؟ یا چرا باید دولت اسرائیل در پی تغییر رژیم در ایران و احتمالاً تجزیه آن کشور نباشد؟