پروژه بحث‌برانگیز برای ساخت مصنوعی دی‌ان‌ای انسان آغاز شد

بی بی سی: کار روی یک پروژه بحث‌برانگیز آغاز شده است که هدف آن ساخت اجزای سازنده حیات انسان از صفر است؛ اقدامی که به باور بسیاری، برای نخستین بار در جهان انجام می‌شود.

این پژوهش تاکنون موضوعی تابو به شمار می‌رفت زیرا نگرانی‌هایی وجود داشت که ممکن است به تولد نوزادان طراحی‌شده یا تغییرات غیرقابل پیش‌بینی در نسل‌های آینده منجر شود.

اما اکنون «ولکام تراست»، بزرگ‌ترین خیریه پزشکی جهان، ۱۰ میلیون پوند بودجه اولیه برای شروع این پروژه اختصاص داده و می‌گوید این کار می‌تواند بیش از آنکه زیان‌بار باشد، مفید واقع شود چرا که می‌تواند روند درمان بسیاری از بیماری‌های لاعلاج را تسریع کند.

دکتر جولیان سیل، از آزمایشگاه زیست‌شناسی مولکولی شورای تحقیقات پزشکی در کمبریج که عضو این پروژه است، به بی‌بی‌سی گفت این پژوهش گام بعدی و عظیم در زیست‌شناسی است.

او افزود: «حد و مرزی وجود ندارد. ما به دنبال درمان‌هایی هستیم که زندگی مردم را در دوران سالمندی بهبود بخشیده و روند پیری را با بیماری کمتر همراه کند. ما می‌خواهیم از این روش برای تولید سلول‌هایی مقاوم به بیماری استفاده کنیم؛ سلول‌هایی که بتوانند اندام‌های آسیب‌دیده مانند کبد، قلب و حتی سیستم ایمنی را بازسازی کنند.»

اما منتقدان نگران آن هستند که این پژوهش راه را برای محققانِ بدون اصول اخلاقی باز کند که قصد دارند انسان‌هایی با دی‌ان‌ای دستکاری شده ایجاد کنند.

دکتر پت توماس، مدیر گروه کمپین «بیاند جی‌ام» گفت: «ما دوست داریم تصور کنیم همه دانشمندان نیت خوبی دارند اما علم می‌تواند برای اهداف مضر یا جنگی نیز مورد استفاده قرار گیرد.»

جزئیات این پروژه به بی‌بی‌سی در بیست‌وپنجمین سالگرد اتمام پروژه ژنوم انسانی ارائه شد؛ پروژه‌ای که ساختار مولکولی دی‌ان‌ای انسانی را شناسایی کرد و بخش عمده‌ای از بودجه آن را نیز «ولکام تراست» تأمین کرده بود.

در هر سلول بدن ما مولکولی به نام دی‌ان‌ای وجود دارد که حاوی اطلاعات مورد نیاز برای عملکرد آن سلول است. دی‌ان‌ای از چهار بلوک بسیار کوچک‌تر ساخته شده (آدنین، گوانین، سیتوزین، تیمین) که با حروف A، G، C و T نشان داده می‌شوند و در ترکیب‌های مختلف بارها تکرار می‌شوند. شگفت‌انگیز است که همین چهار حرف حاوی تمام اطلاعات ژنتیکی هستند که ما را از نظر فیزیکی به آنچه هستیم تبدیل می‌کنند.

پروژه ژنوم انسانی به دانشمندان اجازه داد تمام ژن‌های انسانی را مانند بارکد بخوانند. پژوهش جدیدی که اکنون آغاز شده و پروژه ژنوم انسانی مصنوعی نام دارد، می‌تواند گامی بلندتر باشد. این پروژه به پژوهشگران امکان می‌دهد نه‌تنها یک مولکول دی‌ان‌ای را بخوانند، بلکه بتوانند بخش‌هایی از آن را نیز از ابتدا، مولکول به مولکول، بسازند؛ و شاید روزی کل آن را.
دانشمندان شروع به توسعه ابزارهایی برای ایجاد بخش‌های بزرگتری از دی ان ای انسانی خواهند کردهدف نخست دانشمندان توسعه روش‌هایی برای ساخت بلوک‌های هر چه بزرگ‌تر از دی‌ان‌ای انسانی است تا جایی که در نهایت بتوانند یک کروموزوم انسانی مصنوعی تولید کنند. کروموزوم‌ها حاوی ژن‌هایی هستند که رشد، ترمیم و نگهداری بدن ما را کنترل می‌کنند.

