گزارشی برای قبل از روز مبادا؛ اینترنت طبقاتی را چه‌طور دور بزنیم؟

فعالان آزادی بیان و اینترنت می‌گویند به بهانه دسترسی نامحدود به بعضی مشاغل و افراد مورد تایید نهادهای امنیتی، جمهوری اسلامی به دنبال «اینترنت طبقاتی» و اجرایی‌کردن «شبکه ملی اینترنت» یا «اینترانت» استایران وایر: رقیه رضایی

آیین‌نامه اجرایی کمیته موسوم به «تسهیل اقتصاد دیجیتال»، در شورای عالی فضای مجازی، به ریاست «مسعود پزشکیان» تصویب شده است. 

فعالان آزادی بیان و اینترنت می‌گویند به بهانه دسترسی نامحدود به بعضی مشاغل و افراد مورد تایید نهادهای امنیتی، جمهوری اسلامی به دنبال «اینترنت طبقاتی» و اجرایی‌کردن «شبکه ملی اینترنت» یا «اینترانت» است. اینترنت طبقاتی را چه‌طور می‌توان دور زد؟ این گزارش راهنمایی عملی برای دسترسی امن شما به اطلاعات آزاد است، در شرایطی که حتی ممکن است اینترنتی در کار نباشد. این راهکارها را باید قبل از روز مبادا اجرا کنید.

***
اینترنت طبقاتی یک واژه عمومی است، برای اسامی مختلفی که در طی حدود یک دهه گذشته، جمهوری اسلامی از آن برای هدف‌مند کردن فیلترینگ و محدود کردن دسترسی مردم به اینترنت جهانی استفاده کرده است

اینترنت طبقاتی چیست و جمهوری اسلامی چه هدفی از اجرای آن دارد؟
اینترنت طبقاتی یک واژه عمومی است، برای اسامی مختلفی که در طی حدود یک دهه گذشته، جمهوری اسلامی از آن برای هدف‌مند کردن فیلترینگ و محدود کردن دسترسی مردم به اینترنت جهانی استفاده کرده است. 

«مهدی صارمی‌فر»، پژوهش‌گر امنیت دیجیتال و فعال آزادی اینترنت به «ایران‌وایر» می‌گوید که سال‌هاست اینترنت طبقاتی به صورت غیرمحسوس در ایران در حال پیاده شده است. 

او به عناوینی که حکومت برای مغالطه از آن‌ها استفاده می‌کند تا مسوولیت اجرای اینترنت طبقاتی را که شکاف اجتماعی را بین مردم عادی و طرفداران حکومت عمیق‌تر می‌کند و حق شهروندان برای دسترسی به اطلاعات را زیر پا می‌گذارد، اشاره کرده و می‌گوید: «سیم‌کارت سفید، اینترنت خبرنگاری، اینترنت اقشار، اینترنت‌ خاص توسعه‌دهندگان و برنامه‌نویسان، اینترنت اضطراری، منطقه آزاد سایبری، سیم‌کارت ویژه توریست‌های خارجی و فوتبالیست‌ها، سیم کارت ویژه کودکان و نوجوانان، این‌ها اصطلاحاتی است که به‌جای اینترنت طبقاتی استفاده می‌کنند، اما در واقع همان هستند.»

به گفته او، هدف این است که در مواقعی که اینترنت برای مردم تبدیل به ابزاری برای اطلاع‌رسانی یا مقاومت در برابر سرکوب حکومت قرار می‌گیرد، مثل شرایط خاص جنگ ۱۲روزه یا در شرایط اعتراضاتی مثل اعتراضات ۱۴۰۱ و آبان۹۸ ، هم اینترنت جهانی برای عموم مردم قطع باشد و هم «کسب و کارها و کسانی‌که اقتصادشان وابسته به اینترنت است با کم‌ترین آسیب همچنان به فعالیت خودشان ادامه دهند و به حکومت معترض نشوند.»

او می‌گوید که کمیته تسهیل اقتصاد دیجیتال به بهانه حمایت از کسب‌وکارها، ابزاری را مشروعیت می‌بخشد که قرار است نظام تبعیض‌آمیزتری را مستقر و تقویت کند، از جمله کاهش توان رقابتی بخش خصوصی، بی‌عدالتی آموزشی و در نهایت تقویت شکاف اجتماعی در فضای اطلاعات: «یعنی ما گروهی از افراد نزدیک به حکومت و تاییدشدگان نهادهای امنیتی را داریم که دسترسی‌ها را دارند و عامه مردم که از این دسترسی‌ها محرومند.»

بسیاری از فعالان آزادی اینترنت معتقدند که پیاده‌سازی اینترنت طبقاتی که از چند ماه پیش با مصوبه شورای عالی فضای مجازی، درباره تشکیل کمیته تسهیل اقتصاد دیجیتال، به‌صورت رسمی آغاز شده است؛ راهی که احتمالا به قطع دسترسی کامل مردم ایران از اینترنت جهانی و برقراری اینترانت یا اینترنت ملی منجر خواهد شد. 
آیا می‌توان اینترنت طبقاتی را دور زد؟
فیلترینگ در ایران، قدمتی به اندازه ورود اینترنت به این کشور دارد. با این تفاوت که هرچه تکنولوژی پیشرفته‌تر شده، جمهوری اسلامی نیز به دست به دامان روش‌های مدرن‌تر و سخت‌‌تری برای فیلترینگ و محدودکردن دسترسی مردم به جریان آزاد اطلاعات، شده است.

«علیرضا منافی»، پژوهش‌گر امنیت دیجیتال به ایران‌وایر می‌گوید که اینترنت طبقاتی، از جنس فیلترینگ نیست که بتوان آن را دور زد، بلکه یک سیاست‌گذاری است که به‌صورت هدف‌مند دسترسی شهروندان عادی در ایران را به اینترنت جهانی مختل می‌کند. 

او با این‌حال توضیح می‌دهد که «اینترنت ایران طوری است که قابل پیش‌بینی نیست که چه اتفاقی برایش می‌افتد. برای همین شهروندان و کاربران ایرانی باید بر هر سناریویی خودشان را آماده کنند.»

مهدی صارمی‌فر نیز با تاکید بر این‌که انحصار ارتباطات در ایران در اختیار حکومت است و تنها شاید بتوان مقاومت‌های کوچکی در مقابل اینترنت طبقاتی انجام داد، می‌گوید: «ما هم یک مجری انحصارگر داریم در ایران به اسم شرکت ارتباطات زیرساخت و هم این که اپراتورها و ارایه‌دهندگان اینترنت عموما یا دولتی‌اند یا به نهادهای حاکمیتی و بنگاه‌های اقتصادی تحت کنترل خامنه‌ای وابسته‌اند، مثل همراه اول و ایرانسل که به‌نوعی تحت کنترل ستاد اجرایی (فرمان امام) و بنیاد مستضعفان هستند.»

آقای صارمی‌فر، ادامه می‌دهد: «بنابراین جمهوری اسلامی به همه ارکان ارتباطی تسلط دارد. رهایی از آن بسیار بسیار سخت است. در گام اول، شاید یک راهکار این است که از شبکه ملی اطلاعات استفاده نکنیم و به‌جایش از استارلینک استفاده کنیم. استارلینک همه این‌ها را دور می‌زند.»

او در نبود استارلینک به ابزاری به نام «نس‌نت کانکت (Nasnet Connect)» نیز اشاره کرده و می‌گوید این ابزار می‌تواند امکان در اختیار گذاشتن اینترنت طبقاتی را به سایر کاربران که به آن دسترسی ندارند، مهیا کند: «مثلا یک نفر کارمند یک شرکت آی‌تی است و دسترسی دارد، می‌تواند با استفاده از نس‌نت کانکت دسترسی به دیگران بدهد، حداقل به نزدیکان خود بدهد.»

این پژوهش‌گر امنیت دیجیتال با گفتن این‌که «این‌ها ابزارها و راهکارهایی است که گروه‌های کوچکی می‌توانند با آن مقاومت‌های کوچکی کنند»، می‌افزاید: «ولی باید در نظر بگیریم که عموم کسانی‌که از این اینترنت (طبقاتی) منتفع می‌شوند، از طرف وزارت اطلاعات، سپاه و فراجا تایید شده‌اند. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که کاری کنند. به‌نظرم همان استارلینک عملی‌تر است.»