این کروموزوم‌ها سپس برای مطالعه و آزمایش استفاده می‌شوند تا درک بیشتری از نحوه عملکرد ژن‌ها و دی‌ان‌ای در بدن به دست آید.

بسیاری از بیماری‌ها زمانی رخ می‌دهند که این ژن‌ها دچار نقص می‌شوند بنابراین این مطالعات می‌توانند به درمان‌های مؤثرتری منجر شوند.

پروفسور متیو هرلز، مدیر مؤسسه ولکام سانگر که بیشترین بخش از ژنوم انسانی را توالی‌یابی کرده می‌گوید: «ساخت دی‌ان‌ای از ابتدا به ما امکان می‌دهد واقعاً بفهمیم دی‌ان‌ای چگونه کار می‌کند و نظریه‌های جدید را آزمایش کنیم چون در حال حاضر فقط می‌توانیم دی‌ان‌ای موجود را دست‌کاری کنیم نه اینکه خودمان آن را از ابتدا بسازیم.»
از این دستگاه‌ها برای تعیین توالی ژنوم انسان استفاده شده استکار پروژه در لوله‌های آزمایش و ظروف کشت انجام خواهد شد و هیچ تلاشی برای خلق حیات مصنوعی صورت نمی‌گیرد. اما این فناوری به پژوهشگران کنترل بی‌سابقه‌ای بر سیستم‌های زنده انسانی خواهد داد.

اگرچه هدف پروژه منافع درمانی است اما چیزی مانع دانشمندان بدون اصول اخلاقی برای استفاده نادرست از این فناوری نمی‌شود.

پروفسور بیل ارنشاو، دانشمند برجسته ژنتیک در دانشگاه ادینبرو که روشی برای ساخت کروموزوم‌های انسانی مصنوعی ابداع کرده است می‌گوید: «غول از چراغ جادو بیرون آمده و شاید اکنون بتوانیم محدودیت‌هایی وضع کنیم اما اگر سازمانی به ماشین‌آلات مناسب دسترسی داشته باشد و تصمیم بگیرد هر چیزی را بسازد، فکر نمی‌کنم بتوان جلوی آن را گرفت.»

خانم توماس نگران است که از دستاوردهای این پژوهش سوء استفاده تجاری‌ شود: «اگر بتوانیم اعضای مصنوعی بدن یا حتی انسان‌های مصنوعی بسازیم، مالک آن‌ها چه کسی خواهد بود؟ مالک داده‌های حاصل از این موجودات چه کسی است؟»

با در نظر گرفتن امکان سوءاستفاده از فناوری، این پرسش پیش می‌آید که چرا «ولکام تراست» تصمیم به تأمین بودجه آن گرفته است.

به گفته دکتر تام کالینز، که این تصمیم را گرفته: «ما از خود پرسیدیم هزینه عمل‌نکردن چیست؟ این فناوری بالاخره روزی توسعه خواهد یافت، بنابراین اگر همین حالا آن را آغاز کنیم، دست‌کم می‌توانیم سعی کنیم آن را به‌شیوه‌ای مسئولانه پیش ببریم و مستقیماً با پرسش‌های اخلاقی و انسانی آن روبه‌رو شویم.»

یک برنامه اختصاصی در حوزه علوم اجتماعی به‌ موازات جنبه علمی پروژه اجرا خواهد شد و هدایت آن بر عهده پروفسور جوی ژانگ، جامعه‌شناس دانشگاه کنت، خواهد بود.

او گفت: «ما می‌خواهیم دیدگاه‌های کارشناسان، دانشمندان علوم اجتماعی و به‌ویژه عموم مردم را درباره این فناوری جمع‌آوری کنیم، اینکه چه ارتباطی با آن برقرار می‌کنند، چه منافعی می‌تواند برایشان داشته باشد، و مهم‌تر از همه، چه نگرانی‌ها و سؤالاتی دارند.»