در ایران داشتن تجهیزات استارلینک هنوز رسما جرم‌انگاری نشده است. با این‌حال، رسانه‌های حقوق‌بشری از صدور ۱۲بار اعدام برای ۵ نفر از بازداشت‌شدگان جنبش «زن زندگی آزادی» در کردستان با اتهام «بغی» والبته حبس‌های طولانی‌مدت با اتهاماتی چون «همکاری با دولت متخاصم اسراییل از طریق اجرای ماموریت‌های اطلاعاتی موساد»، «مشارکت در قاچاق ۱۲۰ دستگاه ماهواره استارلینک»، «تبلیغ علیه نظام» و «اجتماع و تبانی به‌قصد اقدام علیه امنیت کشور» خبر داده‌اند.

رسانه‌های ایران، هشتم‌تیر۱۴۰۴ در گزارشی اعلام کردند که مجلس تصویب کرده که استفاده از استارلینک ممنوع است. بر اساس ماده ۵ این مصوبه مجلس، «استفاده، حمل، خرید یا فروش یا وارد کردن یا در اختیار گذاشتن ابزارهای الکترونیکی ارتباطی اینترنتی فاقد مجوز از قبیل استارلینک، ممنوع و موجب حبس تعزیری درجه ۶ و ضبط تجهیزات خواهد بود. تامین، تولید، توزیع و واردات بیش از ۱۰عدد از ابزارهای مذکور یا انجام موارد مذکور به‌قصد مقابله با نظام، مستوجب حبس تعزیری درجه ۴ خواهد بود.»

ممنوعیت استفاده از استارلینک و جریمه ده میلیاردی برای فروش تجهیزات آن، در قالب طرح «تشدید مجازات جاسوسان و همکاری‌کنندگان با دولت‌های متخاصم»از سوی مجلس تصویب شده است. این مصوبه مجلس فعلا نتوانسته از سد شورای نگهبان عبور کند و برای رفع ایرادات، روز ۱۷تیرماه دوباره به مجلس بازگردانده شده است. 

فیلترینگ در ایران، قدمتی به اندازه ورود اینترنت به این کشور دارد. با این تفاوت که هرچه تکنولوژی پیشرفته‌تر شده، جمهوری اسلامی نیز به دست به دامان روش‌های مدرن‌تر و سخت‌‌تری برای فیلترینگ و محدودکردن دسترسی مردم به جریان آزاد اطلاعات، شده استراهکارهایی عملی برای روز مبادا؛ روزی که اینترنت ملی شد و طبقاتی
در سال‌های گذشته هربار جمهوری اسلامی به بحرانی برخورده، دسترسی مردم ایران به اینترنت جهانی یا قطع شده یا با اختلال جدی روبه‌رو شده است. 

آخرین مورد، در جنگ ۱۲روزه اسراییل و ایران بود که برای سه روز، اینترنت جهانی در اغلب نقاط ایران قطع بود. برای همین، روز مبادا، یعنی روزی که اینترنت جهانی قطع شود و به‌جایش اینترنت ملی یا اینترانت برقرار باشد و تنها عده‌ای بتوانند به اینترنت جهانی بنا به نیاز و تاییدیه‌هایی که از نهادهای امنیتی دارند، دسترسی داشته باشند ، همیشه در راه است.

 به گفته آقای منافی، «مواقعی هست که در عمل می‌بینی اینترنت جهانی وجود دارد ولی آن‌قدر اختلال هست و پهنای باند را پایین آورده‌اند که شما روی کاغذ مشکلی نمی‌بینید ولی در اصل کسی اصلا دسترسی ندارد.»

او می‌گوید: «در این شرایط علاوه بر وی‌پی‌ان‌های مرسوم، ابزارهای تغییر "دی‌ان‌اس (DNS)" ممکن است کارآمد باشند. دی‌ان‌اس مثل دفترچه تلفن اینترنت است؛ نام سایت‌ها را به آدرس عددی "آی‌پس (IP)" تبدیل می‌کند تا دستگاه بتواند به آن‌ها وصل شود. وقتی شما می‌خواهید وارد یک سایت مسدود شده مثل ایران‌وایر بشوید، گوشی یا کامپیوتر اول از یک سرور دی‌ان‌اس می‌پرسد که آی‌پی این سایت چیست تا بتواند وصل شود. اما سیستم فیلترینگ کاری می‌کند که این سرور دی‌ان‌اس، به‌جای آی‌پی واقعی سایت، یک آی‌پی اشتباه بدهد یا اصلا جواب ندهد. اینطوری شما نمی‌توانید به سایت برسید. ابزارهای تغییر دی‌ان‌اس کاری می‌کنند که حکومت نتواند بفهمد شما دنبال چه سایتی هستید و نتواند پاسخ دی‌ان‌اس را دستکاری کند.»

علیرضا منافی، «اینترا (Intra)» و «ری‌تینک (Rethink)» را به‌عنوان سرویس‌های تغییر دی‌ان‌‌اس‌ معرفی می‌کند. 

او با تاکید بر این‌که اگر اینترنت جهانی کاملا قطع شود، باز هم بعضی وی‌پی‌ان‌ها که کارکرد تونلینگ دارند، ممکن است جواب بدهند، می‌گوید: «هیچ روند مشخصی ندارد و کاملا بستگی دارد که دسترسی به چه مراکز داده‌ای را جمهوری اسلامی بسته باشد.»

او به مرورگر «سنو (Ceno)» که به‌صورت همتا‌به‌همتا کار می‌کند و نیازی به اینترنت جهانی ندارد، اشاره کرده و می‌گوید: «همه کسانی‌که در آن فعالیت می‌کنند، یعنی کاربرها می‌توانند گیرنده و فرستنده باشند. در سیستم‌های این‌چنینی هر چه تعداد استفاده‌کننده‌ها بیشتر باشد، کارایی بیشتر شده و سرویس روان‌تر می‌شود. به‌خاطر همین، همیشه پیشنهاد می‌کنیم که در زمانی که اینترنت وجود دارد، افراد بیشتر از سنو استفاده کنند، چون دیتا به صورت کش ذخیره می‌شود.»

به گفته منافی، «دلتاچت» برای امن‌کردن و رمزگذاری سرویس ایمیل‌های داخلی و «ریلی اس‌ام‌اس  (Relay SMS)» برای انتقال امن پیام‌ها فقط از «تلگرام، شبکه اجتماعی ایکس و جی‌میل» نیز روش‌هایی هستند که امکان استفاده امن از سرویس‌های داخلی که تحت اینترنت ملی کار می‌کنند را ایجاد می‌کند.

او همچنین به یک بخش از اپلیکیشن «پس‌کوچه (Paskoocheh)» به‌نام «دست‌به‌دست» که در واقع بازارچه‌ای برای دانلود اپلیکیشن‌های امن برای ایرانیان است، اشاره کرده و می‌گوید: «در شرایط قطع اینترنت این بازارچه که به‌صورت همتا‌به‌همتا کار می‌کند، می‌تواند برای دانلود اپلیکیشن‌های امن به‌کار بیاید. هر چقدر افرادی که از پس‌کوچه استفاده می‌کنند بیشتر باشد، کار برای بقیه راحت‌تر می‌شود.»

اما به گفته منافی، آخرین راه، «توشه» است: «آخرین راهکار که مثل کنسرو توی یخچال است که برای مواقع مبادا همه باید داشته باشند، توشه است. وقتی دسترسی‌ها از بین رفت و هیچ دسترسی برای اخبار وجود نداشت، توشه طوری است که همه می‌توانند استفاده کنند. با رسیور ماهواره که همه در خانه دارند، شبکه توشه را سرچ کنند و بعد فلش‌شان را به رسیور می‌زنند و بعد از آن دیتا می‌گیرند. مهم است که توشه را همین امروز که اینترنت دارید دانلود کنید، چون وقتی اتفاق بیافتد نمی‌توان کاری کرد.»